Verzameld werk. Deel 5

[p. 486]

Spookhuizen

Het geloof aan spookhuizen schijnt nog meer voor te komen dan men denken zou en er zijn mensen die zich verbazen dat men eraan twijfelen kan. Het is waar dat het, althans in West-Europa, vooral in dorpen aangetroffen wordt, maar ook in steden vindt men het en zelfs bij lieden die ter school geweest zijn. Een ieder weet hoe gevoelig sommigen zijn voor de geest van een huis, zoals het genoemd wordt, in zekere gevallen ook wel van een huis dat pas gebouwd is. Aan het uiterlijk al zien zij iets dat afstoot of aantrekt, en bij het binnentreden snuiven zij de geest in, die sterke gevoelens kan verwekken, een afkeer zo hevig dat zij er niet zouden kunnen wonen. Dat een oud huis een eigen aard kan hebben, zal iedereen weleens opmerken en dit misschien verklaren uit de aard der vroegere bewoners, slordig, zindelijk, droefgeestig, luchthartig, die licht en kleur nodig hadden of duisternis en eentonigheid. De gevoeligheid echter om van een nieuw huis zulke gewaarwordingen te krijgen, zal wel zeldzaam zijn.

Men wil van alles de verklaring weten, de nuchtere zowel als de fantast zoekt ieder op zijn wijze een reden van het waargenomene. De een is overtuigd dat de eigenaardigheden van een huis afhankelijk zijn van de bouwstoffen, de ander dat een bovennatuurlijk iets aan die plaats verbonden is, en beiden halen de schouders op, de een over des anders onnozelheid. Evenwel, de waarnemers en de waarde van hun getuigenis mogen verschillen, het feit dat er in zekere gebouwen bijzondere verschijnselen worden waargenomen, wordt niet ontkend. Er zijn veel verhalen van huizen met zulke verschijnselen en velen geloven dat het daar spookt, dat zij bezocht worden door geesten, nader bepaald als geesten van afgestorvenen, vertoevend in een gebied tussen dit en een ander leven, gewoonlijk dan geesten van mensen die belast zijn met een misdaad en er verlossing van zoeken of van mensen die als slachtoffer vielen en om vergelding roepen. Een spookhuis moet volgens de overgeleverde opvatting oud zijn en de plaats waar een verschrikkelijke daad is geschied. Het spoken bestaat dan in het verschijnen, tussen zonsondergang en dage-

[p. 487]

raad, meestal te middernacht, van een ridder of een edelvrouw. Maar er zijn verhalen van minder aanzienlijke huizen die bezocht worden door de geesten van burgers, dorpers, en zelfs van wezens waar men niets van weet. Hoewel er zeer veel over zulke geschiedenissen geschreven is, heeft men nog geen onderzoek gedaan naar de waarde en de betekenis ervan.

In Engeland heeft O'Donnell gedurende jaren een groot aantal verhalen over spookhuizen verzameld. Hij gelooft eraan, hij heeft er zich altijd veel moeite voor gegeven, niet terugdeinzend voor een reis naar een uithoek van het land wanneer hij van een geval vernam. Als men die verhalen overziet valt het op hoe weinig zij verschillen van de welbekende verhalen die in de tijd der romantiek menige schrijver tot voorbeeld dienden. Hij verklaart dat hij kan instaan voor de betrouwbaarheid van alle personen, die hem de gevallen mededeelden en hij is overtuigd dat in bijna alle huizen daarin genoemd een gruwel gebeurd moet zijn.

Hier volgen een paar geschiedenissen, eveneens door oprechte personen medegedeeld, eveneens in Engeland voorgevallen, en zo kort mogelijk verteld.

