Verzameld werk. Deel 5

[p. 85]

Drake

Het keizerrijk, Spanje en Frankrijk waren reeds lang vermogend toen Engeland zich nog tevredenstelde met de bezittingen binnen zijn grenzen en een matige handel. Hoe machtig koloniaal rijk het later ook werd, aan de ontdekking der wereld heeft het weinig deelgenomen, aan de verovering daarvan pas meer dan honderd jaar na de Portugezen en de Spanjaarden. De koopvaardij op de havens van de Middellandse Zee en de Oostzee ging in de vijftiende eeuw en in de eerste helft van de zestiende nog meest met Italiaanse en Hanzeschepen en zo ver als de Levant werd de vlag van Sint-George zelden gezien. Toen Portugal op gezette tijden vloten naar Indië zond en in de steden van Malabar een geregeld bestuur had, was daar nog bij uitzondering een reiziger uit Londen geweest. In de eerste jaren van Hendrik VII waren er in Engeland weinig schepen voor de oceaan en weinig stuurlieden die de weg naar verre kusten konden vinden, en wel was er in 1516 al een Londenaar naar La Plata gevaren, met Sebastian Cabot als stuurman, wel ondernamen in de volgende jaren kooplieden uit Londen herhaaldelijk tochten naar Brazilië en de Antillen, maar het voordeel dat zij brachten was zo gering dat het nog lang zou duren eer de Engelsen zich zouden wagen in de wedstrijd om wingewesten. Door de wispelturige houding der regering, beurtelings vriend en vijand van Spanje of van Frankrijk, bleven ook toen, en zelfs na de armada, hun zeetochten kleine ondernemingen van enkele kooplieden en avonturiers. De Engelse zeemacht begon met zeeschuimerij, gepleegd op de nederzettingen en de vloten van Spanje.

In het begin van de grote vaart hield ieder schip een ander, dat het op de oceaan ontmoette, voor een vijand die het moest aanvallen en ieder schip kon een rover of een prooi zijn. De schippers, maandenlang uitblijvend, konden niet weten of hun land nog in vrede leefde met een ander, bovendien hadden zij altijd behoefte aan levensmiddelen en indien zij niet aanvielen werden zij meestal zelf aangevallen. Toen de Portugese schepen kostbare ladingen specerij vervoerden, de Spaanse goud en zilver, gaf de

[p. 86]

strijd om de godsdienst de vaarders van Frankrijk en Engeland, van zulk rijk voordeel verstoken, een welkome aanleiding om er jacht op te maken. In de havens van Normandië werden het eerst schepen uitgerust, zogenaamd voor de handel op de kust van Afrika, maar in waarheid voor de kaapvaart. De Spaanse regering had daar zelfs spionnen die naar Madrid berichtten wat de hugenootse ketters aan land brachten; de gezant beklaagde zich dan en in Parijs beloofde men te onderzoeken. Die ketters vonden willige navolgers in Engeland, waar vooral sedert Bloody Mary de haat tegen Spanje was toegenomen en waar menigeen eerlijk geloofde dat het godgevallig werk was al wat katholiek heette te benadelen. De eerste naam in de bandeloze zeeoorlog maakte John Hawkins, maar hij vond al spoedig dat het gemakkelijker was winst te zoeken met slavenroof op Guinea en de negers op de Antillen te verkopen. Alleen omdat hij het voordeel verkoos boven de haat tegen de vijand werd bij het zeevolk van die tijd zijn roem minder dan die van zijn neef Francis Drake. Ook deze voer op buit en liet ieder man daarin delen, maar voor hem bleef de buit een middel om de vijand afbreuk te doen.

Drake kwam uit een gezin dat zwaar geleden had onder de vervolgingen van de godsdienst, hij groeide op met de bijbel en de haat tegen Spanje. Hij was nog jong toen hij als schipper op een schip van een klein smaldeel onder Hawkins naar West-Indië voer en er de smaak kreeg in de plundering van de Spaanse koning, die het volk van Engeland, hoewel Elizabeth nog niet met hem in staat van oorlog verkeerde, als de aartsvijand beschouwde. Voor het Europees begrip bestond Amerika uit een soort binnenzee, aan de ene zijde afgesloten door de Antillen en aan de andere door het vasteland van de Orinoco tot Florida, en daar die zee door de Spanjaarden beheerst werd heette ook zij bij het scheepsvolk de Spaanse Zee. De vestigingen op de eilanden en op de kust lagen zo verspreid dat de meeste door een kleine macht gemakkelijk overvallen konden worden. Door gevangenen en door gevluchte negers hoorde Drake vertellen van de ongelooflijke schatten aan goud en zilver die vanhier naar Spanje vervoerd werden op zwaarbewapende galjoenen, veel te sterk voor zulke kleine schepen als er toen uit Plymouth voeren. Filips was voor hem farao, de Engelsen waren het uitverkoren, verdrukte volk. Na het verraad van San Juan de Ulloa voelde

[p. 87]

Drake zich geroepen de tiran te bestrijden door hem zijn schatten te ontnemen, ook al waagde hij er de ongenade van zijn koningin mede.

