Verzameld werk. Deel 5

[p. 74]

De tocht naar de Amazone

Als voorbeeld van de kracht, die nodig geweest is voor de vestiging van heerschappij over de landen overzee, mag de mislukte poging genoemd worden om Brazilië voor Spanje te winnen. Vaak was het de wil of de eerzucht van een enkele man waardoor een land met onschatbare voordelen in de macht van een ander volk kwam, en de roem bleef aan zijn naam. Van de mislukkingen hoort men niet, hoewel vaak de inspanning veel groter was.

Toen de veroveraar van Peru, Francisco Pizarro, de opstand van een zijner officieren onderdrukt had en Cuzco, de hoofdstad der Inka's weder ingenomen, beloonde hij de dappere daden van zijn broeder Gonzalo Pizarro door hem te belasten met het bestuur over de landstreek van Quito. De stad, pas sinds korte tijd aan het rijk verbonden, lag op een hoogvlakte van de Andes, aan de uiterste noordelijke grens van het door de Spanjaarden veroverde gebied en er werd verteld dat niet ver vandaar, oostwaarts aan de andere zijde van de keten der Andes, een land te vinden was rijk zowel aan specerijen als aan onmetelijke schatten van goud, zilver, edelgesteenten, het Dorado van de legende. Niets maakte die gelukzoekers begeriger dan die immer herhaalde geruchten van fabelachtige rijkdommen die maar voor het grijpen lagen en hen, arme zwervers en boeven uit Castilië, plotseling in staat zouden stellen in het vaderland teruggekeerd met evenveel praal als de groten te leven. De felle gretigheid zweepte hun moed op en dreef hen tot ondernemingen, waarvan het verhaal verbazing wekt zowel door de roekeloosheid waarmee zij begonnen werden als door de moeilijkheden van de uitvoering.

Nauwelijks was Gonzalo Pizarro op zijn standplaats aangekomen of hij vatte het plan op een tocht te doen om zich van het rijke land meester te maken. Met de geringe middelen waarover hij beschikte bereidde hij al het nodige, bewapening van soldaten met musketten en hellebaarden, verzameling van proviand, hij nam Indianen in dienst voor verkenners, gidsen, dragers. Toen in de eerste dagen van 1540 in Quito het sein tot vertrek werd

[p. 75]

gegeven was het een geduchte troep die de tocht over de vlakte begon naar de bergpassen, driehonderd vijftig Spanjaarden, van wie honderd vijftig te paard, en vierduizend Indianen. Behalve een groot aantal honden volgden kudden zwijnen het leger, zodat gebrek aan mondvoorraad niet gevreesd hoefde te worden. Zolang Pizarro de uitstekende wegen kon volgen, die de Inkavorsten gedurende hun heerschappij met grote zorg hadden doen aanleggen, vorderde het leger zonder moeite, doch toen hij de steile hellingen van de Andes begon te bestijgen kreeg hij met velerlei hindernissen te kampen. De smalle paden die, langs de afgronden kronkelend, langzaam naar de hooggelegen bergpassen voerden, waren voor een troep als de zijne haast onbegaanbaar. De ijzige wind, van de besneeuwde toppen nederstrijkend, deed de mannen verstijven en vooral de Indianen, die uit de vlakte kwamen, leden zwaar, zelfs onder hun mantels van lamawol. Bovendien werden de troepen midden in het dor gebergte door een heftige aardbeving verschrikt, zij zagen de rotsen voor hun voeten splijten en grote steenblokken in de ravijnen neerstorten. Niettemin werden de hoogste punten bereikt en toen de bergkammen de mannen niet meer voor de ogen stonden, maar zoele windvlagen uit de dalen hun tegemoet waaiden, scheen de ergste moeite voorbij. Zij kwamen weer in zachter streken en hoe meer zij daalden hoe weliger werd de plantengroei. Tot zover de blikken reikten strekte zich een oerwoud uit over het heuvelig land, de bomen waren zo hoog als geen Spanjaard ooit had gezien en een dicht net van lianen hing tussen stam en stam. De hitte was intussen ondragelijk geworden, de regen, gedurende zes weken met ongekende hevigheid nedervallend, had de manschappen afgemat. Er waren al achterblijvers. Waar de troep seilhield voor de nacht was de grond drassig en de broeierige warmte maakte de slaap onmogelijk. Langzaam kwamen zij voort en zij bemerkten dat zij inderdaad het land van kaneel hadden gevonden, zij meenden de geur aan de bomen te ruiken. Van goud of zilver was geen spoor ontdekt. Rondzwervende wilden vertelden dat er een rijk en dichtbevolkt land op tien dagen afstand lag en zij twijfelden niet dat zij daar de schatten zouden vinden. De tocht werd opgewekt voortgezet hoewel hij al langer had geduurd dan voorzien was en de voorraden werden niet gespaard omdat zij immers spoedig aangevuld konden worden. Door het dichte bos trokken zij verder, de Indianen voorop om een weg te

