Verzameld werk. Deel 5

[p. 754]

XV
Het verhaal van de jeugdvriendin

Toen die oude dame hier was om nieuws over Marion, omdat zij in lang niet van haar gehoord had en ik had haar nog een paar maanden geleden gezien, kwam het gesprek vanzelf over de zaken van het hart en ik heb toen misschien meer gezegd dan een ander hoeft te weten. Maar zij meent het zo goed met haar pleegkind, zoals zij Marion noemt, dat ik mij niet weerhouden kon openhartig met haar te zijn, wat doet het er dan toe dat zij ook over mij dingen te horen kreeg die ik liever voor mij houd. Ik had haar al alles verteld van de moeilijke omstandigheden, dat zij zonder middelen zat, van de mensen met wie zij omging in die donkere dagen. En van het een op het ander liet ik mijn gedachten gaan. Je komt daartoe voor je het weet als je altijd alleen zit, zonder enige aanspraak.

Ik heb er toch zo'n spijt van dat ik niets gedaan heb om het tegen te houden, telkens als ik eraan denk. En natuurlijk moet ik er veel aan denken. Vooral nu ik de zaak aan kant gedaan heb en niets meer om handen heb. Dat zei ik tegen haar. U ziet het, mevrouw, zoals ik hier zit, zo zit ik elke dag uit te kijken over het grachtje, met wat breiwerk, wat maaswerk, en ik ken iedere tak aan de bomen. Misschien is dat ook een vergissing geweest, de bezigheid weg te zetten, want met de beslommering van een zaak kan je tenminste oud worden zonder al te veel geplaag van de gedachten. Ach ja, een mens begaat veel vergissingen in zijn leven, de een meer, de ander minder, en dan komt er een tijd om te zien dat je er niets meer aan doen kan. En als je zelf zo dom bent, hoe zou je dan een ander van zijn vergissingen kunnen afhouden, hoe zou je iemand raad kunnen geven wat hij moet doen of moet laten waar het geluk op het spel staat? Een ieder heeft het voor zichzelf al moeilijk genoeg als je oprecht wil blijven. Maar u bent ouder dan ik, dus hoef ik u dat niet te zeggen.

En toch vraag ik me telkens af, telkens als ik eraan denk, of ik

[p. 755]

toen niet, toen ik in Parijs was, haar had moeten waarschuwen. Dat ik het niet deed, ja, dat is ook te begrijpen. Ik ben niet zonder vooroordeel. Ik heb Daniel gekend van dat we zestien waren. En we hebben mekaar wel uit het oog verloren, maar uit die tijd, toen hij haar voor het eerst gezien had, herinner ik me nog maar al te goed wat zij voor hem was. Een speelpop, ja, een pop zoals de anderen, maar deze juist de enige waar hij niet mee spelen kon. Dansen, zoals u weet. Dat was de ene kant waarom ik mijn stem niet wou laten horen. En als ik raad had gegeven, dan had ze mij allicht kunnen verdenken dat ik het deed omdat ik het haar niet gunde. Want al had ik haar nooit met zoveel woorden gezegd wat de oude vriendschap voor mij was, ze heeft het natuurlijk wel begrepen. En ze zou nooit geloofd hebben dat ik niets verwachtte, daarom vond ik het beter er zo weinig mogelijk over te spreken. U begrijpt me zeker wel.

En toch heeft ze misschien wel gevoeld hoe ik ertegenover sta, want als er maar een greintje afgunst bij me was zou ik haar immers niet zoveel opgezocht hebben. We waren de beste vriendinnen, ik geloof dat ze in die paar maanden meer aan mijn gezelschap heeft gehad dan aan wat anders. En ze had de steun hard nodig. Voor iemand, die altijd zo omringd was geweest van de beste zorgen, zat ze daar erg verlaten. Wie had ze behalve die trouwe Hublon? die deed al wat ze maar kon, dat weet u, maar de twijfel van het hart, daar kon ze niet mee helpen. En dan juffrouw Vervarcke, ook een goed mens, maar hoe die op de oude dag de kolder in het hoofd kreeg hebt u zeker wel gehoord, ze dacht aan niets dan het vermaak, aan uitgaan, danshuizen en zo. En verder was er de familie Aldelieste, hele brave mensen. Maar ze hebben toch nooit iets gemerkt van wat er omging in Marion, alleen het geldgebrek, daar hebben ze veel mee geholpen. Ze zeiden me ook dikwijls dat al het verdriet was om Daniel, net zoals iedereen dacht.

Ja, ik weet dat u daar ook van overtuigd bent en dat verwondert me. Dat mensen, die haar oppervlakkig kenden dat geloofden, kan ik me voorstellen, maar u kent haar toch al van kind af. Ik zeg niet dat ze niet om hem geeft, neen, maar al te veel, dat maakt het ook zo raadselachtig, maar het is toch iets heel anders dan iedereen gedacht heeft.

