Verzameld werk. Deel 5

[p. 614]

De vier muzikanten

Men zegt, dat de sferen te zamen musiceren en dat er een harmonie van het heelal bestaat, maar dat alleen de muzen het kunnen horen, misschien zelfs niet alle negen. Toch schijnt het dat er ook mensen zijn wier oren er heel vaag iets van onderscheiden en zulke mensen hebben dan voor de eeuwigheid hun hart voor niets dan muziek. Het spreekt vanzelf dat men hen onverstandig noemt, want als men ze wel beschouwt ziet men dat zij niet deugen voor deze wereld, zij gedragen zich roekeloos en dwaas en weten niet eens van fatsoen en goede zede.

Zo was het met de vier jongelieden die alle uren van de dag en van de nacht te zamen speelden en niet konden ophouden, tot zij hun stadgenoten ergerden, maar een serafijn behaagden, die hen van de wereld nam. Hun namen kende hij niet, hij sprak hen aan aldus: Gitaar, Viool, Flageolet, Klarinet, ik neem jullie naar de hemel mee. Zij hielden plotseling op met spelen en volgden hem gehoorzaam, de hoofden hangend, tot zij kwamen voor de hemelpoort. Daar stonden zij stil, aarzelend om binnen te treden en zij keken elkander met knipoogjes aan. Flageolet sprak: Eigenlijk zijn wij nog veel te jong voor de hemel. Klarinet voegde erbij: Wij hebben met de wereld nog lang niet afgedaan. De anderen lieten er in sordine op volgen: Wij zijn nog leerlingen, hoor maar wat een onvaste tonen. Tegelijk speelden zij de eerste maten van een cakewalk, van een ragtime, van een waltz, van een marche. De serafijn hield de handen voor de oren en zei: Ik heb me vergist, klop later maar eens aan.

Zij liepen hard terug, maar werden aangehouden door een troepje duivels, die door het geluid waren aangelokt. Die zeiden: Wij hebben wel veel koper en veel slagwerk, maar geen strijkers, geen blazers en geen tokkelaars, kom mee. Voor de gloeiende poort van de hel bleven de muzikantjes weer staan, want al meenden zij dat het daarbinnen vrolijk toeging, zij twijfelden toch en bovendien, het was de wereld waarheen het hart hen trok. Viool begon te huilen, Klarinet gaf een paar snikjes. Gitaar zeide flink: Wacht maar tot morgen, dan komen er professors en

[p. 615]

solisten, wij zijn maar jongens van de kapel. En tegelijk zetten zij in, een psalm, een kyriel, een hymne, een gloria. De duivels rolden de staart over de arm en verzwonden binnen de gloed.

Toen keerden de jongelieden terug naar de stad, maar hun gedaante waren zij kwijt, zodat niemand hen kon zien. En zij vroegen elkander wat zij er eigenlijk mee bedoelden, dat zij met de wereld niet hadden afgedaan. Het is bekend dat muzikanten, als zij met woorden moeten spreken, hun gedachten niet duidelijk kunnen zeggen, men beweert zelfs dat de echte muzikant helemaal geen gedachten heeft, maar dat kan niet waar zijn. Hij heeft muzikale gedachten. Ach, zei Flageolet, wat geeft het of ik zeg zus of zo, ik zal jullie voorspelen wat ik hier verlang. Hij blies wat tonen, volle en fijne, lange en korte, die klonken als de slag van de nachtegaal. Hij zei: Het is nog veel, veel meer, en dat begrepen zij. Gitaar zei: Hoor wat ik verlang, en speelde een bolero, zo roerend van ritme dat de goudenregenboompjes van het plantsoen wiegelden en dansten. Ja, zeide Viool, dat is wel veel, maar wat ik verlang is nog anders en nog meer, hoor. Misschien raakte hij met de strijkstok niet eens de snaren aan, zo fijn versmachtend vloeide er een cantilena uit, gelukkig dat er geen mensen waren, want zelfs de vrienden stonden met tranen. Dat is alles mooi en wel, zeide Klarinet, maar er is nog meer dan van de meisjes en de liefde, hoor. Hij blies een schitterende bravura waarvan al de hanen in de omtrek wakker werden, en zij dachten dat de zon scheen.

