Verzameld werk. Deel 5

[p. 480]

Signor Oufle, over het bijgeloof

Signor Oufle bezat een buitengewone bibliotheek van meer dan tweehonderd delen, bijna alle uiterst zeldzame folianten en quarto's uit de zeventiende eeuw, en vele daarvan door anonimi geschreven.

Zij stonden in zijn zaal, onder de planken met zijn even buitengewone verzameling curieuze voorwerpen, met hun ruggen van pergament langs de wanden geschaard.

Enige titels mogen genoemd worden: Physica curiosia van Kaspar Schot; De odio Satanae; De sortilegiis; Malleus Maleficarum; Pererius' De observatione somniorum; Oracula Magica Zoroastris; Trinum Magicum van Albertus Magnus; Clavicula Salomonis; Thesaurus Chyromantiae; de werken van Paracelsus, Nostradamus, Mirandola, etc. etc. Zijn verzameling occulte voorwerpen bestond uit rariteiten die niemand dan hij waardeerde en waarover hij zorgvuldig waken moest, want zijn echtgenote, die ze vuilnis noemde, ontzag zich niet om ze bij het afval te laten gooien, de knecht en de meiden sloegen er ruw over met de ragebol en daarom waren de meeste voorwerpen ook gebroken of beschadigd: Egyptische vazen en potten vol stoffige kruiden, blauwe en groene afgodsbeelden, rollen met toverspreuken, beenderen, tanden, klauwen, roestige spijkers uit graftomben afkomstig, amuletten van allerlei soort en stenen in verscheidenheid. Signor Oufle was er zeer aan gehecht, hij had er ook veel voor betaald. Hoewel hij uitgestrekte landerijen bezat, overvloedig goud en zilver in zijn koffer, hield hij er niet van geld uit te geven, maar de marskramer, die hem een geheimzinnig voorwerp te koop bood, ontving al wat hij wenste.

Wie met het pseudoniem van signor O ufle bedoeld werd hoefde niet gezegd te worden, iedereen in de stad kende die rare heer. De geestelijken hadden al lang de hoop opgegeven hem op het goede pad terug te voeren en dat zij geen harde maatregelen tegen hem namen kwam omdat zij zijn vrouw en kinderen niet wilden grieven, die betamelijk hun plichten vervulden. Er waren nog wel onnozelen die geloofden dat hij evenveel van verborgen

[p. 481]

zaken wist als een heks of een belezer, maar geen verstandige medeburger die niet de gek met hem stak en die nochtans niet nieuwsgierig was wat er van signor Oufles toverijen eigenlijk waar was. Want er waren er velen in de stad die gaarne over de zwarte kunsten lazen. Toch lachte iedereen om Oufle sedert bekend geworden was hoe hij voor weerwolf had gespeeld.

Op een avond dat hij overmatig wijn had gedronken, daarbij lezende over de weerwolven en andere dieren waarin de mens door een kwade geest veranderd kan worden, een kat, een os, een adder of een vleermuis, ontwaarde hij door de open deur van de kamer zijns zoons enige bonten kledingstukken. De zoon was naar het gemaskerd bal gegaan en had op een stoel een berehuid laten liggen, met de kop en de klauwen. Door de wijn of wel door de lectuur kreeg Oufle de inval zijn echtgenote, die niet aan weerwolven geloofde, eens aan het schrikken te maken. Maar hij moest wachten tot haar kamenier haar naar bed had gebracht. Hij trok de berehuid aan, hij ging zitten en hij viel in slaap. Toen hij wakker werd zag hij in de spiegel voor zich dat hij een beer was geworden, hij begreep dadelijk dat een kwade geest hem in een licantroop had veranderd. Hij rende naar buiten, loerde in eenzame straten naar een prooi, nu en dan een klagend gebrul aanheffend, zodat de mensen er wakker van werden. Nachtbrakers die hij ontmoette, dobbelaars van het speelhuis komende, jongelieden die ergens een serenade brachten sloegen op de vlucht. Er werden vele avonturen van die nacht verteld. Zijn zoon, van het bal huiswaarts kerende, herkende zijn eigen pak, greep hem bij de arm en voerde hem mee, begeleid door de vrienden wier rumoer de nachtelijke rust verstoorde.

Toen wist de hele stad van signor Oufles bijgelovigheid en een van zijn vrienden schreef een boek over hem om aan te tonen hoe zot het bijgeloof de mens kan maken. De titel is: Storia delle Immaginazioni stravaganti del Signor Oufle, che serve di preservativo contro la lettura de' libri che trattano della Magia, dei Demoni, etc. etc. In Lucca mdcclxiv. Wie de auteur was zal Oufle wel makkelijk hebben kunnen raden, want er werden in het boek zo veel bijzonderheden over zijn familie verteld dat alleen een verwant of een huisvriend het had kunnen schrijven.

