Verzameld werk. Deel 6

[p. 317]

VI

Zij waren dit voorjaar vroeg in het land gekomen omdat mevrouw, wetend dat Klaartje met pianoles zou beginnen, door ongeduld gedreven werd. Zij was naar Den Haag, die dag in april dat het kind haar eerste les kreeg, om in de nabijheid ernaar te luisteren en haar de ware toets te geven. Daar zij laat thuis zou komen was mijnheer naar Bennebroek gegaan, waar hij een bejaarde dame kende die opbeuring nodig had met wat gekeuvel over de goede tijd toen zij nog jong was.

Het was nog geen vier uur toen hij die dame verliet, het uur van de dag waarop gewoonlijk de gedachten nog sliepen of traag in zijn hoofd ontwaakten. Daarom besloot hij met de stoomtram terug te keren om op zijn gemak te genieten van het landschap met veldjes van bloeiende hyacinten hier en daar.

Ter hoogte van het bosje aan de Glip, waar de weg in een bocht ging, moest de tram op de wissel wachten op de tram uit de andere richting. Daar stapte een lange heer binnen, die tegenover hem ging zitten, het ene been dubbel om het andere gewenteld. Hij was deftig in het zwart gekleed en hij scheen in ernstig gepeins verdiept. Mijnheer Oberon vond zijn gezicht lelijk en onaangenaam. Toch moest hij telkens naar hem kijken en dan sloeg ook die man de ogen op naar hem, kleine, slimme ogen, stekelig, donkergroenachtig van kleur. Eerst keken zij elkander drie seconden in de ogen, daarna wel vijf of zes, en telkens was het mijnheer Oberon die dan weer langs hem keek, want die persoon wekte sterk zijn weerzin. Niet boos worden, zeide mijnheer tot zichzelf, en zijn eerste gedachte was: Uit de boosheid komen kwade dingen voort, dat is bekend. Maar het individu bleef hem hinderen met zijn kijken. Mijnheer Oberon keek naar zijn handen, uitgestrekt op de knieën, en ook die ergerden hem, gele magere handen, lange vingers met nagels puntig geknipt, niet heel zindelijk. Die vent kon wel van een kerkhof komen, dacht hij, een bezorger van afgestorvenen of zo. En telkens wanneer hij de ogen opsloeg, zag hij dat hij naar hem keek, nu met een vaag lachje langs de neusvleugels. Mijnheer wilde ergens anders

[p. 318]

gaan zitten juist toen de tram met een schok stilhield. Van die gelegenheid maakte hij gebruik om uit te stappen.

Wandelend over het gras aan de kant van de weg dacht hij: Misschien ben ik niet in evenwicht, want eigenlijk ben ik op de vlucht gegaan voor die als heer geklede persoon, en waarom? Hij keek alleen maar naar mij. Het is waar dat men niet te vlug moet oordelen, het uiterlijk bedriegt soms. Maar het is ook mogelijk dat mijn afkeer voortkwam uit instinct van gevaar. Mijn antipathie tegen sommige creaturen is niet zonder grond, wat Titania ook zeggen mag.

