Verzameld werk. Deel 5

[p. 570]

De liedjesman

Hij was een gewone man geweest die onopgemerkt leefde zonder dat iemand iets van hem te loven of te laken had. Men zag hem 's morgens uitgaan, stipt op tijd, netjes gekleed, men zag hem laat thuiskomen. Geen mens die vroeg hoe zijn naam was, wat hij deed met zijn dag. Eerst toen hij ongeregeld uitging en thuiskwam trok hij de aandacht en toen ontwaarde men dat hij lelijk was, mager, verwaarloosd in de kleding. Vroeger, dacht men, had hij wel een van de beambten kunnen zijn, maar nu was hij aan lagerwal en de bleekheid van het gezicht, waar behalve het gebrek duidelijk het verdriet op stond, de starre ogen, de wilde haren moesten van een ongeregeld leven komen. Men merkte nu dat hij straatzanger was, hoewel men hem vroeger toch nooit met een gitaar had gezien. Men zeide dat hij wel erg veranderd was.

Hij merkte ook zelf een verandering, maar die betrof het uiterlijk niet of de wijze waarop hij aan de kost kwam. Voor hem was de wereld leeg geworden en zwart de plek waar hij rondging. Hoe lelijk het hier was zag hij beter dan de mensen omdat hij andere ogen had gekregen. De stad was een onbegrijpelijke doolhof van straten, zo wijd dat hij altijd bang was te verdwalen, huizen allemaal gelijk, allemaal laag, allemaal bewoond door wezens met glazen ogen, grauwe kleren, stemmen zonder klank. Er waren nog lelijker huizen, allemaal tegelijk op de grond gezet met lege vensters. Er gingen wagens door de stad, grijze kooien, en telkens als hij tien had geteld ging er een andere voorbij. Hij herinnerde zich dat hij er vroeger in had gezeten toen hij er niet bang voor was. Vroeger keek hij ook naar de mensen, maar nu liever naar de stenen van de straat, want daar had hij iets verloren.

Toch moest hij ze soms wel aankijken wanneer hij de hand ophield. Meestal waren het vrouwen die gaven, en vrouwen aan te zien, van vrouwen aan te nemen was het ergste wat hij te verdragen had omdat zij het lelijkste waren van alles wat bestond. Soms

[p. 571]

moest hij stilstaan voor een gezicht, het was niet echt, maar zo mooi dat hij er niet aan denken wilde. Wie dat niet gezien had kon niet begrijpen hoe lelijk andere waren.

Van dat gezicht was de dreun in zijn hart gekomen die hem gedurig dwong geluid te maken van woorden met een eendere klank, woorden die eindigden in een zware toon. Zij hadden een betekenis, dat wist hij wel, maar te ver van hem om te begrijpen. Het scheen dat de mensen ze wel begrepen wanneer hij zong, want zij stonden rondom hem in rijen tegen elkaar en in het midden starend, met droevige gezichten of daar iemand een ongeluk had gekregen. En dan wierpen zij centen in de kring zoals men bloemen in het graf laat vallen, en hij zong dat de keel er pijn van deed:

Ik ben op een zondag geboren
en van mij was het paradijs,
ik heb het die dag weer verloren,
ik moest op mijn zwervende reis.
En eindeloos waren de jaren
van zoeken en suf te staren.
Toen ik dacht de engelen te horen
daar ik goed had gehandeld en wel,
kwam de duivel opeens mij verstoren
en struikelde ik in de hel.

Maar de dreun in zijn hart werd eentonig. Op een dag was het of hij alle liedjes had vergeten behalve dat ene, hij hoorde dat hij altijd dezelfde woorden zong en de andere bleven weg. Vooral dat laatste woord kwam dikwijls uit de mond, lang, klagend, diep. Hij merkte ook dat de mensen er bang van werden, zij gingen achteruit en de vrouwen lachten van de griezeling met de monden open. Er vielen ook geen centen meer, er werd geroepen, geschreeuwd dat hij wat anders moest zingen. Hij denkt altijd aan moord, zeiden zij, hij zingt van niets dan narigheid, de man heeft zijn hoofd verloren. Toen werd hij uitgejouwd en de politie kwam om hem weg te jagen. Hij werd voor de rechter gebracht, die zei dat hij niet van de hel mocht zingen, want die bestond niet, en niet van bloed, want zo erg was het immers niet. Maar hoe kon hij anders zingen dan wat hem in de borst wrong, al was het altijd de eendere zang? De snaren gingen er stuk van,

