Verzameld werk. Deel 6

[p. 146]

De nachtwacht

Het is zeker dat deze nachtwacht een bijzonder fijn gehoor had en dat kwam hem te stade in zijn beroep, omdat hij het geringste gerucht bemerkte dat de rust van de mensen kon verstoren. Hij begon zijn ronde op het uur dat er bijna niemand meer op straat liep en de geesten met onraad in de zin buiten durfden dwalen. Wie Algoet zag met zijn stok, soms stilstaand, rondom kijkend of omhoog van de stoep tot het dak, kon het licht doven en naar bed gaan, dan was de bewaking veilig en de lantaarns schenen zachter waar hij voorbijgegaan was.

Niemand wist hoe hij zijn taak volbracht. Niemand wist dat hij ieder huis kende, hoewel de stad heel groot was, en dat hij in een oogwenk van de ene wijk naar de andere kon gaan, hoewel hij altijd bedaard liep. Niemand wist ook dat hij alle geesten kende die 's nachts rondwaren, dat hij er vele vrienden onder had en dat vele hem vreesden en vluchtten wanneer hij naderde. Toch lag hierin het geheim waarom zijn wacht zo veilig was.

Het eerst ging hij naar de wijk van de kantoren omdat daar het minste werk was en het moeilijkste pas later kwam. Wanneer hij ieder slot betast had, aan iedere deur geduwd en gewrikt, naar ieder venster gekeken of er schijnsel was, stond hij stil, sloot de ogen en luisterde. En als hij op de koelte de geest van een inbreker hoorde sluipen, werden zijn voeten licht en rees hij op de tenen. Dan wendde hij het hoofd. En de man, die in de duisternis voorbij de lantaarn school, zag hem opeens, dook en verdween zoals een vleermuis. Algoet legde hier en daar zijn hand aan de gebouwen om te voelen of alles in orde was, het geld nog in de brandkast lag, de papieren op hun plaats. Dan wachtte hij tot er niets meer was te horen, behalve een verdwaald geluid uit een andere wijk.

Hijzelf brak dan de stilte met zijn stok op de keien langzaam in de maat. Hij keek de bank eens aan, waar ook op dat uur vele gedachten van mensen kwamen, hij tuurde vorsend, want er zijn daar ogen die loeren op kans en het goud wil soms veranderen van eigenaar. Met de knop van zijn stok tikte hij op de muur, hij

[p. 147]

hoorde dat het daarbinnen nog betrouwbaar was. En de klok van de toren in de duisternis galmde dat de nacht al een half uur verder was gegaan.

Aan de ingang van de nauwe winkelstraat keek hij naar de lantaarns in rechte rij en dacht of zij niet nutteloos brandden, want alle ramen waren toe met slot en grendel. Er lag op een andere plek een juffer met wensen naar kant en lint in deze winkel, maar alle waren hier te koop konden rusten tot zij weer opgenomen werden, ingepakt of weggelegd. Wat baatte dan het licht anders dan de stenen en wat hadden de stenen eraan, afgesleten door zo veel zolen? In deze winkelstraat had een waker niets te doen, in de volgende niet anders dan een sleutel op te rapen, wie weet wat ongerief of verlies. Maar zodra hij uit de straat kwam, moest hij weer onderzoeken. Er lag iets midden op het plein, dat was een hoed. Was hier gevochten? Was iemand hier op de loop gegaan? Hij schouwde rond, maar de straten die eruit kwamen keken hem rustig aan. Hij nam het ding op, een herenhoed, hij liet het weer vallen, voor verliezer of voor straatveger, niet voor hem. Toch kon het zijn, dat de man zonder hoed ergens anders de rust verstoorde. Op de hoek gleed een schaduw snel. Hij meende dat het de Slaap was, maar voor de zekerheid liep hij daarheen.

Hij tuurde de gracht af langs het loof der bomen en ontwaarde twee verlichte vensters. Dat was nummer zoveel waar de rijke heer woonde, die de laatste tijd dikwijls laat naar bed ging. Een schaduw trok langs de wallekant achter de bomen, was dat de Slaap of een ander? Hij had niet goed gehoord. Op een der verlichte gordijnen zag hij de schim van een hoofd, leunend op een arm. De arm werd omhooggestrekt, het hoofd viel neer tot even boven het kozijn en de hand streek erover. De bladeren ritselden, hij hoorde ook een zucht en een getal. Weer de getallen, zeide hij, die zal de waker wel verjagen. Achter het gordijn doofde het licht. Toen was er stilte, zodat hij knikte en verder ging.

