Verzameld werk. Deel 5

[p. 551]

Het bed van de graalkoning

De burcht van Montsalvat verrees op een rots en daaronder strekte zich een woud uit groen zo ver men zien kon, een wildernis waar geen vreemdeling ooit kwam. Nabij lag een diep meer verscholen, daar zat in de morgen een visser met een witte baard, diepe rimpels en droeve ogen. Toen Parsifal op zijn zwerftocht door die wildernis kwam gereden verwelkomde de visser hem zoals een edelman doet en te zamen klommen zij het steile pad op naar de brug voor de poort. De ridders van de Graal begroetten Parsifal en deden aan hem op ridderwijze wat de gast behoort. Toen leidden zij hem in de koningszaal om aanwezig te zijn bij de verschijning van de heilige kelk, de heilige lans, en op de troon zag hij de koning. Hij trad voor hem, hij herkende de oude visser van het meer. Parsifal vroeg niet, want evenals nog heden bij de wilden een handeling taboe kan zijn, was het naar Keltenzede de ridder, die te gast kwam, verboden een vraag te doen. Dat het leven van koning en ridders een smart was geworden onder dit gebod, wist hij niet, noch kon hij het begrijpen toen bij zijn vertrek des anderen daags niemand, zelfs geen knecht, één enkel woord tot hem sprak. Eerst later, ten tweeden male op Montsalvat verschijnende, werd hij zo zeer bewogen door de smart die hij aanschouwde, dat hij een vraag deed, het gebod verbrak en daarmede de betovering die de burcht gevangen hield.

Weder werd hij voor de oude koning geleid, die sprak: Naar u heb ik gesmacht om eindelijk verlost te worden. Houd zeven dagen en nachten de Graal verre van mij, dan verzwinden al mijn kwalen. Meer mag ik niet zeggen. Parsifal zag hoe hij op het bed lag, ten dode ziek van de gruwelijke kwalen die de mens moet lijden en hij vroeg: Waar is de Graal? En toen de ridders hem ervoor gebracht hadden en hij op de knieën de heilige schaal gebeden had om de koning van zijn krankheid te genezen, keerde hij tot hem terug en deed de vraag der barmhartigheid: Wat scheelt u?

De koning genas terstond, hij rees van het bed, verjongd en

[p. 552]

schoner dan Parsifal zelf. Wat geen wetenschap had kunnen doen was volbracht door het medelijden, zo groot dat het geen wet van mensen hoeft te achten.

Het bed, waarop koning Anfortas zijn pijnen leed, bevatte in zich alle middelen der geneeskunst, een zinnebeeld van de kennis der mensen. Iedere dag, op het uur dat uit zijn wonden het bloed begon te vloeien en zijn kreten door heel de burcht gehoord werden, verzamelden de ridders en de vrouwen zich in de zaal, specerijen strooiend op de vloer, theriac en amber, kruidnagel, kardemom, en in de haard werd aloë gebrand, kostbaarheden uit het Oosten. De stijlen en panelen van het bed waren belegd met adderhuid die de kracht der venijnen keerde, zeldzame poeders lagen gestrooid over de kussens, gemaakt van zijde en van het spinsel van salamanders, die uit het vuur geboren zijn.

Maar de sterkste krachten ter genezing lagen in het bed zelf verborgen.

De prachtigste vorst van wie men ooit gehoord had, bezat geen bed als dit. Het was gebouwd van alle edelstenen door de aarde voortgebracht, de wonderdadige werking van alle te zamen straalde op de kranke neer. Hun eigenschappen worden in de gedichten van de Graal niet uitdrukkelijk genoemd, misschien waren zij de toehoorders niet onbekend, misschien werden zij verklaard. Misschien ook kende Wolfram von Eschenbach zelf niet de occulte krachten van alle achtenvijftig gesteenten die hij noemde.