Vijf lange hoofdstukken zijn gewijd aan de onenigheden tussen signor en madama Oufle. Madama, heet het, had noch de leeftijd noch ooit enige schoonheid gehad om het mannenoog te beko-

[p. 482]

ren. Men kon terwijl men met haar praatte naar iets anders kijken. Op een dag had signor Oufle zitten lezen over de middelen om te ontdekken of een echtgenote standvastig was in haar genegenheid. En enkel door deze lectuur begon hij zich in te beelden dat madama haar hart aan een ander had verpand. Zeker was hij hiervan niet, maar nu hij de middelen kende besloot hij aanstonds het geheim te doorgronden. Hij liet zijn knecht de kop van een kikvors en het hart van een duif brengen, die hij in een vijzel tot poeder stampte. Hoewel hij sedert lang de nieuwerwetse gewoonte volgde om in zijn eigen vertrek te slapen, begaf hij zich op een avond in de gemeenschappelijke kamer te bed. Madama verwonderde zich een ogenblik, maar keerde zich weldra om en viel in slaap. Toen strooide hij het poeder op haar maag en wachtte in spanning wat zij zeggen zou. Hij bleef de hele nacht wakker, maar zij zeide niets, zij snurkte slechts.

De nacht daarna beproefde hij een ander middel, een dode pad op de linkerborst van de slaapster gelegd. Toen viel hij zelf in slaap. Om te voorkomen dat dit hem weer overkwam ging hij overdag slapen eer hij de volgende proef nam. Maar ook deze, met een diamant onder het hoofdkussen, faalde. Signor Oufle begreep er niets van, want Albertus Magnus kon toch geen onwaarheid spreken. Hij las verder en hij vond drie soorten steen vermeld die, eveneens onder het hoofd van de slaapster verborgen, haar ieder geheim deden bekennen. Het waren stenen waarvan hij nooit gehoord had, quirim en galeriaat, ook beratiet, dat in Libië gevonden wordt en soms verraderssteen heet. Maar hij kon zich die niet verschaffen. Gelukkig las hij in een ander boek van een onfeilbaar middel om het vrouwenhart open te leggen en dat was ook eenvoudig toe te passen. Men nam drie pas gesneden kardoenzen, op twee daarvan schreef men de namen van personen voor wie de vrouw wellicht een voorkeur had, op de derde zijn eigen, en dan legde men ze onder de peluw. Bij toeval vond madama dat boek geopend terwijl hij al in bed lag en veinsde te slapen. Zij las dat de kardoens, waar in de morgen een nieuw spruitje aan te bespeuren was, de persoon aanduidt, die de meeste genegenheid heeft voor hem die ze daar gelegd heeft. Welzo, dacht madama en zij peinsde nog in bed. In de morgen was er niets aan de kardoenzen te zien, maar signor Oufle meende dat hij de proef herhalen moest.

De ochtend daarna, toen zijn echtgenote opgestaan was, nam

[p. 483]

hij de kardoenzen onder de peluw en zat verbaasd te kijken. Er stonden andere namen op geschreven. Op de ene las hij: Sint-Michaël; op de andere: Sint-Gabriël; op de derde: Belzebub, en deze had een nieuw spruitje. De duivel hield dus het meest van hem. Al was dit antwoord niet bezwarend voor madama, het bevredigde hem geenszins.

Hij was al een maand lang aan het zoeken naar het hartsgeheim zijner echtgenote toen hij, in zijn tuin wandelend, de inval kreeg een ander middel aan te wenden, eveneens door Albertus Magnus voorgeschreven. Men neemt een zonnebloem, legt er een tand van een wolf op, omwikkelt haar met laurierbladen en plaatst dit pakje in een donkere hoek van de kerk. Iedere vrouw, wier hart afdwaalt van zijn plicht, zal die kerk niet kunnen verlaten. Op de zondag wandelde signor Oufle met zijn pakje onder zijn jas naast madama naar de kerk. Hij liep daar heen en weer en legde het ergens waar het niet opgemerkt kon worden. Zodra de dienst gedaan was keek hij met kloppend hart wat zijn vrouw zou doen. Zij rees, glimlachte rechts en links en schreed statig voor hem de grote deur uit. Signor Oufle wreef zich in de handen. En ook verbaasde hij zich dat alle vrouwen de kerk verlaten konden, zodat zij blijkbaar zonder uitzondering trouwe echtgenoten waren. De schrijver van het boek vermeldt dit met welgevallen.