Hij stond stil voor het koffiehuis Het Wapen van Heemstede, een sympathiek koffiehuis, dat hem zodanig aantrok dat hij aan een groen tafeltje onder de wingerd ging zitten en de vriendelijke juffrouw verzocht hem een glas melk te geven. Toen dat glas hem gebracht was en hij er een teug uit had gedronken, kwam die lange heer en ging, zonder de hoed af te nemen, zonder een woord te zeggen, op de stoel tegenover hem zitten. Hij bestelde eveneens een glas melk. Hij sprak met een stem die drie tonen had en een klank als een houten klepper, met woorden afgehakt en duidelijk. Toen hij gedronken had zeide hij: Mijnheer Oberon, het doet mij genoegen dat ik u weer ontmoet. Uw hulpvaardigheid is algemeen bekend, u kan mij bijstaan met mening en raad. Ik heb geen kinderen. Ik heb ze nooit willen hebben omdat ik te weinig vertrouwen in de toekomst had. Waarom kinderen groot te brengen als men weet dat zij slachtoffers moeten worden van mammon of van Mars? van de ontelbare griezelige kwalen? In de laatste tijd nu ben ik tot andere gedachten gekomen. Het schijnt dat er een goede geest door de wereld gaat. Wij reizen veel, mijn vrouw en ik. Waar wij ook kwamen, deze jaren, overal hebben wij waargenomen dat de mensen een besef krijgen van hun ware belang. Besef voor wederzijdse waardering, voor de wederzijdse bijstand in de moeilijkheden. Besef van een ieders goede wil. In alle landen streeft men ernstig naar de zuivering van de zeden, opdat men niet langer het ideaal met de mond belijdt, maar oprecht met de daad ernaar leeft. Hoe langer hoe meer wint de overtuiging veld dat de verschillen van ras, van godsdienst, van stand, van belang en bezit te gering zijn om het geluk van allen in de weg te staan. Dat is het verblijdend begin van de broederschap, u is het met me eens. Men heeft ook, dank zij de denkers en de geleerden, een juist begrip gekregen van het ideaal.

[p. 319]

Wat wij in onze jeugd ideaal noemden was een leuze voor een vage voorstelling, niemand begreep eigenlijk wat de ander daarmee voorhad. Het woord is verouderd. Het woord doelstelling duidt helder aan wat men verlangt, het is in overeenstemming met de praktijk. De definitie van een soort ego-complex, gereprimeerd of niet, is voor Jan en Alleman nog potjeslatijn, het zij erkend, maar de tijd is nabij dat het gemeengoed wordt. Wij zijn op de goede weg, dat spreekt u niet tegen. In deze omstandigheden is mijn mening over het nageslacht en zijn welzijn veel veranderd en wij zouden het niet meer betreuren als wij verrast werden met een paar kinderen. Toch zou daar een bezwaar tegen rijzen. Wij hebben helaas niet meer de leeftijd om nog te leren hoe men zuigelingen moet behandelen. Ik hoop binnenkort de eer te mogen hebben u mijn vrouw te presenteren. Dan zal u bij de eerste oogopslag verstaan dat zij het talent mist om met fröbelkleintjes om te gaan. Daarom zouden wij het liefst onze gave van pedagogie toepassen ten nutte van andermans kinderen, wier ontwikkeling al zo ver is gevorderd dat men, zonder veel kans op teleurstelling, kan voorzien welke mensen eruit zullen groeien. Wij wensen de goede geest, waar ik zoëven van sprak, voort te helpen naar ons vermogen. Zonder schaamte mag ik u toevertrouwen dat wij zeer bemiddeld zijn. Nu heb ik een groots plan opgevat, mijnheer Oberon. Op een fraaie plek, in een aangename luchtstreek, wil ik een nederzetting vestigen voor een duizendtal kinderen van zeven tot acht jaar, zorgvuldig uitgelezen, mogelijk wel meer, wij zien niet op een stuiver. Van die kinderen mensen te maken zou dan het doel zijn. Ik heb er al enigen op het oog.

Nu kom ik tot het punt waarover ik uw mening en raad verlang te horen, de middelen en het doel. Alle middelen zijn goed, het aankweken van deugden zowel als zwakheden, mits zij een goed doel dienen, daarover zijn wij het eens. Wij ontwikkelen alle eigenschappen, als wij ze maar naar het doel leiden. Maar dit juist, mijnheer Oberon, het gestelde doel staat mij niet helder voor de geest. Waarheen moeten die mensen geleid worden? naar een aards paradijs? naar een hemel? U en ik, wij kennen ze enigszins, wij vrezen dat zijzelf noch naar het een, noch naar het ander zouden willen. Ik heb een grote twijfel. Ik vrees dat het vergeefse moeite zou zijn, en wat zou dan volgen? Stel u voor dat mijn poging zou falen. Waar zouden die volgens de voor-

[p. 320]

schriften van de eupsychica geschoolde mensen dan hun heil zoeken? Hun leven is kort van duur, hun tijd daarna om tot een handjevol stof te veranderen zo lang. Zouden zij er niet de voorkeur aan geven spoedig zoveel mogelijk te genieten, al is het dan in het slijk waar zij geboren zijn en welbeschouwd ook thuishoren? Dit heb ik mij afgevraagd omdat ik het doel niet ken. Ik ben geneigd te menen dat het beter is ze te laten wat ze zijn, met de zorgen, de genoegens, de ellenden, de smarten die ze zelf zoeken en die ze verdienen ook omdat ze er niet eens van verlost zouden willen zijn. Mijn wil is goed, u ziet het, maar ik heb de grote twijfel. Wat is uw mening?