[p. 76]

banen, dan de Spanjaarden te voet, gevolgd door de ruiters in groepen verdeeld. Zo bereikten zij een open plek, waar zij tegengehouden werden door een brede rivier, de Napo, snel stromend tussen de dichtbegroeide oevers. Het scheen Pizarro een gelukkig toeval dat hij deze stroom had gevonden, want hij achtte het waarschijnlijk langs de oevers begaanbare wegen aan te treffen, die hen naar het doel, het onbekende land zouden voeren. Hij beval de rivier te volgen en scherp te letten op sporen van mensen. Weldra bereikten zij een ravijn, waar een waterval, twaalfhonderd voet hoog, de loop der rivieren onderbrak. Zij trokken verder, maar het bleek dat deze oever ondoordringbaar was. Daarom kapten zij bomen en sloegen met veel moeite een brug waar de bedding nauw was. Aan de andere oever echter vorderden zij nog langzamer, belemmerd door hindernis na hindernis, en het eind der ontberingen was nog niet te voorzien. Maanden waren zij nu al op weg, de inspanning had de sterksten uitgeput, de voorraad was zodanig geslonken dat hij streng bewaakt moest worden. Gemord werd er niet, maar de moedeloosheid verzwakte de krachten. Pizarro besloot een kamp op te slaan om rust te geven en hij zette de handigsten aan het werk om een vaartuig te bouwen waarop de zwakken, die de mars vertraagden, met de pakken vervoerd konden worden. Er werd opgewekt aan getimmerd, hoewel de nodigste werktuigen ontbraken. Hout uit het bos, nagels uit de hoefijzers der paarden, werk geplozen uit de hemden der soldaten, gom dat van de bomen droop, daarmede werd het eerste Europese schip gemaakt dat op de wateren in de binnenlanden van Zuid-Amerika dreef. Het bevel erover gaf Pizarro aan zijn luitenant Francisco de Orellana en toen na twee maanden het kamp opgebroken werd, kon een groot gedeelte van de troep over water vervoerd worden.

Intussen verergerde de toestand met de dag, al het voedsel was verteerd, men leefde van het gedierte dat gevangen kon worden, van het leder der zadels. Voor de meesten waren de kwellingen van de honger niet nieuw en de ellende werd met gelatenheid gedragen. Pizarro, in alles de gelijke van zijn mannen, sprak hun moed in zoveel hij kon.

Gestadig hoorden zij meer berichten over het nabijgelegen Dorado, alle wilden die gevangen werden deden verhalen van de rijkdommen en de vruchtbaarheid. De toestand eiste snelle handeling en Pizarro stelde voor Orellana met vijftig man op

[p. 77]

het vaartuig te zenden naar het volk, dat nu niet meer dan enige dagen verwijderd kon zijn, om het land te verkennen en spoedig hulp te halen voor de achtergeblevenen. Zo werd besloten.

