Verzameld werk. Deel 5

[p. 135]

De keizer van Madagascar

Nadat de Hollanders in het begin van de achttiende eeuw het eiland Mauritius verlaten hadden vestigde de Franse Compagnie des Indes daar een magazijn voor haar schepen die naar het Oosten zeilden om er zich van verse levensmiddelen te voorzien en het eiland heette voortaan Ile de France tot, in de tijd van Napoleon, de Engelsen het veroverden en weer Mauritius noemden. Het was een gunstig steunpunt voor de pogingen der Fransen, tot dusver steeds mislukt, om vaste voet aan de kust van Madagascar te krijgen. Daar waren grote hoeveelheden rijst en ossen te halen, ook veel slaven, goedkoper dan die van Mozambique, zachtaardiger en gedwee in het werk. Maar de moerassige kust was zeer ongezond en bovendien hield de compagnie nooit genoeg soldaten op Ile de France om haar factorijen op Madagascar te verdedigen. Toen zij de Mascarenen aan de staat had overgedragen verviel die kolonie zodanig, dat men in Parijs alle hoop op Madagascar opgaf en geen pogingen meer deed. En men had het grote eiland al vergeten toen er in Frankrijk een merkwaardig man kwam die de gave had de minister te betoveren. Dat hij de opdracht kreeg naar Madagascar te gaan om daar nederzettingen te vestigen, ruim voorzien van middelen, toont hoe lichtvaardig men soms in Frankrijk dacht over koloniën en over de financiën van de staat.

Mauritius Augustus baron Aladar de Benyowski, magnaat van het Hongaarse rijk, was een man met fantasie, moedig en ondernemend, ook sluw en schelmachtig. Hij had dienst genomen in het leger van de Poolse republiek, veldslagen gewonnen, steden veroverd, tot hij door de Russen gevangen werd en weggezonden naar het schier onbereikbare Kamschatka. Het schijnt een vrolijk leven geweest te zijn in het plaatsje waar hij met andere bannelingen was, Russen en Polen, dag en nacht drinkgelagen en dobbelarij, waaraan ook de edele gevangenen deelnamen. De roman begon natuurlijk met een samenzwering onder leiding van de Hongaar. De wacht werd overrompeld en Benyowski met negentig volgers maakten zich meester van een vaartuig,

[p. 136]

waarop zij voor het vertrek nog een hoeveelheid pelterijen laadden. Volgens het relaas kwamen zij in Japan, in China, op Formosa, op de Marianen en in Macao, daar bleven zij een tijd en kregen kleding van de Portugezen. Daar stierf ook het meisje dat als priester verkleed Benyowski vergezelde. Verder ging de reis naar Malakka en Ceylon, waar zij de pelterijen aan Hollanders verkochten. Op Ile de France vernam de baron dat ook de laatste kantoren op Madagascar ontruimd waren en hij hoorde er vertellen van een korporaal die, met de inlandse vorstin getrouwd, geheerst had over het eiland Sainte Marie. Dit geval legde de kiem voor een grootser plan. De reis voortzettend deed hij Madagascar aan, hij zag in zijn verbeelding de uitgestrekte moerassen al veranderd tot vruchtbare rijstlanden.

Toen hij in Frankrijk kwam bereikte het gerucht van zijn zonderlinge wederwaardigheden spoedig het hof, waar de mode wilde dat al wat Pools was bewonderd werd. Benyowski bood de minister zijn dienst aan, met een volledig plan voor de exploitatie van Madagascar. Hij ontving een patent om drie compagnieën te werven, uit te rusten en te bezoldigen door de regering, benevens een bevelschrift aan de gouverneur van Ile de France om hem te voorzien van al hetgeen hij voor de tocht nodig zou hebben. Er werden tweehonderd vijftig soldaten aangenomen, volgens Benyowski puike, beproefde krijgslieden; het waren Poolse emigranten en Fransen, die hun tijd in de gevangenis gehad hadden, landlopers, arme dieven, thans keurig in uniform en slobkousen. Intussen had Benyowski uit Hongarije zijn vrouw met haar zuster laten overkomen; de barones moet een even avontuurlijke aard gehad hebben als haar gemaal, die zij veertien jaar op zijn tochten volgde, de staatsie en het gebrek met hem delende.