Nu dan, zij wisten wat zij van de wereld nog verlangden, maar aangezien zij schimmen waren die enkel in de nacht, wanneer de mensen op de bedden lagen, mochten dolen, was al wat zij krijgen konden van de natuur der schimmen.

Het was een vreemd verschijnsel in de stad. Eerst had men op het stadhuis geklaagd, zo veel dat de politie er moedeloos van werd, want altijd bleek bij onderzoek dat bij alle buren de piano en de radio zich ordelijk hielden aan het verbod van middernacht. Een heer schreef in de krant over vibraties in de atmosfeer, weerkaatst uit het halfrond der tegenvoeters, en met die verklaring was men voldaan, ja, menigeen vond de nachtelijke muziek nu niet vervelend meer.

Voor sommigen bleef het wel onrustig, vooral voor oude heren, oude dames, die toch al weinig van de nachtrust genieten konden. Een gepensioneerd majoor, die al zijn kameraden over-

[p. 616]

leefd had, stond 's nachts zelfs op om te luisteren. 't Is vreemd, dacht hij, over de vensterbank geleund, of ik die marche in mijn kindertijd heb gehoord. Voorbij, voorbij. Toen dacht ik nog aan vier sterren op de kraag, aan tactiek en veldslagen en roem. Toen was het een mooie tijd. Hoor me die klarinet van jeugd en kracht en overwinning, je zou waarachtig weer parade willen marcheren of je twintig was. Ik zal maar zwijgen, je mag de jeugd niet ontmoedigen. Speelt door, jongens, voorwaarts en overwint. Een-twee, een-twee. Het gaat er kranig bij die antipoden, onvermoeid.

In de laan om de hoek was het een eenzame weduwe, die de ogen niet sluiten kon en even opstond om door het gordijn te gluren wie het toch waren die zo aardig speelden. Het leek wel een wiegelied, een berceuse, op een gitaar en een viool, heel in de verte begeleid door een paar fluitjes of zo. Zij neuriede het mee, zij zag het voor zich, toen de kinderen nog klein waren. Was de tijd toen maar stil blijven staan, was er maar niets dan het wiegelied geweest. Men mocht niet onbillijk zijn. Zij was zelf een kind geweest en zij had zelfde ouders alleen gelaten. Het was al mooi dat men zich kindergezichtjes herinneren kon. Als dat accompagnement maar niet zo ontroerend was en je deed verlangen naar je weet niet wat. De viool klonk zo helder, zo rustig dat zij er wel bij wilde inslapen met de diepe tonen.

In de kamer daarginds werden twee zusjes wakker en begonnen te giechelen van hi-hi-hi-, maar zachtjes. Zij sprongen uit bed, want zoals daar gespeeld werd met een fluitje en een gitaartje erbij, en op een viooltje en nog iets, moesten zij op de tenen trippelen en de nachtjapon ophouden en aan de hand met elkaar in de rondte dansen. Dat waren geen gewone muzikanten, maar tovenaartjes, het was gevaarlijk, maar dansen moesten zij al was het tot morgen toe. Het ging maar door van tu-tu en tierelier, dan weer tierelier tom-tom vooruit en achteruit. Konden zij maar even kijken, maar tovenaars zijn nooit te zien.

De juffrouw van kantoor richtte zich eensklaps op, zij had gedroomd dat een herder door het venster riep: Hé Dorinde, maak toch open. Maar droomde zij dan nog? Was het een klarinet die zei dat zij blauwe linten en rozen op de hoed droeg en dat de hele dag de zon zou schijnen op de heide? Altijd wandelen, zegt die fluit? en soms luieren, die viool? En het typen dan en de vingers? 't Is toch zonderling dat die muziek je denken doet aan

[p. 617]

dingen die in de boeken staan maar in het leven niet gebeuren. Het zou idyllisch zijn. Maar hoe zij ook keek in de zomernacht, de straat was leeg en spelers zag zij niet. Ook anderen werden er wakker van, want er stonden meer vensters open, met gedaanten in het wit.

