Verzameld werk. Deel 5

[p. 147]

Een strafkolonie

De eerste helft van de negentiende eeuw was een slechte tijd ook voor Engeland, met veel armoede en veel vergrijpen tegen de eigendom die, naar de geldende opvattingen, onmatig streng gestraft werden. Vooral gedurende en kort na de oorlogen met Frankrijk zag men buiten de steden de galgen altijd met gehangenen, boerenknechts die soms niet erger misdaan hadden dan, uit wraak voor slechte behandeling, een paard in de wei verminkt of een hooiberg in brand gestoken. Er heerste gebrek aan werk en wie een brood stal of een konijn strikte, werd gemakkelijk een jaar achter slot gezet, met het gevolg dat de gevangenissen overvol waren, donkere hokken, gruwelijk ook voor de bezoekers die kwamen kijken. In Londen was het gebrek aan ruimte zo dringend, dat er op de Theems onttakelde schepen voor gevangenis gebruikt werden. De regering besloot de tuchthuizen te ontlasten door de onverbeterlijken te verbannen, daarmede tevens het land zuiverende van nuttelozen met hongerige magen. Men had al eerder dieven en landlopers weggezonden naar Honduras, maar zij konden vandaar ontsnappen en de Engelse Antillen onveilig maken. Toen dacht men aan de Kaap, sedert kort een Engelse bezitting, en aan Australië. De Kaap had echter een bevolking van onafhankelijke en rechtzinnige mensen die niet gesteld waren op het uitschot van Engeland en, wanneer er een schip met galeiboeven kwam, verhinderden dat zij aan land gezet werden. Victoria en Nieuw-Zuid-Wales werden het eerst stelselmatig gebruikt als afzetgebied voor overtolligen van slecht allooi, die daar echter de vrijheid kregen en de kans om als kolonist in hun onderhoud te voorzien. Australië, op vier maanden zeilens afstand, scheen hiervoor het meest geschikt, gelegen aan het andere eind der wereld. Botany Bay, waar de boevenschepen ankerden, werd een beruchte naam, die betekende dat daar het afval van Old England werd uitgestort. Het is nog heden de trots van de Nieuwzeelanders dat zij niet, zoals de Australiërs, van veroordeelden afstammen, omdat hun land van zulke vestiging verschoond bleef.

[p. 148]

Het merendeel van die kolonisten waren mensen die zich wel eens vergrepen hadden, maar geen misdadigers, en zij werden fatsoenlijke veefokkers, landbouwers, ambachtslieden. Er bevond zich echter ook slecht volk onder, mensen voor wie daarginds weer gevangenissen gebouwd zouden moeten worden. De moordenaars en rovers werden gehangen, maar voor de overigen zag de gouverneur op zijn beurt uit naar een ballingsoord. Een kapitein beval Van Diemensland aan, een eiland zelfs van Australië in die dagen van de zeilvaart moeilijk te bereiken, het kon voor Nieuw-Zuid-Wales worden wat dit land voor Engeland was, een oord aan het uiterste eind van de wereld, een Botany Bay voor Botany Bay.

Het lag van Australië gescheiden door de Straat van Bass, waar de aanhoudende stormwinden de vaart voor kleine schepen hachelijk maakten, bijna overal met steile rotsen waar de hoge zeeën tegen sloegen. Er waren al enige mannen heengetrokken, die een moeilijk bestaan vonden met de robbejacht, zij hadden er hun hutten aan sommige inhammen, voortdurend door de inboorlingen bedreigd. Walvisvaarders legden er aan om hout en water. Het was een land van dennebomen en struikgewas, er konden kangoeroes en opossums gejaagd worden, maar planten voor voedsel vond men er niet. Om het klimaat te verdragen moest men sterk zijn. Het lag midden in de baan van de onveranderlijke hevige wind die rondom de aarde waait tussen het poolgebied en Kaap Hoorn, een wind die nergens weerstand vond behalve op de rotsen van dit eiland, zodat de zeeën die hij voortjoeg er breken moesten. Regen of hagel het ganse jaar.