Het vaartuig, met de sterkste mannen aan boord, werd naar het midden van de rivier getrokken en toen het touw los was gelaten dreef het snel met de stroom uit zicht. Zij die achterbleven bouwden een kamp, hopend op de spoedige terugkeer van hun makkers. Alle dagen die volgden keken zij met ongeduld uit, maar de ene week na de andere verging en het vaartuig zagen zij niet. Zij begonnen te twijfelen aan de afloop van de verkenningstocht, te vrezen voor het leven van de mannen die vertrokken waren. De kwelling werd zo ondragelijk dat Pizarro ten leste besloot verder te trekken om zekerheid te krijgen omtrent het lot van zijn luitenant. Zo verzwakt als zij nu waren kwamen zij slechts met de grootste inspanning voort en zij waren twee maanden onderweg geweest toen de voorhoede de samenvloeiing van de Napo met een nog veel breder en statiger stroom bereikte, de rivier der Amazonen, zo genoemd omdat volgens de mare de vrouwen hier krijgslieden waren. De oevers waren dichtbevolkt, maar niets wees op buitengewone rijkdom of overvloed, het was een krijgszuchtig ras, waarvoor de Spanjaarden voortdurend op hun hoede moesten zijn. Van het schip geen spoor, geen wrak, geen schipbreukelingen.

Terwijl men beraadslaagde wat te doen stond werd de troep plotseling in beroering gebracht door een zonderlinge vondst. Enige soldaten troffen een blanke man aan, naakt in het bos rondzwervende. Hij werd voor Pizarro gevoerd en herkend als een van Orellana's ruiters. Het verhaal dat hij deed wekte verwondering, teleurstelling, woede.

Reeds drie dagen na zijn vertrek had Orellana de Amazone bereikt, zo snel had de stroom zijn schip voortgestuwd. Hij had gemerkt dat de streek arm en onherbergzaam was en dat hij hier geen hulp voor het leger zou vinden. Van de wilden hoorde hij weer van een machtig en rijk volk stroomafwaarts. Hij had toen zijn mannen toegesproken en gezegd dat de stroom te sterk was om met het scheepje terug te varen en dat de terugtocht te voet onmogelijk was. Daarom had hij voorgesteld verder te varen, langs de rijke landen naar de oceaan, vandaar een der eilanden te bereiken om dan naar Spanje te gaan en de rechten op het door hen ontdekte land op te eisen. De mannen hadden geestdriftig

[p. 78]

ingestemd. Alleen die ruiter had zich verzet tegen dit verraad jegens Pizarro en hij was aan land achtergelaten.

Het bericht sloeg Pizarro en de zijnen met ontzetting. De beste wapens waren weg met het schip. De leider wilde nog een poging doen om verder te trekken, maar hij begreep dat hij falen moest.

Reeds tot de helft in aantal verminderd begonnen zij de terugtocht, moedeloos, verzwakt, zonder mondvoorraad, met dezelfde beproevingen voor zich. Iedere dag moesten Pizarro en zijn officieren de mannen moed inspreken. De Indianen werden lastdieren voor Spanjaarden die niet meer lopen konden.

Meer dan twee jaar na het vertrek keerde de troep, haveloos en uitgehongerd, in de vlakte van Quito terug. El Dorado, niet gevonden, had een paar honderd Spanjaarden, een paar duizend Indianen het leven gekost.

Even verbazingwekkend was het avontuur van Orellana. Ondanks de talrijke moeilijkheden van de vaart op de onbekende stroom met zijn verraderlijke zandbanken en versnellingen, ondanks de vijandelijkheid der Indianen was het hem gelukt het schip aan de monding te brengen. Zonder aarzelen, of er geen gevaar bestond, had hij het op de oceaan gestuurd en hij had het eiland Cubagua bereikt. Hier had hij zich met zijn mannen ingescheept naar Spanje. Aan het hof van keizer Karel wekte het verhaal van de merkwaardige ontdekking van El Dorado, met de gewapende vrouwen die daar volgens Orellana woonden, grote bewondering. En Orellana kreeg de opdracht die landen voor Spanje in bezit te nemen. Er werden vijf schepen uitgerust.

Maar in Lissabon hoorde men ervan en er kon aangetoond worden dat het Amazonegebied volgens het verdrag van Tordesillas aan Portugal toekwam.