Voor nummer zoveel bleef hij staan, daar woonde de dame wier man al voor een jaar vertrokken was. Algoet wist dat de Slaap dit huis vaak voorbijging. Door de franje van het gordijn flikkerde het schijnsel van een nachtlicht en het raam was open op een kier. Arm verlaten schepsel, zeide hij, zij hoopt nog dat hij onverwachts terugkeert, daarom laat zij het venster open. Daarbinnen werd gezucht: ach, ach, en hij hoorde ook verwarde

[p. 148]

dingen. Hij keek rond, hij hief zijn stok en een schaduw dook achter de wal. Toen wachtte hij tot het stil werd, met de ogen op de kier gevestigd, tot hij zeker was dat er rust was gekomen. Wel sliep die vrouw niet, maar zij had tenminste ledigheid in het hoofd.

Hij herinnerde zich een laag huis op het gedeelte voorbij de zijstraat; daar had hij al vaak op de kant van het gordijn een vinger gezien en een oog dat naar buiten staarde, glinsterend en nat. Dat was het meisje dat zoveel gehuild had en telkens opstond zonder dat zij wist waarom, en het was iedere nacht veel huilen. Er zijn er heel wat, zei Algoet, die met tranen liggen en niet weten waarom, een grote tijd gaat met redeloos huilen weg, die meisjes wachten maar of er iets komen zal. En daar zag hij het oog naast het gordijn een beetje opzij getrokken. Het staarde, het merkte hem niet eens. Algoet tuurde door het licht van de lantaarn en wenkte. De bladeren bewogen, het was een kleine sluimer die kwam en hij zeide: Ga jij hier binnen en roep zowat een droom, dat zal haar goed doen, die arme meid die zo verlangt. Het gordijn viel toe, maar hij bleef nog luisteren. Er zijn er heel wat zo, mompelde hij, en het beste is dat zij sluimeren, want als het verlangen te veel roept doet het maar kwaad.

Hij ging de hoek om en zag op de korte gracht een donker ding, met een glimpje, een vigilante. Zo, dacht Algoet, dat is de dokter, dan is het erg. De koetsier zat op de bok te slapen, het paard stond diep gebogen. De waker keek rond in de duisternis of hij er al was die hier verwacht werd, de enige voor wie hij de pet afnam. Hoewel zijn gehoor nu het fijnst was hoorde hij niets, en toch moest er iets zijn, want het paard spitste de oren en huiverde. Hier gebeurt iets, dacht hij, waar een nachtwaker niets aan doen kan. Er zijn er heel wat voor wie het de ergste tijd is zo tussen twee en vier. Waarom die ook zijn tijd kiest en juist in dit stukje van de nacht, dat is een raadsel dat alleen de hemel weet. En hoewel hij niets ontwaarde nam hij de pet af toen hij dat huis voorbijging.

En op de hoek gekomen keek hij verbaasd, daar hing een grote vlag over een boom, de ramen stonden open en al de lichten brandden nog, hoewel de gasten al lang vertrokken waren. Algoet wist dat hier een feest zou zijn bij de beroemde man, een geletterde of zo, omdat hij lauweren had gekregen. Was de man naar bed en hadden de mensen in hun feestroes vergeten de lich-

[p. 149]

ten uit te doen? of zaten zij nog te praten over roem en eer? Maar hij vond dat zo veel licht een schennis was van de nacht, men moest bedenken dat anderen behoefte hadden aan duisternis. Hij blies de lichten uit en hij belde aan om te waarschuwen dat het beter was de ramen dicht te doen. Toen werd het stil, alleen de vlag mompelde nog wat.

Zeker is dat beter, dacht hij voortgaand, men mag de zwakken niet in de verleiding brengen. Hier vlak achter wonen armen, gekweld door onrust. Als de kinderen schreeuwen en je hebt niet om te geven, is het zo makkelijk om te nemen. Hij kwam voor de steeg, maar voor hij de verdachte buurt inging wilde hij wachten of de Slaap misschien voorbijkwam. De lantaarns stonden scheef vlak bij de huizen, de lichten flikkerden. De gaspijpen zijn oud, dacht hij, daar moet naar gekeken worden. Hij liep heen en weer, daar achter de vensters gebeurde iets, hij hoorde het wel en al wist hij niet wat het was, hij kon het raden. Mensen die altijd wat te verbergen hebben en bang zijn dat de agent ze ziet, ook al hebben ze alleen maar de zakken leeg. Maar het is ook altijd strijd dat het geweten schoon blijft, en 's nachts het ergst met die zorg en die begeerte en al dat gewoel op een matras waar je geen plaats hebt.