[p. 572]

toch bracht de keel dezelfde woorden voort en hij dwaalde nu 's nachts wanneer er geen mens meer was om van hem weg te lopen of hem uit te jouwen, zingend voor de gesloten vensters:

Ik zag op een zondag haar ogen,
ik heb op de maandag gevrijd,
op de dinsdag heeft zij gelogen
en vals van de liefde gezeid.
En samen was het toen twee dagen
veel geven en nog meer vragen.
Op de vrijdag ben ik bedrogen,
op de zaterdag vond ik het goed,
maar ik kon het toch niet gedogen
en de zondag viel het bloed.

Er werden vensters opgeschoven, er klonken scheldwoorden en bedreigingen en soms viel er een zwaar ding voor zijn voeten. Dan ging hij verder, zingend, en hoorde niets dan zijn eigen stem.

Maar op een nacht kwamen er mannen uit de huizen die hem woedend aangrepen en meesleurden buiten de stad, waar zij hem sloegen en met stenen wierpen tot hij in het duister verdwenen was. Zijn zang ging in de verte door de nacht.

De kettinghonden blaften zich schor waar hij naderde en voorbijging, die niets zag en niets begreep, maar enkel het zware hart voelde vol treurend geluid. Het landvolk, bij de dageraad op de velden, stond stil bij de klacht die naderde en weer verstomde. De boerenvrouwen kwamen aan de deur bij zijn stem en veegden de ogen wanneer hij verdwenen was, verwonderd wat de droefenis mocht zijn die voorbij werd gedragen. Want dat hij een man van ongeluk was verstonden zij wel. In de bossen zwegen de vogels, alleen de koekoek, die het bijna even eentonig kon, antwoordde en begeleidde zijn zang.

En hij kwam in een wildernis van zand en doornen, waar het zo stil was dat hij het merkte en zweeg. Hier durfde hij niet te zingen. Maar met de mond gesloten werd het hart barstensvol van geluid, zodat hij op de grond moest zitten en de handen naar de hemel wrong.

Zo vond de eenzame hem bij het avondrood. Ook de liedjesman werd hem gewaar aan de lange schaduw die over het zand bewoog. En hij wist dat de pijn uit zijn hart genomen zou wor-

[p. 573]

den, hij deed de mond open, zijn klacht galmde door de stilte of er geen eind aan zou komen. De zwijgende nam hem bij de hand, hij voerde hem mee naar zijn slaapplaats onder de doornen. Daar schonk hij hem water uit de kruik, maar toen de man er niet van wilde en bleef zingen, ging hij aan zijn voeten zitten en luisterde. De avond viel, de sterren verschenen, het liedje klonk in donker voort.

Maar niet het gaan van de sterren verminderde de stem, de zanger viel en de ogen sloten. De eenzame knielde voor hem en met de handen opgeheven bad hij al de stille tijd van de nacht.

En zo hoog bad hij dat die liedjesman droomde dat hij zong met een stem uit de hemel. Toen hij de ogen opende voor de zon hoorde hij het nog, veel mooier dan hij ooit gezongen had, en de woorden waren anders. Hij lag rustig of hij schoongewassen was met bloemegeur. De stille witte man verscheen uit de dag en knielend zeide hij: Wij zijn arme schepsels dat wij niet kunnen zingen. Die dreun van je lied heeft ook mijn hart altijd gevuld, maar ik ken zo weinig woorden en het enige dat ik weet is iets waar ik altijd aan denken moet. Het is met mij hetzelfde, altijd de eendere zang. En hij zong zijn liedje:

Hij kwam op Palmzondag gereden,
hij kwam voor de tempelpoort,
na een dag van verdrietigheden
werd op woensdag zijn wee gehoord.
Op donderdag heeft hij gegeven
zijn lichaam zijn bloed en zijn leven.
Op de vrijdag heeft hij geleden,
op zaterdag lagen wij neer,
maar wij hebben heilig gebeden
en de zondag rees hij weer.

Zij kwamen buiten in de zon, zij vouwden de handen en dit was het liedje dat zij zongen over de wildernis. Van alle doornen vielen druppelen voor hen neer.