Verzameld werk. Deel 5

[p. 600]

De blauweregens

Toen ik, zeer vermoeid van de boeken en de langdurige examens, thuis was gekomen, ontbood mijn vader mij reeds de eerste dag in zijn kamer en sprak mij toe, vriendelijker dan gewoonlijk. Hij zeide: Mijn zoon, tot deze dag heb ik reden gehad mij ongerust over je te maken omdat je geest zich te licht liet bekoren door het spel van poëzie en muziek. Er zijn spelers voor wie het leven een droom zonder einde is, er zijn werkers voor wie het een spanne van het bestaan is waarin gebouwd moet worden voor onderling nut. Voor deze soort heb ik je grootgebracht. Je mag op de luit tokkelen en gedichten vervaardigen ter verpozing, maar je kracht moet je wijden aan werken die je in je grijsheid de dank van de mensen waardig maken. Ik heb besloten je een vrouw te geven, goed, verstandig, schoon, wel onderwezen, opdat je behoorlijk het lot kunt dragen waartoe de mens geboren is. De uitgelezen dochters van de stad zullen je getoond worden, kies zelf degene die je behaagt.

Ik dankte hem en antwoordde dat zijn wil gehoorzaamd zou worden.

Hoe het kwam dat ik mij in die dagen lusteloos en soms neerslachtig voelde, wist ik niet. Ik meende dat mijn geest, thans ledig van de gedachten die er uit de leerboeken in waren gekomen, wachtte op een nieuwe vervulling en ik vreesde dat het weer gedachten zouden zijn die niet mijn eigen waren en mijn hart dus niet konden bevredigen. Een zucht deed mij goed, de eenzaamheid was mij liever dan het vrolijk gezelschap, hoewel ik voordien toch wel behagen schepte in blijde liederen en lustige verhalen. Mijn vader had bevolen dat een ieder in huis op mijn wensen moest letten, opdat ik mij gelukkig zou voelen en de bedienden omringden mij met uitgezochte lekkernijen, er kwamen kledermakers met kostbare klederen, juweliers met sieraden voor een prins. Ik sloeg op die dingen geen acht, het liefst zat ik alleen in het prieel onder de muur.

En iedere dag, iedere avond diende de vertrouwde van mijn vader zich bij mij aan om mij te geleiden naar een huis in de stad

[p. 601]

en er een jonge dochter te aanschouwen voor mijn keuze. Mijn hart kende inderdaad de behoefte aan een vrouw, zodat ik waar ik kwam de ogen opende en keek met de drang naar bewondering. Ik zag bekoring in verscheidenheid: bevallige gestalten, sierlijke gebaren, aangezichten, schuchter of zachtmoedig, nieuwsgierig of smachtend, blank van onschuld of donker van hartstocht. Ogen staarden in demijne, lippen prevelden woorden. Maar ik verstond ze niet en dag na dag gingen de gestalten van wie de schoonsten heetten te zijn als schimmen uit mijn herinnering heen. Er werd mijn vader bericht gegeven van mijn onverschilligheid, zodat hij mij weder voor zich riep en mij vroeg of ik misschien mijn hart reeds verloren had. Met de verzekering, dat de liefde mij tot dusver niet had aangeroerd, verzocht ik hem mij uitstel te gunnen opdat ik geen onbezonnen keuze zou doen, waarvan immers de gevolgen niet te tellen of te schatten waren, gelijk ik uit het boek der wijsheid had geleerd. Hij stemde toe op voorwaarde dat ik voor de tweede vollemaan mijn keuze deed.

In de eenzaamheid van de tuin overwoog ik de bekoringen, welke ik aanschouwd had en ik besefte dat geen enkele een gloed in mij verwekte. Moedeloos van het gemijmer nam ik dan mijn luit ter hand, maar ook het speeltuig behaagde mij niet meer, het wilde slechts tonen geven te somber of te luidruchtig voor mijn oor.

Op een middag, terwijl ik zo zat, gleed er een grauwe gedaante over de muur, ik meende een grote kat zoals zij bewoog. Maar zij richtte zich voor mij op als een vrouw, bleek van ouderdom. Jonge man, zeide zij, als je van de liefde weten wilt, volg mij, de keuze zal je gemakkelijk zijn. Ik volgde haar de stad uit, de karreweg langs. De weg steeg een lange heuvel op en werd smaller, tot hij slechts een voetspoor was door dichte heidestruiken. Reeds verontrustte ik mij dat ik te ver zou dwalen, toen de vrouw mij wenkte, de vinger op de mond legde en mij voorging door hoge heesters.

