Verzameld werk. Deel 5

[p. 619]

De grijze wilg

Het pad ging in de nevel recht langs de dijk waaruit soms een bladerloze boom verrees, een donkere woning aan de vaart. Geluid klonk in de verte, het schokken van karrewielen. Hij staarde de mist aan over het onbewogen water, hij vroeg: Hoe lang zal ik het dragen, slaaf van een weemoed zonder zin? De hand kan er geen eind aan maken en het willoos lichaam heeft geen schuld. Ikzelf nog minder. Ik ben het immers niet die spreek, niet die luister. Ik ben een plaats voor ongenode gasten die mij mijn eigen stem niet laten. Hij zweeg, want ook deze was niet zijn eigen stem.

Hij dacht dat het een boomstam was die naast hem stond met de takken aan zijn hoofd, maar het was een gestalte van vorm en kleur bekend, alleen het gelaat had hij nog nooit gezien. Het had de kleur van het omhulsel tot de voeten, zoals de onderkant van een wilgeblad, en zonder de holten, de donkere streep, waar mond en ogen moesten zijn, zonder het grijze haar om het hoofd gewonden, was het niet als een gelaat te onderscheiden. De mond werd lang, er ging een glimp over zoals van een lamp in de mist en heel de gestalte kreeg een grauwe tinteling. De ogen naderden in een zwarte gloed. De stem, uit een zucht gegleden, had het geluid van iemand die geweend heeft. Zij sprak:

Terug, verder, rechts, links, gisteren, morgen, ik weet het niet, maar altijd drijft de behoefte te vluchten vanhier en vandaag. Het ogenblik staat leeg waar ik wacht, zonder licht. Hoe kan ik langer wachten, wetend van een andere tijd? Maar zal de dag niet te hard voor mijn ogen zijn? de nacht niet te vol van stemmen? Liever hoop ik op mijn uur in de nevelen van november om een hart te vinden met de onbekende droefenis en vragen van herinnering. Ik heb je al zien komen door de schaduw van een vorig jaar en ik heb gedacht: Zijn hart wordt moe en leeg zoals het mijne en vol weer van een naamloos ding. Hoor naar mij. Ik ben van melancholie gemaakt ouder dan de wereld, mijn vorm kan maar een schim zijn, mijn kleur die van de schemering en geluid heb ik niet meer dan de droppel op het gras. Nooit zal iemand

[p. 620]

mij helder zien of begrijpen, nooit zal iemand weten wie ik ben en hoewel ik veel verwantschap heb gehad kan niemand onderscheiden hoe ik in kleur van anderen verschil.

Wat is het dat ik zoek? Van de ene vergissing verdwaal ik in de andere. Soms, wanneer ik de zuchten van de vermoeide hoor die zijn last niet meer dragen kan en zijn lot verwenst; wanneer ik de bedeesde voorbij zie gaan die smacht en niet durft; de minnaar die treurt over verlangen nooit voldaan, de moedeloze die op een einde wacht, de dichter zonder hoop, soms nader ik zulke armen en meen een broeder te herkennen die ik volgen mag. Maar van de eerste klank hoor ik dat hij niet begrijpt. Als hij vraagt of hij van mensen dan niets te verwachten heeft, of de last eindeloos wordt gedragen, hier en ginds, of het smachten een spel is zonder doel en het verlangen geen vervulling vindt, of het blindheid is een eind te wachten van tijd die in tijd vergaat, en dwaas te hopen op eeuwige verborgenheden, dan zie ik dat hij twijfelt en ik heb mij weer vergist. Dan zwerf ik in de koude en hij keert naar zijn soort terug met tranen wie weet waarom, zuchten om niets. Zijn hart is zoals het mijne, hier niet en daar niet te vullen, maar er is nog iets in hem dat niet scheiden kan en nog verwacht zoals toen de bladeren vielen.

Is dit het hart waar ik blijven mag? Herinner je nog eenmaal wat voorbij is. Herinner je de hemel, de bomen, de kleuren van de tijd toen je speelde in een gloed en een boordevolle duisternis van het hoofd. De echo's van het lachen zijn nog te horen, er hebben stemmen geklonken die je nooit verlaten al zijn de monden in de verste nacht. Maar wat is er anders van de tijd gebleven?

Herinner je de vervoering, wit en overvloedig als de appelboom in april, de bloei duurde maar een week en waar is het licht van die tijd gegaan? Het huis waar je woonde staat voor altijd leeg met blinde vensters.

Herinner je het zoeken, het dwalen, het verlies van dag na dag. Hoevelen ben je tegengekomen die je aankeken zonder een woord en je bent elkaar voorbijgelopen.

Wat is er meer te herinneren behalve lege dingen, verveling en kinderspel?

Wat blijft er van de dag van heden anders dan vragen zonder eind? dan een hart waar de tranen vloeien tot morgen en de dag daarna? Vraag maar en laat de tranen doen wat zij willen.

[p. 621]

Neen, het is alles neen en beter dan ik-weet-het-niet zul je niet horen. Een ogenblik gaat en of het ooit weerkomt, dat weet ik niet. Of je ooit een stem weer horen zult, wie kan dat zeggen? Wat geeft het te staren in de nevel als je immers weet dat het een van het ander scheiden moet en dat alleen de eenzaamheid kan blijven? Wat geeft het te lopen en te denken, de voeten moe, de ogen moe? Straks keer je in het gedrang terug tenzij je het in het donker water zoekt, maar zou je het daar vinden? Je weet niet eens waar het is dat je heen wilt. En troost, wat kan dat zijn behalve vergeten? Troost willen wij immers niet zolang er tranen kunnen komen, het beste voor ons. Of de eenzaamheid dan eeuwig moet zijn, ik weet het niet. Ik heb geen andere hoop dan een hart te vinden waar ik wonen kan, maar het moet een leeg hart zijn, zonder venster, een hart waar niemand mij kan zien. Wij hebben niets meer nodig, geen warme handen en geen open ogen, wij willen niet eens meer weten wat er buiten deze tijd is en buiten de mist. Wij willen niets, wij vragen niets, alleen maar wachten tot het einde van de tranen. Daarna, wie weet?

En als wij opnieuw moeten komen kan de wereld voor ons niet beter zijn dan grijs van eeuwige nevelen, met een eeuwige zang in de verte. Wij zullen altijd eenzaam zijn en wat onze weemoed is kunnen wij niet zeggen.

Haar grijs hoofd neeg tot zijn borst en van de takken boven vielen droppelen op haar gesloten ogen. Zo stond hij een tijd. Hij was het niet die wilde en koos tussen de donkere vaart en het pad de mist in, maar de voeten bewogen en de gestalte week van hem. Een stem die misschien de zijne was vroeg of er niet meer weemoed was en meer eenzaamheid in de stad daarginds. Een andere stem in de nevel volgde hem, maar kwam niet dichterbij.