De expeditie vertrok op twee schepen uit Frankrijk en eerst na vier maanden bereikten zij de Kaap, maar in die tijd had de kolonel zijn soldaten degelijk gedrild zodat zij, op Ile de France aan wal getreden, een kranige troep vormden. De gouverneur was een ambtenaar die zich streng aan zijn reglementen hield. Natuurlijk beschouwde de baron zich niet als zijn ondergeschikte, hetgeen trouwens uit de papieren niet duidelijk bleek; wel las de gouverneur daarin dat hij hem slechts één keer proviand en krijgsbehoeften moest leveren. Het was het begin van de twisten en de tegenwerking, waarbij Benyowski smaalde op ambtenaren

[p. 137]

die strikt over de bezittingen des konings waakten om het voordeel voor zichzelf te houden. Pacotille, dat is handel met de middelen van de staat, had iedere ambtenaar, het was ook bij alle compagnieën altijd gewoonte geweest en het werd niet als bedrog beschouwd. De gouverneur en zijn ondergeschikten enerzijds, Benyowski en zijn officieren anderzijds, scheidden in vijandschap. De tegenstelling van Ile de France en Madagascar bleef bestaan al de tijd dat de kolonie van de Hongaar duurde.

Eerst vestigde hij zich, ondanks goede raad, aan de kust bij Tamatava, waar altijd nevel over het drasland hing. Daarna verhuisde hij naar een smalle uitstekende strook in de baai van Antongil, in het noordoosten van het eiland, en deze plek bleef hij trouw, ofschoon ook de inboorlingen de kwade dampen van die streek vermeden.

Het eerste wat hij deed was missiven zenden aan de minister in Parijs, missiven zo talrijk dat zij waarschijnlijk niet alle gelezen werden. Hij had zonder de minste inspanning, zonder enig verlies aan manschappen, de kust veroverd, verdragen gesloten waarbij de opperhoofden van het eiland zich onderwierpen aan de koning en zich verbonden jaarlijks een miljoen pond rijst, zoveel duizend ossen, zoveel slaven te leveren, alles tegen prijzen achtmaal lager dan op Ile de France golden. Nieuwe rijstvelden, zoveel duizend bunders, werden aangelegd. De stad Louisbourg was in aanbouw, met een fort, een gouvernementshuis, magazijnen, en van alles werden nauwkeurig de maten vermeld. Natuurlijk had hij geld nodig en tienmaal meer voorraden.

Zo groot was de goedgelovigheid van het ministerie, zo groot de gunst voor een Pools of Hongaars edelman, dat de vermanende brieven uit Ile de France terzijde werden gelegd en er telkens schepen met voorraden voor de stad Louisbourg uitzeilden.

Maar toen na drie jaar voor een paar miljoen verstrekt was en er geen rekening van de baten kwam, besloot een nieuwe minister naar de waarschuwing van Ile de France te luisteren en twee commissarissen te zenden om te onderzoeken. Zij vonden een omrastering van dunne stokjes, waar zij overheen konden stappen: het fort. Een afdak van takkenbossen op palen, daaronder een warboel van lege kisten en vaten: het magazijn. Een schuur zonder vensters, die een schapestal geleek: het hospitaal. Een groot ontworpen woning van nauwelijks samengespijkerde planken, waar Benyowski toen het regende een zeil boven zich

[p. 138]

liet spannen om zijn missiven droog te houden: het gouvernementsgebouw. Een veertigtal halfnaakte blanken: het leger, en een twintigtal slaven: de bevolking van de stad Louisbourg, gelegen in een moeras, waar geen inboorling kwam om waren aan te bieden. De commissarissen gaven de minister in overweging de kolonie op te heffen. Benyowski, die ziek was, deelde mede dat hij zich in Frankrijk zou verantwoorden.

Wat er waar is van het volgende, in zijn gedenkschriften vermeld, heeft niemand kunnen bewijzen noch tegenspreken.

Hij vertelt dat een koning uit het binnenland met duizenden van alle stammen naar de kust was gekomen en een bloedverbond met hem had gesloten. Een profetes had geopenbaard dat Benyowski op het eiland geboren was, de zoon en rechtmatige erfgenaam van de laatste Ampan Sakabe, opperheer van het land. Alle hoofden sneden zich in de borst opdat hij van hun bloed zou drinken tot een eeuwigdurende verwantschap en het volk, voor hem geknield, juichte in een razernij van vreugde: Ampan Sakabe! En zij hadden hem gesmeekt naar Frankrijk te reizen om de koning van dat land een verbond aan te bieden met de nieuwe heerser van Madagascar. Benyowski had een raad ingesteld en ministers benoemd.