Van zo veel edelstenen of halfedelstenen was het bed van koning Anfortas samengesteld. En hoewel vele namen niet anders dan de talrijke variëteiten van jaspis aanduiden, heeft men van vele andere nog niet kunnen vaststellen welke mineralen ermede bedoeld werden. Wellicht was er ook verwarring in de namen. Een dichter was geen steenkundige en men kan niet verwachten dat hij. de geheime werking van zo veel gesteenten kende. Wie er meer van wil weten raadplege een van de talrijke lapidaria die in Frankrijk en in Italië geschreven zijn, tot in de zeventiende eeuw toe. Een van de bekendste is het boek van Marbodus, dichter en bisschop van Rennes. Ook hij moet echter vaak bekennen dat hij van een gesteente de eigenaardige kracht nimmer vernomen heeft.

De eerste stenen aan het bed van Anfortas waren ‘karfunkel

[p. 553]

unt silenîtes’. De karbonkel is zinnebeeld van de zon, volgens sommigen van God zelf. Hij was het rode versteende oog dat de draak, of wel de griffioen in het midden van de kop heeft. Zijn stralen schitteren in de nacht en verwarmen de kille leden. Het sileniet, maansteen, daarentegen lest de dorst en verkoelt de koorts.

Gagâtiomes, git, hetzij dof, hetzij glanzend, verdrijft demonen. Het is, evenals de smaragd, bij uitnemendheid de steen die de kuisheid bewaart.

Onix unt calcidon. Het onyx gelijkt op een wit of op een rood oog, even zichtbaar onder het halfgesloten ooglid, in donker kijkt het met felle blik en veroorzaakt angst en droeve dromen. Het bleke chalcedoon, vaag glinsterend bij dag en lichtend in de schemer, schenkt nederigheid en vertrouwen.

Coralîs unt bestiôn. Het koraal, oorspronkelijk een bruingroen kruid op de bodem van de zee, krijgt in versteende staat alle tinten tussen wit en rood. Zijn waarde ligt minder in zijn invloed dan in zijn eigenschap om door zijn wisselende kleur de mate van gezondheid aan te tonen.

Unjô, dat is de paarl, zinnebeeld van de maan en van de volmaaktheid der engelen, schenkt haar glans aan hen die kunnen dulden. Zij heeft een broos leven en wanneer een driftig mens haar draagt kwijnt zij spoedig en brengt dan ongeluk.

Vele van het geslacht jaspis waren er aan het bed in hun verscheiden kleuren: het heliotroop, purper gestippeld; het galactiet, bleek als gekarnde melk; het malachiet, dat in donker een groen licht geeft; de geel gestreepte pantersteen, de zwart gestreepte hyena - alle als jaspis aan elkaar verwant. Het jaspis beduidt in het algemeen het onvergankelijk geloof, het sterkste schild tegen de Boze. De trouwring van de Heilige Maagd bevatte een jaspis en deze steen was ook aan Sint-Pieter toegewijd. Er werd van jaspis gezegd dat het een bijzondere macht had tegen de kwalen van het ingewand, voornamelijk de koliek. Maar in geen boek werd van deze steen de soort nader aangeduid, hoewel van sommige nog vermeld werd dat zij, binnen witte golvende lijnen of kringen, een donker vlekje hadden, zoals de pupil in het oog van een vis of van een drenkeling.

Van menige andere steen aan het bed vindt men nergens betekenis of kracht vermeld, van de lichtrode alabanda niet, noch

[p. 554]

van de hematiet, die tot poeder gestampt op gedroogd bloed gelijkt, noch ook van de hephestiet, het antrodragma, de oritis, de absixtus, de zilver gestreepte grammatiet.

De deugden van de echte edelstenen saffier, smaragd, robijn waren welbekend, eveneens van turkoois. De saffier, zowel de hemelsblauwe, die manlijk is, als de lazuurblauwe, die vrouwelijk is, heeft zijn grootste kracht op de middag en geneest gezwellen en kwalen van het oog. Wie echter van deze steen heil verwacht behoort zeer kuis te leven. De smaragd, aan de apostel Johannes gewijd, geeft de betrouwbare bescherming van de kuisheid. Dit gesteente wordt geboren bij de dageraad, wanneer de planten nieuwe kracht van de zon ontvangen. Het behoedt ook tegen storm en bliksemslag en wie het draagt kan zijn drift en geweld beheersen. Met de naam robijn werd de karbonkel verstaan, misschien ook het granaat, een steen die volgens de geleerden God zelf toebehoorde. De turkoois werd in Europa niet hooggeprezen, maar de gelovigen van de Profeet dragen hem gaarne omdat het Boze Oog, hem ziende, zijn macht verliest.

