Verzameld werk. Deel 5

[p. 574]

Menuet

Een jong edelman was er die niets dan vermaak zocht in stad en land, en vergetelheid voor wat hem eens in een droom verscheen, een spel dat bedroog, onvergetelijk spel dat hem voortaan tot spelen en dwaasheid dreef. Hij geloofde niet meer aan dat wat de jeugd het liefst gelooft en hij dacht dat genot en kortstondig behagen voldoende waren om de proef te doorstaan der verganklijke wereld met haar bedrog. Hij speelde met degens, met eer en fortuin en won altijd, het scheen of het lot hem tot eeuwige winner verkoren had; hij waagde ook zijn deugd, zijn trouw en geweten met lachend gelaat, tot de roem hem gegeven aan het schitterend hof hem nietig scheen. En toen ook het spel van de liefde slechts winst gaf van ijdelheid geloofde hij dat nergens meer iets was te vinden, tenminste niets voor de stem die nog riep in het duistere hart naar geluk of hulp.

Maar plotseling werd hij in nieuwe bekoring der zinnen gevangen toen een meester in de muziek de tonen op dartele maten liet dansen, in kwelende stemmen van springende kinderen, in klanken die zweefden zoals het bewegen van bladeren in de wind, maten zo vrolijk als grillige bokjes in april in de wei.

Hij werd verliefd op de dans. Waar een bal werd gegeven zagen de vrouwen de keurigste buiging van hand en hoofd, de blinde glimlach van iemand die luistert naar muziek door geen ander verstaanbaar. In het trippen en schrijden aan de boog van de handen, bij keer en tegenkeer, verwierf hij de vorm van de sierlijke adel en een edelman werd hij in die verliefdheid op het menuet.

De loutere dans wekte voortaan de gloed, de zaligheid en de verblinding, de roes en begeerte om te verbranden aan de voet van een heiligdom, en hij zwoer dat hij verder niets meer behoefde van hiervoor of hierna, zo de pijn en de lust van die gloed ontbraken, dat hij zonder de maten voor lichaam en ziel geen land, geen wezen beminnen kon.

Hij reisde en verbleef aan de prachtigste hoven en waar hij kwam vertelde men lang van dat wonder van gratie, voorbijge-

[p. 575]

gaan als het licht van een vallende ster, en menige vrouw zat in het venster te staren.

Eens vertoefde hij op een slot aan de zee. De zee was blauw en zong in de diepte onder de rotsen, groene tuinen lagen glooiend geschaard aan de andere zijde, zilver en donker onder de wolken, in de nacht dwaalde er blankheid van jasmijn.

De zaal van het slot werd verlicht met kristal, de violen begonnen te spelen, de dansers, lila, rose, negen en tripten de figuren. En midden in de dans zag die jonkman in de boog van de poort een gestalte, eenzaam, purper. Hij zag daarna wel mensen bewegen en glans van ogen langs hem gaan, maar hij stond alleen in een andere maat.

En onder de takken die de sterren verborgen kwam zij nader met geruis aan de voeten en stille adem en zij stond voor hem. De avond werd groot, vervuld van gefluister. Maar toen hij ten leste de hand wilde strekken bezon hij zich, hij had geleerd dat al wat van vrouwen komt kinderspel is en de gelofte: tot het einde der dagen! herinnerde hem aan een droom die voorbij was. Hij lachte en antwoordde: Tot het einde, mejuffer, van het menuet.

Uit de sluiers kwam haar stem: Ook daarna, want de dageraad volgt op de nacht.

Hij zag haar gaan in het loof der olijven, hij staarde met de hoed in de hand.

Toen de volgende avond de zon was gedaald, keerde hij weer in die glooiende gaarde onder de bomen, want hij verlangde de muziek van de stem waarmee zij gegaan was nogmaals te horen. Zij kwam niet, hij zocht en stond pas stil toen de maan verscheen, tenger terzij van de wolken. Er viel schaduw en ook enig licht op de grond. Daar was een bank, hij wachtte, de sikkel der maan ging de wolken voorbij.

Toen ontwaarde hij voor zich een poortje en een man met een hobo sloop haastig naar binnen. Een lila licht dat helder werd, of de een na de ander een lamp werd ontstoken, begon dan te schijnen achter de lovers, gebogen takken, wit van jasmijn. Langs de schemerige plekken tussen de stammen, op steelse wijs, volgden elkaar drie anderen, met een fluit, met een doedelzak, met een klarinet. En het duurde niet lang of achter het poortje beproefde de fluit de huppelende maat van de dans die het eerst hem had bekoord.

Hij richtte zich op met de lust in de voeten en in het poortje

[p. 576]

verrees de vrouw in het purper gekleed, die de hand voor hem ophief. Hij ging door het loof en binnen de gaarde blonk licht op bloemen en struiken, het licht kwam uit de bloemen zelf, er waren er zo veel aan takken op takken in zachte stapels dat de grond niet te zien was noch de man met de fluit, verscholen achter het licht van de seringen. Het gewelf der wolken hing laag. Opeens riep de hobo op voor de tred, de doedelzak verspreidde gerucht dat al de dansers zich moesten scharen.

De bloemtakken bogen geruisloos uiteen voor witte handen, zwarte ogen, rode lippen, kant en brokaat. En edelen schreden in het mistig duister aan iedere zijde waar het zwart van de sparren over de grond hing, zij stonden daar, zij wachtten stil in verholen pronk.

De vrouw nam zijn hand en leidde hem in voor een vierkant veld van gras, zij wees met de vinger, hij hoorde haar stem, bedekt en laag.