Plotseling ontwaarde ik drie blauweregenbomen, de takken in volle bloei nederhangend tot de grond. In het midden stond een zomerhuisje met een veranda. Daar liet de vrouw mij zitten aan een tafeltje, zeggend: Wacht hier en maak geen geluid.

Toen verdween zij. Ik had het gevoel dat ik alleen was op de wereld.

[p. 602]

Op het tafeltje lag een luit, mooier dan ik er ooit een had gezien, met blauwe, grijze en zwarte stukjes ingelegd. Ik strekte er de hand naar uit, maar ik bedacht dat het beter was de stilte niet te breken. De hemel had al de late glans, de blauwe trossen wiegelden van de luwte die de schemer aankondigt. En toen ik de ogen weder opsloeg, ontwaarde ik door de takken van een der bomen de maan, bijna vol. Hoewel de hemel rondom de plek waar ik mij bevond de duistere kleur van de nacht had, kon het geen nacht zijn, want er scheen een licht, waarin ik het kleinste kon onderscheiden.

In een der bomen deden twee handen de bloemtrossen van elkaar, een meisje kwam eruit, strak in een grijs gewaad gehuld, en zij naderde met het hoofd gebogen. Zij nam de luit van de tafel en zag mij aan. Ik staarde in diepten. Kom mee, zeide zij en ik ging achter haar of ik geen benen had. De takken van de boom weken voor ons terzijde, in het blauwe licht onder de bloemen ging ik naast haar zitten op de bank. Zij sprak: Ik was zeventien jaar toen mijn leven, nog niet vervuld, werd afgebroken. Geluk had ik er niet gezien, daarom had ik in iedere dag gezucht. Ik weet dat ik niet anders zal kunnen doen dan zuchten en klagen wanneer ik het leven voort zal moeten zetten, want ik ben een dochter van de melancholie en ik kan niet geloven dat de mens in staat is tot meer dan treuren. Treuren, heer, om de duizend zuchten die uit het hart vliegen, wie weet waarheen? Bestaat er wel een ander hart waar zij veilig kunnen binnenkomen of blijven zij eeuwig zwerven tussen de aarde en de hemel? Weet wel wie ik ben als ge mij kiest en naar de woning voert waarvan de deur slechts opengaat voor het paar dat hetzelfde wenst. Met mij is het leven eindeloos zuchten om alles wat niet is, om een leegte, die nooit vol kan worden en het enige wat ik kan geven is misschien wel zoet, misschien ook bitter, muziek die tranen wekt over dingen zonder naam.

Haar vingers gingen over de snaren en er klonken tonen, zacht en diep, die een oude pijn wakker maakten. Door mijn tranen zag ik de bloemen glanzen boven mijn hoofd. De tranen vielen heel die nacht.

Toen de morgenwind over de bomen voer stond die oude vrouw voor mij in de veranda met brood en water. Ik zat daar en peinsde en wachtte terwijl de uren gingen. Waarom er zoveel tranen geweest waren begreep ik niet. Was de wereld, die ik

[p. 603]

voor mij zag, niet schoon, met de pracht der bomen onder het licht van de zon? Was ik niet jong, met de hoop de wereld lang in de lach van geluk te zien? Ik kende de veranderlijkheid van het hart, heden donker zoals de lucht wanneer het regent, morgen stralend zoals een landschap in de dageraad. Zeker had ik de melancholie zo lief dat ik soms denken kon heel mijn leven met haar door te brengen, maar ook wist ik dat ik vaak behoefte had aan een open mond en een glimlach. Was dan de liefde, die mij deze nacht had aangeroerd, de enige en kon ik mij aan haar overgeven?