Wie daarheen gebracht werd was hopeloos verbannen, zonder enige kans op ontvluchting; indien het hem gelukte veilig Straat Bass over te steken en het vasteland te bereiken, bevond hij zich onder de mensen die hem uitgestoten hadden; in het binnenland wachtten hem de honger en de vijandschap der inboorlingen; oostwaarts zou hij vijftienhonderd mijl moeten gaan voor hij land zag; naar het westen te varen scheen onmogelijk, de schepen die naar huis keerden namen ook de weg van Kaap Hoorn.

Omstreeks 1804 zond de gouverneur van Nieuw-Zuid-Wales er een troep gevangenen heen. Een paar jaar later kwam de eerste lading uit Engeland en voortaan, tot na 1850, werden er jaarlijks tweeduizend veroordeelden uit Londen verscheept.

[p. 149]

Inmiddels had zich in de groeiende nederzetting Hobart ook een kolonie gevormd van vrijwillige pioniers, die er land ontgonnen of een handel dreven, ordelijke burgers met gezinnen. Weldra verontrustten zij zich over de toename der bevolking met de uitgelezenen der Engelse gevangenissen, zij verzetten zich en zonden verzoekschriften om hun eiland niet tot een strafkolonie te maken. Er werd in het parlement over gesproken en de ministers beloofden te onderzoeken, maar ondanks de steeds heftiger protesten duurde het tot het midden van de eeuw voor de deportatie gestaakt werd en in 1880 waren er nog veroordeelden in leven die dwangarbeid verrichtten.

Zodra er een schip Storm Baai binnenzeilde kwamen de kolonisten naar de wal en sommige gingen aan boord om de eerste keuze te hebben van werkvolk. Wie er enigen, in de ketting geklonken, meenam om de wildernis voor hem open te hakken, had geen andere verplichting dan ze te huisvesten en te voeden. Natuurlijk deed hij dit zo voordelig mogelijk, zonder vrees door een slechte behandeling verlies te lijden, want een dwangarbeider die ziek werd en stierf was gemakkelijk te vervangen. Daar de ondernemer zelf geen lijfstraf mocht toedienen, schreef hij een briefje aan de sergeant: Brenger dezes heeft drie of vier dozijn flinke zweepslagen verdiend, en de schuldige ging gedwee om de bestraffing te ondergaan. Iemand, die in zijn jeugd nog een geseling had gezien, vertelde ervan, hoe de mannen, met het hemd afgestroopt, op hun beurt stonden te wachten en hoe de beul, zelf in de ketting gaande, op kundige wijze het vel in repen van de rug sloeg. De dwangarbeiders waren slaven zonder waarde.

Maar evenals men in Londen en in Botany Bay de slechtsten, de onhandelbaren en de gevaarlijken van de anderen had moeten afscheiden, zo moest men ook in Hobart strengere straf en bewaking bedenken voor diegenen met wie niets te beginnen viel zonder dat zij nog de galg verdienden. Tien jaar na de stichting van de strafkolonie zond de gouverneur een schip rondom het eiland om een geschikte plaats te zoeken voor het schuim van de boeven. Toen de kapitein terugkwam had hij het beste ontdekt dat men wensen kon. Een inham, smal en diep zodat een schip er veilig lag tussen hoge rotsen, met twee eilandjes en een schiereiland; daarachter steenachtig gebergte, dicht begroeid. Hij had de inham al een naam gegeven, Port Macquarie. Naar hetgeen

[p. 150]

hij ervan gezien had benijdde hij de soldaten en opzichters niet, die mee moesten gaan. Het enig bezwaar om er een strafkamp te vestigen scheen de moeilijkheid om er levensmiddelen heen te voeren. Van Hobart komende ontmoette een schip voorbij de zuidkaap het volle geweld van de westerstorm met een zee die, na de aanval op de kust, onberekenbaar trok.

De gouverneur wees een opzichter aan met een rot soldaten onder een korporaal en liet een zestigtal van de onhandelbaarsten uitkiezen, waaronder ook enige vrouwen. De opzichter bouwde voor zichzelf en de soldaten woningen op het schiereiland; de veroordeelden werden op de eilandjes geplaatst, op het een de mannen en de vrouwen op het grotere, zonder andere bewaking dan die van de schildwachten op het vasteland.