Zie, sprak zij, de drie die daar komen van Themis' gouden geslacht, zij zijn deze avond kortstondig de gasten bij het vluchtig spel dat vliedt als de tijd, zij komen, zij gaan, zij komen weerom. Hoe de gedachten ook wisselen mogen, manier, gewoonte van onze dag, en hoe gij en ik ook veranderen mogen van deze avond tot morgenochtend, het is de eendere adem die altijd ons voortdrijft, de nimmer verminderende kracht die draagt en dringt, die is het die blijft, verborgen voor ons. Gij zijt niet dezelfde die eenmaal een kind was, uw vroeger heden is een oude man, gij zijt geboren dit ogenblik en uit dezelfde adem. Een beeld van ons mensenverlangen, een dans of een feest, kan soms verdwijnen, maar het keert weer, want ergens bestaat het, achter of voor onze dag. Zie de dochters van Themis, in maat geregeld en keer na keer de dagen ordenend naar het getal, zij hebben gemeten voor u en voor mij de dag, de nacht; voor u, zo zegt gij, een uur menuet, een schakel voor mij in de keten der tijden, want ik die ze lang ken en dikwijls gezien heb, ik wacht de morgen, de overmorgen, en zekerheid is mijn verwachting. Zie de heren en dames die, anders dan gij, het spel genieten tot durend vermaak, zij dansen en hopen ook morgen te dansen. Neem nu mijn hand op deze wijs en dans tot het einde van uw menuet.

De doedelzak maakte vooral met de fluit een dwaas gerucht, de klarinet gaf de maat en de waardige hobo, die eenzaam stond,

[p. 577]

hield de dansers gepast in de vorm der figuren, de tred der voeten, de lijn der buiging.

Hij trad aan met de vrouw waar drie andere paren voor witte heesters hen wenkten te naderen met hoofdknik en lach en hen omringden. Het was of een vroegere droom weer terugkeerde, of wat hij zag die jonkman in andere tijd was verschenen. De aangezichten van die dansers had hij vroeger gezien, maar wanneer wist hij niet, en ook zij schenen hem sedert lang al te kennen, vertrouwelijk keken hun ogen hem aan. Eén geleek het portret van een verre verwant in de ruchtige tijd der dwaze ridders; de tweede, met krullende knevels en fier, kon de snoever zijn van wiens avontuur hij had horen spreken, misschien gelezen; de ander, die telkenmaal spottend hem aankeek, was de heer wiens naam, een zeer bekende, hij nimmer had kunnen onthouden. In de ogen van alle drie vrouwen bespeurde hij herinnering aan iets dat verloren was, een vergeten geheim, misschien had hij het ergens geweten, maar lang geleden; het was of zij geur van een avond en gefluisterde woorden nabij hem brachten, maar het kon ook enkel het glinsteren der keursen zijn, de parelglans van hals en handen, of uit de ogen de dwalende vonk. En waar hij keek langs de geruisloos gaande gestalten zag hij iets van iemand die hij vroeger gekend had.

De hobo werd langzaam, de doedelzak teder, een koelte streek op bloemen en kanten gepoederde haren een geur van molm. Zij dansten, zij knikten, zij negen en keerden met handen sierlijk aaneengesloten, met de eeuwige glimlach, die niets is en niet te begrijpen.

De dans bedrukte hem, de maat klonk eentonig. De heer tegenover, die met de knevels, verbaasde hem, hij zag dat hij, daarstraks nog zo lustig, bleek werd en hol in de wangen. En ook de dame tegenover was vermoeid, haar kleed werd dun, het licht scheen erdoor, een zeegroen licht dat van de grond steeg in stukjes oud lijnwaad. En toen hij, na enkele maten verwijderen, zich weder keerde was de andere heer, wiens naam hij niet kende, opeens verdwenen, maar niemand dan hij scheen het te bemerken en niemand vroeg, alleen gaf de hobo een dieper geluid. Die dame kwam nu eenzaam nader, zij hield de hand verlaten op en door het langzaam plooiend gewaad was nu te zien hoe mager zij was, hoe moeilijk zij staan kon, en bij haar glimlach en haar nij-

[p. 578]

ging was duidelijk te merken dat iets haar pijn had gedaan. De klarinet werd baldadig met schetterende tonen, de doedelzak begon te slapen, de fluit dacht aan vogels en wind.

Hij tripte alleen niet de vrouw in het purper terwijl de anderen, trager bewegend, allengs in de schaduw naar achter deinsden. De heer die met spot hem had aangekeken stond stil in donker, de anderen weken daarachter en veel gelaten vergingen. Hij kon boven de bloemen nog vaag onderscheiden de witte beenderen die zoëven dansten, knekels en ribben, de ogen die als glimvliegjes doofden in zwarte holen. En één hoofd was er dat knikte, knikte met de lokkende glimlach voorheen bemind. De muziek speelde nog, maar hij hoorde haar niet dan binnen in zich, de morgenwind zweefde met geur van gedolven aarde.

De hand die de zijne hield voerde hem mee en voor het poortje sprak de stem van haar die hij niet meer kon zien: Wij moeten scheiden, een ogenblik, want deze dans is voor ons voorbij, maar keer morgen weer en dans met ons tot het eind van uw menuet, er zullen andere dansers zijn die gij vroeger misschien hebt gekend.

Haar purper licht viel op de heesters.

De man met de hobo sloop achter hem weg, daarna de fluit, de doedelzak, de klarinet.

Hij hield zijn hand naar het licht van de wolken, hij wist niet wie hij was. In het geruis van de dennen verstond hij dat de muziek van een dans hem had bedrogen. Maar haar met wie hij gedanst had, haar wier stem hij gehoord had, haar kende hij en had hij gekend aleer er ooit een dans was. En hij zwoer dat hij beminnen kon zonder de maten, maar de voeten wisten dat niet, zij gingen voorwaarts naar de morgen of zij de muziek nog hoorden.