In Frankrijk bezocht hij de minister die hem benoemd had, die thans weer onder de bekoring van zijn verbeelding kwam en toegaf dat twee miljoen voor de nadere kennis van het land niet te veel was. Ook gaf hij bijna alles wat gevraagd werd: honderdduizend livres voor achterstallig jaargeld, vijftigduizend voor verschuldigde voorschotten, een ridderorde die andere kolonels pas na twintig jaar kregen, de rang van generaal, een ruim pensioen.

Benyowski vertrok met zijn gade naar Hongarije, vanwaar hij kort daarop schreef dat hij twee kastelen geërfd had, met de titel van graaf, en dat hij geld nodig had voor een nieuwe onderneming.

Toen dit uitbleef keerde hij naar Frankrijk terug met een uitvoerig ontwerp voor de stichting van een compagnie van Madagascar en het gelukte hem inderdaad weer een grote som gelds te krijgen. Maar omtrent zijn bekwaamheid voor de handel was men wantrouwend geworden en zijn compagnie werd hem geweigerd, echter nadat de minister lang geaarzeld had, omdat hij vreesde dat hij Engeland zijn dienst zou aanbieden. Er

[p. 139]

liepen geruchten dat Engeland oogmerken had op Madagascar.

Benyowski ging met zijn gezin naar Londen en wel slaagde hij er daar niet in de regering voor zijn plan te winnen, maar hij vond enige kooplieden bereid hem te steunen. Toen het bijeengebrachte kapitaal onvoldoende bleek te zijn besloot hij met zijn deelgenoten naar Amerika te reizen om daar het ontbrekende te verzamelen. Trouw volgde hem zijn gade. In Baltimore hoorden knappe kooplieden hem aan, berekenden zijn cijfers en zagen een grote toekomst in zijn plan tot ontginning van het rijke land. Zijn compagnie kwam gereed, er werd een degelijk schip gekocht en met waren volgeladen. Na een langdurige en onvoorspoedige reis, gedurende welke de deelgenoten hun leider en zijn verhalen, met de steeds aanzwellende getallen, nader leerden kennen, bereikten zij de noordwestkust van het eiland. Het schip ankerde en Benyowski ging met zijn lijfwacht aan land om het bericht van zijn aankomst rond te zenden. Hij liet ook voorraden brengen en hij sloeg een kamp op, verdedigd met kleine vuurmonden. Hier liep de onderneming ten einde. Aan boord zag men een menigte inboorlingen het kamp omringen. Gedurende de nacht brandde er een vuur, waar een schildwacht bij stond. Voor de dageraad hoorde men schieten en schreeuwen en toen het licht werd was het kamp verdwenen, alleen gingen er overal inboorlingen. Bevreesd voor een aanval liet de kapitein haastig zeil zetten, voor Benyowski en de zijnen was toch niets meer te doen.

Een poos daarna vernam de gouverneur van Ile de France dat er aan de baai van Antongil, waar vroeger Louisbourg gelegen had, een vreemde vestiging was, een fort en een dorp van blanken en inboorlingen, hij hoorde zelfs de naam Mauretania en er woei een blauwe vlag met een witte halvemaan erop. Een uitgezonden bode bracht bericht dat de generaal Benyowski daar woonde met een zeker stamhoofd. De gouverneur, die meende dat daar geen vreemde vestiging geduld mocht worden, zond een afdeling soldaten met een paar stukken. Het bleek dat Benyowski zich gevestigd had op een plek die moeilijk te bereiken was, de soldaten moesten voorzichtig naderen en bij verrassing aanvallen. Na een kort gevecht, waarbij Benyowski zelf zijn kanonnen afschoot, was de stad Mauretania genomen, de blauwe vlag neergehaald. De luitenant telde veertig gevangenen, acht blanken, de overige inboorlingen met een opperhoofd. Er lag slechts één gesneuvelde, Benyowski.

[p. 140]

In zijn lederen tas vond men vele papieren die aanvingen: Wij, Mauritius Augustus, Dei Gratia Ampan Sakabe van Madagascar, etc.

De echte heersers in Tananarive behielden nog een eeuw een geringe dunk van de vreemde veroveraars.