Het eerste heeft enige gelijkenis met een geval door O'Donnell genoemd. Het heet daar dat de leden van een Club van Dertien, zoals er in navolging van de Franse vele opgericht werden ter bestrijding van het bijgeloof, vernomen hebbende van een spookhuis in een oude wijk, besloten daar de nacht door te brengen. Het was onbewoond, zoals het hoort. Toen zij er kwamen en aanbelden werd de deur geopend door een werkvrouw, roodharig, die zeide de huisbewaarster te zijn en, hun wens horend, de fooi aannam en hen binnenliet. Na het huis doorzocht te hebben en zich overtuigd dat het leeg was, dat er zich geen mens bevond, behalve die schoonmaakster in de keuken, bezig met een stoffer op de vloer, gingen zij zitten op de treden van de trap en zij staken lantaarns op. Met luidruchtige grapjes over het zogenaamde spook ging de tijd en de ene na de andere werd stil en slaperig. Plotseling hoorden zij grommen en kermen. Twee van hen gingen een paar treden hoger, zij schreeuwden en sprongen terug, de anderen stortten de trap af en verdrongen zich om weg te komen terwijl dat ijzingwekkend geluid naderde. De volgende morgen hoorden zij dat een van de medeleden hen op de proef had willen stellen en voor spook gespeeld had. Zij gin-

[p. 488]

gen er weer heen en na vergeefs aangebeld te hebben vroegen zij aan het huis daarnaast om inlichting. Ja, zeide de man, daar is een spook, iedereen weet dat in de buurt, maar het wordt niet dikwijls gezien. Het is een vrouw met rood haar die niets doet dan de vloer van de keuken vegen.

Een dergelijke geschiedenis werd verteld door de boekhouder van een bankfiliaal in Holloway, een man, die al zulke dingen voor kinderpraat hield. Hij vertelde dat hij eens 's avonds terug moest komen voor enig werk en pas zo laat het kantoor verliet dat er geen mens meer op straat ging. Voor de open deur van een huis, dat zolang hij zich herinnerde leeg had gestaan, zag hij een vrouw met een rode doek om het hoofd, in de ene hand een kaars, in de andere een gewrongen dweil. Zij vroeg hem haar te helpen met een deur die zij niet openen kon, zij volgde hem langzaam of zij aarzelde. De deur ging zo gemakkelijk open dat hij zich verwonderde waarom zij het niet had kunnen doen. Ik mag niet in die kamer komen, zeide zij, en toch heb ik er schoon te maken. Zij knielde bij de kaars en begon de vloer te wrijven of zij er vlekken zag. Toen hij weer buitenkwam stond er een politieagent die hem ondervroeg en zeide: Het komt wel meer voor dat er hier iemand wordt binnengeroepen, maar er woont geen mens. Het is lucht, mijnheer, en zinsbedrog.

En ziehier twee gevallen medegedeeld door een dokter, een gelovig man die alle bijgeloof verafschuwde. In de volkrijke buurt Brixton keerde hij op een avond naar huis door een straat langs de spoorbaan, toen hij voor een der huizen een bejaarde man opmerkte, gekleed als huisknecht, die hem wenkte. Hij kreeg de indruk dat de man hem kende, hetgeen hem verbaasde, want hij dacht dat dit huis sedert lang onbewoond was. De knecht nam de lamp op, die in de gang op de vloer stond, en vroeg hem met klagende stem: Dokter, help mij toch, ik geloof dat mijn meester op zijn einde is en hij heeft mij verboden een dokter te roepen. Hij ging hem voor de trap op, opende een deur en liet hem binnen, de lamp hoog ophoudend. De dokter zag een kamer zonder enig meubel, waar het behangsel aan flarden hing, en op een ouderwets bed aan de wand lag een grijsaard, zo stil of hij dood was. Hij naderde en wilde de pols vatten. Maar zijn hand daalde en voelde niets. Hij tastte naar de borst van de zieke en voelde niets. Toen hij zich omkeerde zag hij de knecht weggaan met de lamp en zich weer naar het bed wendend zag hij daar niets

[p. 489]

dan de vloer. Van zijn schrik wilde hij niet spreken. Hij deed navraag en hij vernam dat er dertig jaar geleden een oude heer en zijn knecht gewoond hadden die op dezelfde dag gestorven waren.