De benauwde dromen, die koning Anfortas kwelden, werden verjaagd door de sardine, gelijk Wolfram de sardius noemt, een roodachtig oranje steen, die geboren wordt in de herfst op een natte middag wanneer de dorre bladeren langzaam vallen. Daaronder schiet de sardius op.

Dat de stenen geboren worden, groeien en sterven, wisten de ingewijden in de oudheid al. De agaat, die bevalligheid schenkt en een gezonde blos, wordt geboren op natte grond en hoewel hij verwarmt, is hij toch uit lucht en water voortgekomen. De alectoor, niet groter dan een erwt en bijna zo helder als kristal, ontstaat in de maag van een haan; hij schenkt de drager onverwinlijkheid en welbespraaktheid, trouw en voorspoed in de minnehandel.

Omtrent het chrysoliet bestond geen zekerheid. Sommigen bedoelden daarmede het aan de apostel Jacobus gewijde topaas, een steen voortgekomen uit goud dat vloeibaar werd en daarna zijn vorm kreeg. Een topaas, aan een zijden draad gedragen, is een bescherming tegen de kwaadaardigste geesten. Anderen bedoelden met crisolectis, zoals de steen hier aan het bed genoemd werd, de lichtbruine goudsteen, vol puntige flonkering, die men voorheen wel aan de horlogeketting zag dragen. Hij

[p. 555]

schijnt vooral macht te hebben tegen de hete dampen die, naar het hoofd stijgend, het verstand verduisteren.

Om de koning te troosten in zijn zwaarmoedigheid en hem tevens te vrij waren van de argwaan, was er aan het bed de jacinctus in velerlei tint, de bruine zwemend naar violet, de citroen- en de barnsteenkleurige. De chelidons, zwaluwsteen, die bij wassende maan in de vogelmaag ontstaat, behoedde hem tegen waanzinnige gedachten. De roestkleurige, zeer zeldzame, bedwong de maanziekte. De sardonis, in drie kleuren, zwart, wit, rood, verwekte de kracht tot dulden. De cornêol, vleessteen, onderdrukte de zucht tot twist. Ook de magneetsteen was er ingelegd, die de genegenheid aantrekt, maar welks voornaamste werking was de neiging tot overspeligheid te onderdrukken. De koning was zeer oud, maar men bedenke dat een kwade neiging ook in het oudste gemoed kan sluimeren. De berillis, van water gemaakt, aquamarin, bezat een kracht die de zieke veel goed deed, hij verdreef de zuchten.

Men kan moeilijk geloven dat het bed, waarop Anfortas zijn kwalen leed, door ambachtslieden was gemaakt. Een wonder was het niet, immers maar door kennis tezamengesteld, maar dat moest dan een buitengewone kennis geweest zijn, zoals alleen een magiër bezat.

Dat er zo veel geneeskracht werd vereist, kwam omdat de koning de krankheid zelf was, zijn naam Anfortas betekende Infirmitas, hij was de zieke mensheid zelf. Tot in zijn witte ouderdom woonde hij op de burcht, gedurig smekend om verlossing uit dit leven, maar iedere dag droegen zijn ridders hem in de grote zaal, waar zij rondom hem knielden. En de beker daalde in hun midden, waar eens het bloed van Jezus in was gevallen. En iedere dag leerde hij opnieuw zijn aardse ellendigheid te dragen. Anfortas, die niets meer kon dan wachten op een einde, zoveel had hij geleden, geleek die reus Kronos, zoon van de hemel en de aarde, die zich verhief tegen zijn vader Hemel en later, zelf door zijn kinderen verslagen, tijd zonder einde dulden moest. Anfortas echter kon hopen wat de heiden niet was gegeven, verlossing door een held die de christelijke erbarming had.