Hawkins had het plaatsje Ulloa bemachtigd en bestreek met zijn kanonnen de toegang tot de baai toen de onderkoning daar kwam met een vloot die miljoenen aan boord had. Wegens een storm, die zijn schepen bedreigde, onderhandelde hij met Hawkins om ze binnen te brengen, zij wisselden gijzelaars en de Engelsman meende dat hij gerust kon zijn. De derde dag werd hij verraderlijk overvallen en verslagen zodat hij met slechts een klein deel van zijn bemanning ontvluchten kon. In Londen daalde de roem van Hawkins, het verraad van Ulloa prikkelde tot wraak en voortaan was Drake de man met wie het volk ter kaapvaart wilde gaan.

Gedurende enige jaren deed hij voor eigen rekening, met scheepjes van minder dan honderd ton, strooptochten in de Spaanse Zee, zich verrijkend met buit die hij bij vrienden in Normandië verbergen moest. Toen beraamde hij een groter plan. De jacht op schepen was altijd hachelijk omdat de Spanjaarden sterker waren en de kleine, die genomen konden worden, hadden lading van geringe waarde. Hij besloot de vestigingen aan de kust waar het zilver van Mexico, de paarlen van Panama, het goud van Peru voor verzending verzameld werden, aan te vallen; dat had geen Normandische kaper ooit gedaan en de Spanjaarden waren er niet op bedacht. Drake heette een van de vermetelste mannen die ter zee voeren, maar meer dan de vermetelheid telde zijn vertrouwen dat er zegen rustte op zijn werk. Met twee scheepjes, een van honderd ton en een van vijfentwintig, met zeventig man, gewapend deels met snaphanen, deels met hellebaarden en handbogen, vertrok hij naar de West om forten te brandschatten die door honderden verdedigd werden. Hij stuurde naar Nombre de Dios, waar de schatten van Peru over land van Panama gebracht werden en verraste de plaats, maar voor hij het huis, waar het goud bewaard werd, kon binnendringen, barstte er zulk een hevig onweder los dat zijn mannen schuilen moesten. Drake beschouwde het als een teken dat de hemel tegen hem was, althans op deze plaats. De Spanjaarden, intussen teruggekeerd, verdreven hem, maar hij bleef voor de kust kruisen, wachtend op een andere gelegenheid. Nombre de Dios was nu op zijn hoede, daar had hij geen kans.

[p. 88]

Toen hoorde hij van de Cimaronen, gevluchte negerslaven die in de bossen woonden en tegen hun vroegere meesters streden waar zij konden, dat de schatten op bepaalde tijden per karavaan vervoerd werden, altijd des nachts wegens de hitte. Hij koos achttien mannen, niet meer, want zijn macht was geslonken, en liet zich de weg wijzen. In hun dorp op een berg stond een boom, die de negers voor verkenning gebruikten. Hij klom erin met zijn luitenant Oxenham, later eveneens een gevreesd piraat, en toen hij de Stille Oceaan zag vouwde hij de handen en bad dat hij eenmaal daar voor Engeland mocht varen. Met zijn kleine troep overviel hij 's nachts een karavaan, maar zij vervoerde geen goud of zilver, en weder moest hij overhaast vluchten voor een overmacht. Toen verbond hij zich met een Franse zeevaarder, Le Têtu, evenals hij protestant en hater van Spanje, het was kort na de Bartholomeusnacht. Te zamen, met zestig man, herhaalden zij de overval, maar op stoutmoediger wijze, dicht onder de poort van Nombre de Dios. Bij het ochtendkrieken, toen de karavaan de stad bijna bereikt had, lieten de geleiders de muilezels rusten. Het een na het ander dier boog op de knieën onder de zware last, de soldaten legden hun wapens neer. Bij een fluitje stortten de plunderaars zich met pieken en sabels uit hun hinderlagen en hakten en staken; de Spanjaarden, de beruchte Draak ziende, vluchtten naar de stad. Zo groot was de buit dat de rovers het zilver, zakken vol in zware baren, lieten liggen omdat er veel goud was, en ieder droeg zo veel goud dat hij met moeite naar de boten kwam, allemaal goud waarmede Filips geen sluipmoordenaars kon betalen.