Een gedaante schoot uit het donker op hem toe. Ach, het is de oude waker maar, zeide zij. Ja, vrouw, de waker. Hier heb je een gulden en ga nu slapen. Dat heb je goed geraden, zeide zij, slapen doe ik nu het liefst, maar ik moest wel uit om iets te vinden, want morgen komt de huisbaas om zijn geld. Hij dacht: Ik zal haar nog wat geven, en hij zeide: Na morgen komt er een betere dag.

Hij moest nog even naar de steeg waar de huizen tegen elkander leunden. Zoals gewoonlijk brandde de kaars nog in de kroeg en er klonk ruzie. Wanneer hier stilte kwam ging de misdaad buiten zwerven, het beste was hier schrik te geven. Hij klopte op de deur, drie slagen die elk een vonnis beduidden. Binnen verstomde het, de waard kwam aan het luik om wat te liegen. Opgepast, zei Algoet streng, ik houd je in het oog, ik waarschuw maar.

Hij bleef luisteren of zij daarbinnen zich bedachten. Het zijn toch stakkers, zeide hij, vandaag of morgen zijn ze erbij, dan gaan er weer moederskinderen stuk. Dat is buiten mijn bereik. En zo bleef hij tot hij hoorde dat er drank geschonken werd en erger kwaad was uitgesteld.

[p. 150]

Hij zag het ook aan de hond, die al aan de hoek gesnuffeld had met de staart tussen de poten, maar nu zonder vrees in de steeg kwam. Dag Fik, zei hij, geen mens zo arm of er is een hond nog armer.

En mijmerend over het lot van mens en hond ging hij door de deftige straat, waar niets te zien was, behalve een stuurloze gedaante, die hij ongemoeid liet in de hoede van de patroon der dronkaards. Op het plein, waar hij toen kwam, stond het gebouw van vermakelijkheden, eenzaam, bewaakt door een rij van schelle lichten. Hier hoefde hij niet te luisteren, de vermakelijkheid was lang voorbij.

Toen was er nog de lange weg te gaan onder bomen, die hij vertrouwen kon, zij hielden zelf van stilte in de nacht. Algoet bleef pas staan voor de gevangenis van steen en ijzer, donker boven het loof. Jawel, hier werd bewaakt, maar niet voor het verlangen naar de wereld. Hij hoorde zuchten, klagen, roepen, hij moest wel een ieder iets beloven. Wel een half uur stond hij met antwoord op vele vragen. En de cipier, die daarbinnen rondging, zag slapende hoofden die bewogen en hier en daar een glimlach.

Maar hij moest voort, het werd laat, het gasthuis wachtte nog. En toen hij al die lichte vensters aanzag, schudde hij het hoofd en dacht: Hier moet ik veel beloven. Stil maar, schepsels, jullie zijn in goede handen en dit huis is dicht omringd van gebed en hoop. Morgen of overmorgen is het weer goed. Er wordt hier veel geduld, meer dan ik kan horen.

Hij ontwaarde de Slaap, die zonder gerucht naar hem toe was gekomen en zei: Ik ben al drie keer binnengegaan, maar er zijn altijd geesten die mijn werk bederven. Ga dan een vierde keer, zei Algoet. Je weet dat ze je juist voor de morgen nodig hebben. Voor de gezonden zal ik wel zorgen, blijf jij hier.

Hij liep door de nieuwe buurten, met alle huizen ordelijk en donker, en voor ieder huis bleef hij even staan. Hier lag een vrouw met gedachten aan meubelen, aan meid, aan geld, en hij blies ze weg. Daar en hier en ginds hoorde hij zorg en onrust, over het werk, het loon, de vriendschap, het verraad, het onrecht, over geld en nog eens geld. Mensen, zei Algoet, dat zijn dingen die je morgen weer vergeet. Wil je zonder zorgen zijn, bidt dan om de geest die je hele ziel vervult, maar hoe weinigen van jullie durven zo iets aan? Geeft je over en weest klein, ik ben

[p. 151]

de eerste waker niet die dat zegt. Maar voor vannacht doe ik die zorgen weg. Denkt aan geen man of vrouw, denkt aan een ster of aan een zee, dan sluimer je nog wat. De morgen komt, daar is de voddenraper, daar is de hondekar, ik moet naar huis. Bij wat de mensen overdag doen, moeten ze mekaar maar helpen.

Er klonken stemmen in de straat, Algoet deed zijn oren toe. Niemand zag hoe hij om een hoek verdween. En zo was er weer een nacht voorbij.