De andere geschiedenis was uit een dorpje in Nottinghamshire, waar hij zijn beroep begonnen was. Daar had hij vele verhalen gehoord van zijn patiënten op landhoeven, waar hij uren ver heen moest rijden. Wie zal zeggen wat er waar is van wat de mensen geloven? zeide hij. Hij had er zelf iets gezien dat hij niet verklaren kon. Het voortuintje van zijn woning was in tweeën gedeeld door een meidoornhaag, van de staldeur tot het hek aan de weg. Daar had hij het 't eerst opgemerkt. Uit de stal komende, met paard en sjees achter zich, had hij boven die haag een hoofd gezien dat zich gelijk met hem voortbewoog. Bij het hek was het verdwenen. Die eerste keer vergat hij het weer spoedig. Toen hij het enige tijd later weer zag merkte hij op dat het paard schichtig werd. Hij kon het hoofd nauwelijks beschrijven. Het was van hem afgewend, het had een magere, forse kaak en maakte de indruk dat het in de andere richting recht voor zich keek. Het was vaal en vlak, zoals een schim achter een gordijn gezien. Het begon hem te verontrusten toen hij bemerkte dat het hem vergezelde. Op een avond, uit de sjees stappend voor een hofstede waar een hopeloze patiënt lag, ging het hoofd naast hem en ook de man, die hem bijlichtte, zag het. Na die tijd had hij scherper opgelet en hij had opgemerkt dat het schimmige hoofd altijd hetzij te zamen met hem langs de haag van de staldeur ging, hetzij hem vergezelde naast de sjees of wel gelijk met hem naar de woning ging, waar een zieke lag voor wie hij geen hoop meer had. Eens verzocht hij een paar vrienden mee naar buiten te komen toen hij laat nog uit moest gaan. Er werd niets gezien. Maar toen hij terugkeerde vertelde de dokter dat het hoofd naast hem op de landweg was gegaan. Hij had bij de patiënt gezeten tot het sterven toe en op de weg terug het hoofd nog gezien.

Het vierde geval wordt verteld door iemand aan wiens getuigenis hier niet getwijfeld wordt. Hij was een jongeman, wonend in Wimbledon, die soms in de avond vrienden bezocht in Earlsfield, een wijk die toen grotendeels bouwterrein was, met groentetuintjes en armoedige krotten. Maar er stonden ook twee landhuizen in de Elizabethan stijl, het kleinste zag er bouwvallig

[p. 490]

uit en heette onbewoond te zijn. Merkwaardigerwijze herinneren de bewoonsters aan de geheimzinnige verpleegsters van wie O'Donnell verhaalt, vrouwen met grijs haar, in het grijs gekleed, die in Londen op straat iemand aanspreken en waarschuwen voor een onheil; de waarschuwing wordt vergeten, een tweede volgt die eveneens vergeten wordt en dan gebeurt het onheil. Toen eens die jongeman met een meisje langs dat huis in Earlsfield liep, zagen zij twee verpleegsters in het grijs voor het venster. Zij verbleekte. Een van de zusters, zeide zij, had haar aangesproken en gewaarschuwd voor een ongeluk, zij had het haar moeder verteld, maar die had geantwoord dat zij gedroomd had, want het huis was onbewoond. Ook de verklaring van de jongeman, dat hij daar dikwijls twee of drie verpleegsters had zien binnengaan of buitenkomen, werd verbeelding genoemd. Op een avond, het was nog schemering, zag hij er drie voor het venster, zij keken naar hem, zij keken hem na, en toen hij zich een eind verder omkeerde zag hij ze nog, hem nastarend. Toen hij kwam waar het meisje woonde vernam hij dat zij zopas naar het gasthuis was gebracht. De volgende dag liep hij rondom het bouwvallig huis en hij zag dat het inderdaad onbewoond moest zijn. Maar, hoewel hij daarna de grijze zusters niet meer zag, bleef hij overtuigd dat hij ze daar gezien had.

Wie zal zeggen wat er waar is van wat de mensen geloven? zoals die dokter zeide.

Er zijn oude verhalen van spookhuizen, er komen nog altijd nieuwe, en wie de verklaring ervan wil weten kan nergens anders zoeken dan in de werkelijkheid of in de verbeelding.