Verzameld werk. Deel 6

[p. 187]

De wreker

Men hoorde in die tijd van zo veel verschrikkingen dat men ze weer gauw vergat, maar sommige ouderen herinnerden zich wel gehoord te hebben van die man die zich geroepen voelde een onrecht te wreken, een taak veel te groot voor hem. Hoe ver men ook over het onrecht mag denken, er blijft altijd iets in dat het begrip te boven gaat. Het is mogelijk voor een misdaad een reden te vinden, een verklaring, bijgeval een vrijspraak, maar voor onrecht vindt men geen reden. Dat wist Job al. De wijsheid van zijn vrienden was ijdele praat voor hem en toen zijn Heer zelf met hem sprak ontving hij raadselen, geen verklaring.

Een raadsel is het ook waarom een hart in vuur slaat over onrecht, onverschillig waar of op wie gepleegd. Als er een schurk in koelen bloede wordt doodgeslagen blijft de menigte ongeroerd, misschien zelfs roept men van verdiende loon. Als er een kind in koelen bloede vermoord wordt, loopt zij met geweld te hoop en schreeuwt om wraak. Geen duizend redenen van de wijze baten, want hier is onrecht, erger dan misdaad. En laat de wijze maar zoeken naar de oorzaak van die woede, hij blijft staan voor de dichte muur waar het onrecht woont.

Hoe het onrecht het hart in bezit kan nemen en vervoeren, toont de geschiedenis van die jonge man. Het gebeurde niet lang voor deze tijd, maar menigeen zal niet geloven dat er onder voorouders zo nabij ons nog barbaren bestonden. Gelukkig heeft men vergeten welk land het was waar zij woonden, het lag zeker ver van hier.

De jonge man had een zachtmoedige aard en dit is de enige eigenschap van hem waard vermeld te worden, want alle andere verloor hij op een dag en daarvoor in de plaats kreeg hij één enkele nieuwe, één enkele grote, wraakzucht, die zelfs de zachtmoedigheid verdrong. Voortaan was er ook niets anders van hem te vertellen, of hij rijk of arm was, hoe oud, waar geboren, niets anders dan zijn wraakzucht en waar zij hem toe dreef.

Hij las in de krant van de gruwelen. Een man, die het zelf gezien had, vertelde dat er in dat verre land duizenden kinderen

[p. 188]

verdelgd waren, dat liefdadige verenigingen erover geklaagd hadden, dat de afgezant van een machtig rijk er aanmerking over had gemaakt, maar dat niets geholpen had. Hij was koud toen hij dit gelezen had. En hij wist wat hem te doen stond, hij kwam voor zijn moeder en hij zeide: Zo waar ik je zoon ben, zo waar zal ik die kinderen en hun moeders wreken.

Hij verliet zijn huis en hij reisde naar de stad waar de man woonde die ervan verteld had. Het was een oude heer, die in het prieel van zijn tuin lag en niet kon opstaan. Je ziet het, zeide hij, mijn benen kunnen niet meer, daarom kon ik niets voor die kinderen doen. Wat wil je weten? Er valt niet meer te helpen, wat geeft het of ik je vertel op welke wijze zij verdelgd zijn? De wraak roept ze niet in het leven terug. Bovendien, je weet het, de vergelding is in de hand van de Heer.

De jonge man beval hem te spreken. Hij vertelde:

Het was een mooi land. Ik was erheen gezonden om handel te drijven en ik voelde mij daar zo tevreden dat ik er bleef. Een zachter volk heb ik nooit gezien, zij waren vrienden onder elkaar die aan onenigheid altijd een vrolijk einde maakten, en ook de vreemdeling was er een vriend. Zij waren landbouwers en herders, die weinig behoeften hadden, weinig handel dreven. Rijkdom was er ook niet. Toen kwam op zekere dag een afgezant van het naburig land, waarvan de vorst al de bijnaam had van moordenaar, de wreedheid daar was welbekend. Wie de macht heeft kan zich veroorloven schaamteloos te zijn. De gezant verklaarde kort en bondig dat er in zijn land geen plaats genoeg was voor de inwoners en dat daarom de landbouwers en herders het hunne verlaten moesten. Natuurlijk weigerden zij. Maar zij hadden geen leger, zij hadden geen wapens. In één dag veranderde hun zachtmoedigheid in woestheid. Zij sneden knuppels en zij verzamelden stenen en toen de troepen kwamen om hen te verdrijven, vielen zij met die gebrekkige wapens aan, ook de vrouwen vochten. Ik heb het bloedbad zelf gezien, maar daar vertel ik niet van. Ik werd gevangengezet en na een maand weer vrijgelaten. Het stadje had geen inwoners meer, ik zag er niemand dan soldaten. Hier en daar voor de deur lag wat armoedig huisraad en aardewerk in scherven. Een soldaat zeide dat de bevolking was uitgemoord, niet alleen hier, maar in al de dorpen, de soldaten hadden gemurmureerd tegen dat genadeloos doodslaan met de kolf van het geweer, en vooral de kleine kinderen