Signor Oufle had groot ontzag voor spoken en geesten, maar hij kende vele middelen om niet door hen lastig gevallen te worden. In iedere zak droeg hij een papier met deze formule van bezwering: mithos aartoa noxio bay gloy apirit. 's Avonds legde hij een spijker op de drempel van zijn deur en hij ging niet in donker uit zonder zekere kruiden in zijn hand.

Niettemin leefde hij in gedurige angst en hij vertelde de reden daarvan aan zijn broeder, die hem herhaaldelijk aan het verstand poogde te brengen dat hij niets hoefde te vrezen dan alleen het Opperwezen. Die broeder was verlicht door de nieuwe ideeën van die dagen. Al die geesten en spoken, zeide hij, zijn niets dan schimmen uit de vrees geboren en van het ogenblik dat men er niet aan gelooft, verzinken zij in het niet; dat de wereld bestuurd wordt door een Opperwezen daarentegen is duidelijk voor een ieder, die redelijk denken kan. Van dit Opperwezen begrijpen wij zo goed als niets. Wat het gedurende dit leven met ons doet ondervinden wij en wij kunnen ons zo goed of kwaad dat kan

[p. 484]

daarnaar gedragen, maar wat het na dit leven met ons voorheeft, kunnen wij niet eens vermoeden. Het is daarom veiliger ons niet aan het kwaad over te geven opdat onze ziel, in het geval dat zij ter verantwoording geroepen wordt, tenminste de overtuiging heeft dat zij niet zwaar beladen is met schuld.

Dat is alles zeer waar, antwoordde signor Oufle, maar ik heb niet één enkele ziel, ik heb er een heleboel. Ieder keer dat mijn hart klopt, gaat er een ziel van mij weg en ik weet niet waarheen zij gaat, naar het vagevuur, naar de hemel of naar de nevelen waar de geesten dwalen. Mijn hart zelf is de voornaamste ziel en zij gaat natuurlijk naar het Opperwezen, dat weet ik, maar intussen moet ik al het mogelijke doen om de andere, die bij iedere tik van de klok mij verlaten, te beschermen tegen de boze bedoelingen van heksen en andere dienaren van de duivel.

Zeker, zeide zijn broeder, zeker bestaan er duivels, maar niet meer dan het Opperwezen toelaat en dat zijn er veel minder dan vreesachtige mensen denken.

Hierop werd signor Oufle driftig. Ge weet er niets van! riep hij uit. Jarenlang heb ik gelezen in de boeken van de geleerdste onderzoekers naar verborgenheden en die hebben mij geleerd wat de duivels zijn, waar zij zijn, hoeveel er zijn. Dat Adam zelf de eerste demonen verwekt heeft, wist ge zeker niet. Evenmin dat zij zich zo zeer vermenigvuldigd hebben dat er nu meer dan zeven miljoen vierhonderdduizend bestaan. Zie zelf in dit boek, Tableau de l' inconstance des mauvais Anges. De auteur beschrijft ze zo duidelijk dat hij ze ongetwijfeld zelf aanschouwd heeft. Wie zal er meer van weten, een domoor zoals gij of deze geleerde man?

Vervolgens gaf signor Oufle een uitvoerige beschrijving van de talrijke variëteiten van demonen, hun afkomst, hun eigenaardigheden en hun bijzondere bezigheden: de sylfen, uit de fijnste deeltjes van de lucht samengesteld, die alle demonen op de vlucht konden jagen, de nimfen, de salamanders, de gnomen en zovele meer, alles met verwijzing naar de boeken waar hij erover gelezen had.

De schrijver van het boek over signor Oufle had gewis zelf veel over zwarte kunst gelezen, misschien enkel uit belangstelling. Waarschijnlijk heeft hij het niet alleen geschreven om in de rederijkerskamer zijn kennis te vertonen, noch om een medeburger, met wie hij wellicht bevriend was, belachelijk te maken.

[p. 485]

Het was een kleine stad waar iemand, die in een herenhuis kon wonen, niets te doen had. De jongelieden vonden altijd wel vermaak, maar de ouderen hadden geen andere afleiding dan het kaartspel en aangezien men daarmede niet een hele dag kan vullen, moest men wel het een of ander bedenken voor tijdverdrijf. En ook een liefhebberij leidt soms tot een geloof. Er zullen er in dat stadje, in die tijd, velen geweest zijn die voor het geloof niet genoeg hadden aan de kerk.