De naam van Francis Drake ontleende de luister aan de eerste Engelse reis rondom de wereld en aan de overwinning op de armada. Maar de koene roverij van Panama was de eerste daad van de Engelse macht ter zee. De Spaanse koning hoorde van de zeerover, in zijn rijke gewesten meer gevreesd dan de Franse kapers, hij zond galjoenen om daar te kruisen en hij besefte niet dat in de havens van Engeland, dat geen enkel schip bezat zo groot als de zijne, de naam Drake al de geestdrift had gewekt die gevaarlijk voor hem zou worden. Iedere stuurman sprak ervan een schip te kopen om de gehate verrader te bestrijden en tegelijkertijd rijkdom te winnen. Elizabeths raadsheer Burghley mocht voorzichtig de vrede zoeken te behouden, de zeelieden van haar volk brandden van begeerte naar strijd en pleegden roof

[p. 89]

die door Spanje vergolden werd. Wat de gezanten goedmaakten bedierven de varende avonturiers weer en oorlog moest het worden op den duur.

Elizabeth was het soms niet eens met haar minister. Nadat Drake zich een poos rustig had moeten houden in zijn stad Plymouth dacht de koningin aan hem om Filips afbreuk te doen. Zij ontbood hem en buiten weten van Burghley droeg zij hem op de strooptochten in de West te hervatten. Maar hij wist een betere onderneming. Met het goud uit Peru bekostigde de koning van Spanje zijn vloot, zijn kanonnen, zijn soldaten, en dat goud werd zo veilig over de Spaanse Zee vervoerd dat het onmogelijk was het daar te onderscheppen. Maar in de andere oceaan, tussen Lima en Panama had hij een geringe macht. Daar wilde Drake de Spanjaarden overvallen. Na de ontdekking van de Straat van Magellaan was het maar enkelen gelukt de Stille Zuidzee langs deze weg te bereiken, de vaart was zo berucht dat geen enkele zeeman zich eraan wagen wilde. Drake kende zelf de gevaren nog niet, want eerst toen hij ze gezien had besloot hij niet langs dezelfde weg terug te keren.

Met vijf schepen, waarvan het grootste honderd ton mat en het kleinste vijftien, vertrok hij, een andere bestemming noemende om de spionnen te misleiden. Met drie daarvan slaagde hij erin door Straat Magellaan te komen, nadat hij een dreigende muiterij onderdrukt had en zijn onderbevelhebber opgehangen. Noordwaarts stevenend deed hij met een handjevol mannen een reeks fortuinlijke verrassingen op de nederzettingen langs de kust van Chili en Peru tot Panama toe. Hoe weinig de Spanjaarden erop bedacht waren hier overvallen te worden, in deze zee waar nooit een andere natie had gevaren, blijkt uit het verhaal der lotgevallen. Voor Valparaiso vonden enige zeelieden op een heuvel een soldaat slapende met een aantal baren zilver naast zich. Een eind verder ontmoetten zij er drie die ongewapend muilezels geleidden, belast met duizenden ponden zilver. Renboden verspreidden de mare dat De Rode Draak was gekomen, de gouverneurs verzamelden hun ruiters en voetsoldaten van plaats tot plaats, maar schepen om de rovers te achtervolgen hadden zij niet. Voor het eerst werd hun macht hier getart. Van nu aan was de koning van Spanje niet onbetwist heer van een rijk waar de zon niet onderging.

Drake overwoog dat hij, door Straat Magellaan terugkerende,

[p. 90]

behalve de stormen aan de andere kant vijanden zou kunnen vinden die op hem wachtten, daarom besloot hij langs de Molukken en de Portugese weg om de Kaap naar huis te varen. Die reis om de wereld maakte hem beroemd. Elizabeth sloeg hem aan boord van zijn schip tot ridder en de gezant van Frankrijk vroeg om een uitvoerig reisverhaal. Maar het knapste wat hij gedaan had was dat hij de Engelse zeeman het voorbeeld had gegeven. Voortaan zouden zij varen en vechten zoals hij zonder de sterkste te vrezen. Al voor de armada daalde de Spaanse vlag en ging de Engelse op.