[p. 189]

hadden zij zoveel mogelijk beschermd en verborgen. Toen was de kanselier gekomen. Ja, ik heb hem zelf gezien, ik kan zijn gezicht nooit vergeten.

Hij liet alle kinderen oppakken en samenbrengen binnen staketsels, door schildwachten bewaakt, al de kinderen die er nog gevonden werden, dat waren bijna allen de kleine. Niet de allerkleinsten, die waren met hun moeders gevallen, maar die pas begonnen te lopen tot de leeftijd van een jaar of tien. De kanselier beval ze weg te voeren naar het gebergte, een streek waar geen gras groeit en geen water is. Ik zag ze gaan, ik zag hem ook, toekijkend, in zijn jas vol goud en eretekenen, op zijn paard met zilver aan de teugels, hij keek toe. Duizenden kinderen gingen er, een morgen en een middag, dicht samengedrongen, sommige hand aan hand en sommige die de kleinste droegen, mager, huilend van de honger. Wat zal ik meer vertellen? Ik heb ze in het gebergte nog gezien, voortgedreven door de ruiters, die hun wat gaven van hun brood, het waren er veel minder. Ik kon zelf niet meer voort. De laatste nacht in de tent met soldaten, hoorde ik de hyena's huilen, dichtbij. Later zeide een vluchteling dat het in dat bergland wel gauw gedaan moest zijn. Wat meer? Kijk, dit is een schoen die ik opgeraapt heb, je kunt zien hoe klein die kinderen waren. Zeker, godsdienstige verenigingen hebben nog hun best gedaan, maar de heren die werkelijk helpen konden hadden gekibbeld met elkaar over andere dingen. Ik hoop dat ik die kanselier nooit tegenkom.

Dat hoeft ook niet, zeide de jonge man, ik zal hem tegenkomen.

De oude heer gaf hem de raad geen misdaad met misdaad te vergelden.

Dat heb ik niet in de zin, antwoordde hij, maar de duivel hoort in de hel thuis, hoe eerder hij er komt hoe beter, anders doet hij hier nog meer dingen des duivels. Er is geen tijd te verliezen. Geef mij die schoen.

Hij groette en ging. Het land was ver en geld voor de reis had hij niet. De kanselier was machtig, bevelend over soldaten, en hij maar een gewone man. Maar de ogen van duizenden kinderen keken hem aan, hij hoorde ze smeken en huilen, hij zag ze vallen. En bij de val van ieder kind voelde hij zich groter en sterker worden. Hij zag ze allen in het bergland liggen, toen was hij duizendmaal sterker dan de machtige kanselier. Zijn ziel ging recht naar de duivel toe en de duivel werd ziek van angst.

[p. 190]

Hoewel de jonge man nog niet eens in de stad was aangekomen liet de kanselier de wachten rondom zijn paleis verdubbelen, hij liet de wapensmid een pantserhemd maken, dat hij onder zijn jas met eretekenen droeg, en hij beval dat er bewakers bij zijn bed zouden staan. Dit alles wist de jonge man al toen hij, na een halfjaar te voet gereisd te hebben, in de stad aankwam. Het was nacht. Hij hoefde niet te vragen naar het paleis, want zijn voeten wisten de weg daarheen. Voor de rij soldaten aan het hek bleef hij staan en hij sprak: Zeg aan de duivel dat de wreker is gekomen. Daar zij hem voor een gek hielden lieten zij hem ongemoeid.

Maar de kanselier, in zijn zaal achter slot en grendel met de lijfwacht rondom, hoorde de stem, hard en koud. Hij beval onmiddellijk een koets aan de achterdeur te brengen, zijn geld, zijn juwelen te pakken en aan het station een trein gereed te houden. Er waren gewichtige zaken, zoals hij zeide, van de staat die hij met andere groten bespreken moest. De bewakers hadden hem nooit zo bleek gezien.