Mijnheer Oberon keek hem aan en was verbaasd over een uitdrukking die hij nu in het gezicht zag, iets dat hem aantrok. Had die man zo veel gevoel voor de mensen dat hij zoveel over ze had nagedacht? Maar plotseling en hevig voelde hij weer die sfeer. Hij vond dat hij rook naar een mengsel van patchoeli en azijn. En hij richtte zich op en hij antwoordde: Ik heb niet de eer u te kennen, mijnheer. Hoewel ik geen pedagoog ben staat uw methode, waarbij alle middelen gebruikt kunnen worden, mij niet aan. En als u geen doel kan stellen omdat u er geen kent, moet u inlichting vragen waar men uw gezelschap waardeert.

Mag ik mij presenteren? vroeg de ander. Mijn naam is Selvergedaen, Valentijn Selvergedaen, sinds het vorig jaar uw buurman. Aangenaam. Ik had al eens het genoegen u te ontmoeten in het hotel De Vergulde Bijbel in Amsterdam.

Aangenaam, zegt u? Wat mij betreft integendeel. Die ontmoeting moet lang geleden geweest zijn, want het hotel De Gouden Bijbel bestaat al sinds jaren niet.

De Gouden Bijbel, zegt u? Dat kan niet, want de hele bijbel van goud te maken zou te duur betaald zijn.

Ik wens uw blasfemie niet aan te horen, mijnheer Dinges.

Hij stond op en ging snel heen. De zon werd al rood door het jonge loof.

Thuis, zoekend naar mevrouw, liep hij langs de spiegel en hij schrok. Hij zag in zijn gezicht een gelijkenis met dat onaangenaam individu. Zo had de vent hem aangekeken, met de wenkbrauwen opgetrokken in zijn gemene twijfel. Hoe kom ik daaraan? dacht hij. De twijfel komt van een plaats waar ik mij altijd ver van heb gehouden, zou het besmettelijk zijn? Laat ik oppassen. Er zijn in elk schepsel, al is het niet menselijk, onregel-

[p. 321]

matigheden die bij de waanzin grenzen. Het is beter Titania er niet mee te verontrusten. Bovendien zou zij nog nieuwsgieriger worden.

Toen mevrouw thuiskwam vertelde zij van de eerste pianoles. Zij had het kind aan de vingertoppen iets gegeven dat geen oog kon zien, maar Klaartje had het dadelijk gevoeld, zij had naar de handjes gekeken en ze voor het gezicht vlug bewogen of het vlinders waren. Dat wordt goed, zeide mevrouw, ik ben alleen ongeduldig om eindelijk eens met haar te praten, waarom moeten we daar zo lang mee wachten?

In de avond, terwijl mijnheer in het lamplicht zat te denken, begon zij weer over de buren. Zij had van Dina meer over ze gehoord en zij had ze voorbij het hek zien lopen, met twee kleine zwarte honden.

Zij heten Selvergedaen, zeide zij, maar Dina heeft gehoord dat ze niet getrouwd zijn. Van haar voornaam heet zij Hee of Huu, dat wist Dina niet, maar zij hoorde dat hij haar ook Kaatje noemt en soms Isebel. Heb jij ze gezien?

Hem heb ik ontmoet, antwoordde mijnheer, het is een persoon waar wij niet mee om kunnen gaan. Hoe komt hij aan die vrouw?

Hoe weet ik dat? zeide zij. Ik vind haar lelijk en ik wil haar niet ontmoeten. En wat die man aangaat, hij heeft een slecht, een vals gezicht. Pas voor hem op, Oberon.