Het is treurig, diep treurig. En hoe langer ik erover zit te piekeren hoe zwarter wordt voor mij het raadsel. Ik ben bang

[p. 756]

dat het ons nooit duidelijk zal worden. Een vergissing is begrijpelijk, zelfs een vergissing waar een heel leven mee wordt verspeeld. Hoeveel getrouwde paren zijn er niet die, als ze eerlijk moesten zijn, zouden bekennen dat ze zich vergist hebben, ook al is de zilveren bruiloft achter de rug. Maar dat zijn toch mensen die tenminste begonnen zijn met te geloven dat ze van mekaar hielden. En de vergissing van Marion is nog veel erger. Ze heeft nooit echt geloofd dat ze van hem houdt. Dat heeft ze me zelf gezegd, keer op keer, daar in Parijs als we tot diep in de nacht samen zaten op haar kamer. En sterker nog, hoewel ze het nooit gezegd heeft heb ik de overtuiging gekregen, uit allerlei kleinigheden, dat ze van een ander houdt. En waarom was ze dan altijd zo van Daniel vervuld? Denkt u dat het hart zo is dat het twee kan liefhebben? Neen, even zeker als ik weet dat ik wakker ben en niet droom, zo zeker weet ik dat ze voor Daniel nooit de liefde heeft gekend. Kan u dan begrijpen waarom ze toch altijd naar hem gedreven werd? Het was een raadsel voor haarzelf. Ze zei ook weleens dat het geen verlangen was, dat ze eerder door hem werd afgestoten, dat ze bang was en koud als ze aan hem dacht. Ze voelde het als een dwang, of ze behekst was. En de verklaring die ze gaf, dat is nu juist waar ik over pieker tot ik er suf van word. Dan denk ik maar: Zij is van een ander maaksel dan jij, Alida, daar kom je toch nooit achter. Dat het een dans is, of liever de maat van een dans, die haar zo aantrekt dat ze het niet kan weerstaan, zoals de diepte beneden je als je op een toren staat, dat mogen we gek vinden, u en ik, of ziekelijk, maar ligt het misschien niet daaraan dat we kortzichtig zijn? ongevoelig voor zulke dingen? Jawel, u zegt zelf dat u altijd dol bent geweest op dansen, ik heb het ook gevoeld dat een maat je in de ziel kan dringen, zodat je het nooit vergeet. Maar ik zie toch verschil tussen een maat, die uit een instrument komt, en de mens die het speelt. De maat kan voor iedereen zijn, de mens daarentegen - hoe zal ik het zeggen -, die maakt ervan wat hij zelf is. Zo komt het dat de een wel en de ander niet betoverd wordt, al naar de persoon die speelt. Maar voor haar was het de maat zelf, of nog iets anders dat erachter zat.

Weet u hoe zij het uitdrukte? We zaten op een avond op de canapé naast elkaar, elk met een deken om ons heen, want het was koud en de kachel uitgegaan. We hadden eigenlijk veel te zeggen, maar we zeiden niets en keken voor ons. Opeens legde

[p. 757]

zij haar hoofd tegen mij aan en zei zachtjes, net of het haar laatste gedachte was: Het is het noodlot dat me altijd roept uit een andere wereld, op die maat. - We hebben er veel over gesproken en ik heb mijn best gedaan dat zij het uit het hoofd zou zetten, maar het gaf niet. Neen, zei ze, het zal me nooit verlaten.

Natuurlijk dacht ik dat ze zich maar iets inbeeldde en dat ze ervan verlost zou zijn als het met die ander in het reine kwam. Soms had ik ook het gevoel of ze erop wachtte dat ik daarover spreken zou. Maar ik durfde niet, uit vrees dat ze me verdenken zou van eigenbelang. Ze moet wel gehoord hebben dat de vriendschap tussen Daniel en mij geen gewone vriendschap was. Ach, misschien heb ik me ook maar wat wijsgemaakt en was dat ook een spelletje. Zo is hij, zonder dat hij kwaad bedoelt. Een vrouw is voor hem een figuur om te dansen.

Had ik haar toch maar de raad gegeven, had ik haar maar ervan afgehouden. Wacht, ik zal u iets voorlezen uit die brief. Ik heb dadelijk teruggeschreven, maar ik denk dat zij de mijne niet ontvangen heeft, want al kort daarna hoorde ik van mevrouw Aldelieste dat ze met Daniel vertrokken was. En het was maar een paar dagen van tevoren dat ze er zo over dacht:

Zondag moet het gebeuren, zo is het vastgesteld. Ik durf niet, ik kan niet. Ik heb het gevoel of ik ziek ben en dat ik verloren ben als ik ga. En ik mag ook niet, mijn geluk is ergens anders. Die maat is teruggekomen, sterker, veel sterker, ik hoor het zelfs als ik slaap en het klopt in mijn aderen. Het is de roep uit een ander leven en als ik luister is het of ik met een zwart laken word toegedekt. Neen, ik kan niet, voor die dag moet ik vluchten hiervandaan.

U ziet het, zei ik, en nu is het te laat. En of het voor ons gek is of niet, en wat de verklaring ook mag zijn laat ik daar. Maar zo is het nu eenmaal en ik ben bang dat het niet het geluk is voor die twee.

Mevrouw was er stil van. Ze had tranen in de ogen, ze zei nog dat ze het zo graag gewild had omdat ze dacht dat het voor Marions bestwil was, maar ze had toch dikwijls een voorgevoel gehad. Ze had nooit van die dans gehouden. Dat vond ik geen verstandige praat, want er moest iets diepers achter zitten, maar dat zal voor ons wel verborgen blijven zo lang we leven. We kennen niet eens alles wat er in ons eigen hart verborgen ligt.