Ik zag de maan weer boven de bomen, ik zag de takken zich weer opendoen en een ander meisje kwam eruit met dansende tred, helder in een blauw kleed, los en bewegelijk. Zij nam de luit van de tafel en zij hield het hoofd terzijde genegen, de lippen open terwijl zij mij aanzag. Ik staarde in een tinteling zoals de sterrenhemel. Kom mee, zei zij. Ik wist niet hoe ik ging, maar ik zat al onder de tweede boom naast haar op de bank. Haar stem had de klank van vlugge klokjes en soms was het mij of ik het geblaat van een klein geitje hoorde. Pas twintig jaar, zeide zij, toen ik weggenomen werd midden in het spel met de vriendinnen, ik dacht door een tovenaar die nog beter speelde. Het valt mij wel lang dat ik onzichtbaar word gehouden, want hier in mijn boom verscholen zie ik nooit een wezen met een hart dat het gejubel van mijn hart kan horen. Mijn heer, het ongeduld springt mij in de handen en de voeten, breng mij naar de woning waarvan de deur al openstaat voor ons om er te dansen en te lachen. Wij zullen kersen eten, wij zullen bloemen in het haar doen, wij zullen de zon laten schitteren in onze beker. En hoor hoe ik voor u spelen zal.

Het kunnen haar vingers niet geweest zijn die de snaren aanraakten, de tonen huppelden vanzelf eraf als een zwerm kinderen onder een ruime hemel. Zij hield de luit aan de wang terwijl haar ogen lachten in de mijne. En ik danste met mijn hoofd tot in de bloemtrossen, ik danste een eeuw.

Toen ik bij de opgang der zon in de veranda bij het tafeltje zat, verrezen mij weer vragen in het gemijmer: hoe had ik zo dom kunnen zijn mij aan de bedwelming over te geven? Wist ik dan niet dat de lach en de dwaasheid maar een ogenblik duren? Zeker was er in mijn hart een kamertje voor de vreugde, voor zang als de zonneschijn en woorden als vlinders, en zeker kon ik het

[p. 604]

meisje met de open mond beminnen, maar zou zij mij niet vervelen, wanneer het stormt of de sneeuw op de aarde ligt? Zou ik het in mijn ouderdom niet beklagen dat ik het leven zinneloos was doorgegaan? Ach, dat ik mij niet kon overgeven aan de tegendelen, dat ik de dochter van de melancholie niet met de dochter van de vreugde kon samensmelten en dat ik mij niet verzadigen kon aan hun evenwicht! Indien ik de ene koos zou ik immers altijd naar de ander verlangen. Ach, mocht het meisje mij verschijnen in wie ik alles in één verzameld vond!

En de ogen opslaand zag ik de maan boven de derde boom, waarvan de takken opengingen voor een meisje in het zwart gekleed met een witte gordel. Zij naderde langzaam, zij nam de luit en opende de ogen. Ik staarde in duisternis. Kom mee, zei zij en ik volgde haar stille voeten. Op de bank onder haar boom gezeten sprak zij: Vijfentwintig jaar had ik in het leven gezocht en ik had al wijsheid gevonden toen mijn gedachten tot stilstand werden gebracht. Ik weet dat ik terug zal keren en als het mijn heer is die de deur van de woning voor mij opent, zal ik samen met hem de verste wijsheid zoeken. Rust zullen wij niet hebben eer wij de raadselen doorgronden. Waar wij gaan met de handen uitgestrekt in de duisternissen van het hart zullen de raadselen ons voorgaan en verder leiden, wie weet wat het is dat wij vinden zullen? Troost voor droefheid kan ik u niet geven, noch streling voor oog of oor, want dit is het enige wat ik spelen kan.

Zij maakte met de luit een melodie die als vele vragen klonk, eentonig en zonder einde en al wat ik rondom mij zag, de maan, de blauwe bloemen, de zwartheid van haar kleed, alles werd mij een raadsel waarin ik hoe langer hoe verder doolde. Ik had nog nooit een nacht zo vol van raadselen gezien.

De dageraad, toen ik alleen zat voor de woning met de gesloten deur, bij het tafeltje met de luit, gaf mij de gedachte: Hoe kan ik kiezen tussen de dochters van de weemoed, van de vreugde, van de geheimen? Ik staarde de drie bomen met de wiegelende bloemen om beurten aan. En in de nachten zat ik om beurten bij de drie dochters, luisterend naar hun muziek. Soms wist ik wie ik kiezen zou en soms wist ik het niet.

Hoe lang ik onder die bomen heb gezeten weet ik niet. Mischien zit ik er nog, want besef van de tijd heb ik niet meer.