De jonge man, vermoeid van de reis, was gaan slapen. Toen hij wakker werd vernam hij dat de kanselier vertrokken was naar een stad zo ver weg dat hij weer een halfjaar moest lopen. Die kanselier, zeide hij tot de waard, is dom, hij maakt het van kwaad tot erger. De man begreep hem niet. Maar de kanselier, die in de trein zat, werd er zo wee van dat hij niet eten kon.

Hij kwam in een stad onder beschaafde mensen, die bewakers met schietgeweer niet nodig vonden, maar hij had zijn eigen mannen meegenomen en die hielden de wacht. De ministers van dat land verachtten hem en beperkten de omgang tot de zaken. Hij zat alleen in het paleis, naar buiten turend of er verdachte personen liepen. Om tenminste één avond van de angst verlost te zijn besloot hij een bal te geven, de aanzienlijksten werden uitgenodigd. Bij het binnenkomen verbaasden zij zich over het aantal dienaars, die hen onderzoekend aankeken; nog meer verbaasden zij zich toen midden in een wals de kanselier een kreet slaakte en op de vloer zeeg. Een flauwte, riep men.

Hier bleek dat de zachtmoedigheid van de wreker nog niet verdrongen was. Natuurlijk was hij ongemerkt binnengekomen, natuurlijk droeg hij het pistool zo verborgen dat geen speurder het had ontdekt. Hij hield het in de hand, de trekker al over, toen hij een kind zag staan dat in zijn onschuld lachte tegen

[p. 191]

de kanselier. Als ik schiet, dacht hij, geef ik dat kind een schrik. Hij keek de duivel alleen maar aan en die viel neer van de angst. Natuurlijk was de jonge man niet te vinden toen er naar hem gezocht werd.

De kanselier beval spoedig een trein te bestellen omdat zijn aanwezigheid in een andere hoofdstad dringend nodig was en het baatte niet of zijn bewakers een arts lieten komen, of die arts verklaarde dat het hachelijk voor hem zou zijn een reis te ondernemen, de belangen van de staat, zeide hij, riepen hem. De trein vertrok nog voor de dageraad en de wreker reisde mee. Niemand zag hem, maar de kanselier wist het.

Bij zijn aankomst, toen hij zwak uitstapte en door hooggeplaatsten begroet werd, herkende hij die man, zwart van kolendamp. Hij liet hem grijpen. De jonge man werd onderzocht, maar men vond geen wapens, want hij had al begrepen dat zij niet nodig waren.

Terstond verder reizen kon de kanselier niet. Hij at niet meer, hij sliep alleen van opium. Toen hij weer vertrok zag hij de jonge man, die achterbleef en hem nakeek. Hoe het kwam dat de angst hem nog erger benauwde, wist hij niet.

De wreker had ontdekt dat het geen volle wraak zou zijn hem te doden, want zodra hij stierf was hij hem ontgaan. Toch was dit het meeste wat hij mocht doen.

In de andere stad ontving de kanselier een briefje met de woorden: Domme duivel om weg te lopen, duizenden wachten op je. Hij werd een paleis binnengedragen, hij nam zijn slaapmiddel en sliep.

In de morgen werd hij vroeg wakker, te versuft om de ogen te openen. Hij hoorde dat zijn lijfdienaar door de kamer liep, hij keek eens en hij zag dat hij de jas met goud gereedlegde, de jas die hij sedert lang niet gedragen had, hij bezon zich welke aanzienlijke hij deze dag ontvangen moest. Een klok sloeg, hij kwam uit bed. Toen hij gekleed was belde hij. De lijfdienaar trad binnen met een zonderling voorwerp in de hand, een kinderschoen, die hij op de tafel legde. De kanselier keek hem aan, hij kon zijn ogen niet meer toedoen.

Kijk, sprak de wreker, je stond in diezelfde jas te kijken toen een van de duizenden die schoen verloor.

Meer hoefde hij niet te spreken, de kanselier had het leven al verlaten.

[p. 192]

Is dit de wraak? vroeg de wreker voor het overschot op de vloer, waarvan de ogen staarden naar iets dat hij niet zag.

Hij liet hem, hij ging naar de kerk en hij bad: Eeuwige Wreker, laat de duivel zijn straf niet ontgaan.

Toen ging hij naar de rechter, wie hij bekende dat hij een duivel uit de wereld had gejaagd. De wet eiste dat hij gehangen werd. Maar geen mens die niet met eerbied aan hem dacht.