Begint dat lawaai nu weer? bromde de man die gisteren geld verloren had en wakker lag. Sta je weer te kijken, vrouw? De treurmars, zeker de stafmuziek die oefent voor een begrafenis. Ja, het is voor velen beter aan hun eind te denken, maar prettig is het niet. Stil toch, zei zacht de vrouw, je hebt immers geen goed gehoor, het is een barcarolle. O wat een mooie nacht met al die sterren, ik zou zo wel willen varen. O die fluit! o die viool! Melodie om stil van te worden, het gaat je door de ziel.

De muziek ging langzaam weg. Maar in een andere straat, waar in haar kamer de bruid niet slapen kon van de bloemegeur, begon de frisse klarinet een serenade, de flageolet vloog lustig in de hoogte, de gitaar strooide duizend kleine bloemen uit, de viool zong of het een zegening was. Zij werden zacht, zij werden luid, zij begonnen opnieuw eerst in vlugge, dan in brede maten met al hun heerlijkheden. Die viool vooral scheen goed te weten wat geluk is, die fluit scheen wel dol van vreugde, die gitaar werd zo rijk en edel, die klarinet gaf schitterende tranen. Waarom gingen ze verder en speelden ze niet de hele nacht?

Er waren nog veel andere meisjes, de muzikantjes hadden nog veel andere serenades. De klarinet reeg blauwe kraaltjes, de gitaar spoot een fontein van droppelen voor een meisje dat van de warmte niet slapen kon, de flageolet riep haar bij de naam en de viool vleide maar van haar mooie ogen. Zij dacht dat er geen eind zou zijn, maar toen de koelte hen wegvoerde, klapte zij in de handen buiten het venster, zodat zij er zelf van schrok.

Het zieke meisje hoorde dat er in de stilte iets ruiste en naderkwam, het was de wind niet, maar een witte optocht van zachte maten die verademing brachten. Haar ogen werden groot, de vlam van de kaars ging hoger. Het was een nieuw lied waar de viool plotseling mee begon, de gitaar trilde van verbazing, de flageolet gaf maar schuchter antwoord, de klarinet trippelde op en neer in het rond. Het was vreemd wat er over haar ging terwijl zij luisterde. Zij voelde dat zij bij het daglicht op kon staan omdat zij beter was, dat had met zijn diepe stem die viool gedaan.

Het meisje, dat veel verlangde, maar niet denken kon, kwam

[p. 618]

dadelijk voor het venster, zij staarde slechts naar het donker boven de huizen. Maar zij moest de ogen sluiten toen opeens zo veel muziek haar omving. En toen zij verder gingen zuchtte zij alleen maar: hè!

Het was maar spel geweest, dacht het flageoletje, maar de viool wist dat het veel meer was, iets dat niemand zeggen kon, het geheim zelf van de muziek, toen zij voor het huis kwamen waar hij zijn nocturne spelen moest. Er vloeide een toon zacht en diep of de viool een orgel was geworden en iets vertellen ging van lang geleden. Aan alle huizen openden de vensters, hoofden, gedaanten verschenen voor de gordijnen. De flageolet, de klarinet, de gitaar begrepen terstond wat zij zacht meezingen moesten. Het was geen hand die de strijkstok bewoog, geen vingers die over de snaren gleden, maar iets onsterfelijks en wat het was waar de viool van zong zou geen der gebogen hoofden, die er luisterden, kunnen zeggen. Wel voelden allen dat in die nachtmuziek de sterren eeuwig eenzaam waren. De enige die verstond uit welke diepten deze melodie kwam voortgevloeid, was het hart waarvoor gespeeld werd en dat verliet in deze nacht de wereld.

De serafijn stond weer te luisteren toen de muzikanten verder gingen. De hemel werd al bleek en daarom wilde Klarinet nog even spelen voor een brave en trouwe meid. De wind woei fris, de aubade huppelde in jonge maten voor een schone dochter, die lachend buiten keek. Toen zwegen voor deze nacht de muzikantjes die nog zoveel verlangden in deze wereld.