Hier begon de marteling van mensen die zich aan geen andere misdaad hadden schuldig gemaakt dan diefstal en weerspannigheid. De natuur zelf scheen eraan mee te doen met regen, regen iedere dag, maand na maand, alleen afgewisseld door hagel of sneeuw. Bij daglicht voeren de kettinggangers op vlotten naar land, waar zij gevoederd werden met een bak dun gruwel, meel, water en een scheut azijn, en dat was al wat zij kregen tot het eind van de dag, wanneer hun weer een bak gruwel werd voorgezet. Tussen de twee voedertijden werd er zonder rust gewerkt. Eén ploeg ging onder geleide van soldaten de steilte op om dennebomen te hakken; een andere sleepte de stammen naar beneden; een derde, de ganse dag tot het midden in het koude water staande, bond ze te zamen tot vlotten.

Er stonden geen galgen in Port Macquarie. Wanneer iemand een moord beging en gehangen moest worden zond men hem naar Hobart. Het gebeurde eens dat er tien in gelid stonden voor de opzichter. Bij iedere naam die hij las van een man, die voor de galg bestemd was, viel de genoemde op de knieën en dankte dat hij eindelijk uit Port Macquarie mocht komen en dan verlost zou zijn. Er waren gelovigen bij die hoopten dat daar in Hobart een predikant onder de galg voor hen zou bidden; anderen zeiden dat er voor mensen zoals zij niets te wachten was dan een even erge hel, tenzij er nog eens een Christus kwam. Zonder drift, zonder haat, zonder wraak worgde de een de ander alleen maar om uit Port Macquarie weg te komen. Enkelen trachtten wel te ontvluchten, maar er groeide niets dan dennehout en heidegewas waar zij doolden. Men vond een man die vermist was maanden

[p. 151]

later op de rotsen terug, gebeente met de ketting aan de voeten. Er werd verteld van zes gevangenen die samen gevlucht waren en er keerde één van terug. Toen hem gevraagd werd waar de anderen waren deed hij de bekentenis dat zij het lot hadden moeten trekken wie door de anderen gegeten zou moeten worden en zo had ieder zijn beurt gehad tot de laatste was overgebleven. Hij ging naar de galg in Hobart.

Al zulke dingen zijn bekend uit verhalen van getuigen of van mensen die ze nog van hun ouders hadden gehoord, niet uit officiële bescheiden. Nadat uit Londen het besluit gekomen was dat er naar Tasmanië geen misdadigers meer gezonden zouden worden, hebben de kolonisten, ambtenaren zowel als burgers, de bewijzen van gruwelen en schande vernietigd, er werd een scheepslading papieren uit het gouvernementshuis gehaald en in de zee geworpen.

Onder de druk der protesten kwam er een commissie uit Londen die oordeelde dat Port Macquarie een vlek was voor de naam van een christelijk volk. Toen werd er een ander strafkamp gevestigd, waar de veroordeelden tenminste niet met honger werden gekweld.

Maar hoe erg de straf van deportatie nog was bleek uit de klachten die bekend werden. De ellende begon al aan boord. De kapitein, die de opdracht kreeg tweehonderd man aan de ketting in het ruim te vervoeren, maakte een afspraak met de leverancier van de victualie. Het gewicht, dat aan boord werd gedragen, voldeed aan het voorschrift, maar de kwaliteit was slecht. De reis, recht om de Kaap, kon ongeveer vier maanden duren en toch deden de gevangenschepen er meer dan vijf over. De kapiteins hadden altijd een voorwendsel om Rio de Janeiro aan te doen en daar sloeg een ieder van de bemanning koopwaar in die in Australië grove winst gaf. De voorraad voedsel voor de veroordeelden zou onvoldoende geweest zijn, maar men wist wel dat er geen tweehonderd Hobart bereiken zouden. Het moest een krachtig gestel zijn dat een reis van vijf maanden in het ruim kon verdragen. Er bestond een voorschrift dat zij dagelijks van de lucht moesten genieten, maar bij ruw weer, en dat was het altijd in de Roaring Forties, konden de luiken niet geopend worden. Als de kapitein twee derde van zijn lading voor Hobart bracht vond hij het een mooie reis. Bij het vervoer van zwarte slaven was een premie uitgeloofd voor iedere kop die levend overkwam, maar dit was galgenaas.

[p. 152]

Nog erger ging het met het vervoer van vrouwen die van Tasmanië een kolonie moesten maken en door een weldadig comité in Londen geworven werden. De schande steeg daarmede ten top, zodat men het in Engeland begreep en zich ontfermde over de strafkolonie.