Verzameld werk. Deel 4

[p. 608]

De danseres

Er was eens een danseres die de mensen betoverde zodat zij dingen zagen waaraan hun kleinkinderen niet meer geloofden. Trouwens, zij twijfelden later zelf of zij ooit zulke dingen werkelijk hadden gezien.

Een koekoekskind werd zij genoemd bij haar geboorte en wie dat zeide scheen gelijk te hebben toen de andere kinderen kwamen, sterk gebouwd en donker zoals de ouders. Liedenas was blond als stro onder een bewolkte hemel, blank met een klein blosje naast het oog, mager en fijn. Zij groeide zo langzaam dat de een na de ander de jongeren haar overtroffen. Haar ouders hadden haar altijd een beetje vreemd gevonden en zij keken meer naar haar dan naar de anderen, hoe zij binnenkwam of de deur uitging, iets als een lichte schim in de duistere kamer, iets waarvan men nooit zeker wist of het op dezelfde plaats stond. Hoewel haar schortje van hetzelfde katoen was gemaakt als de andere scheen het dunner en lichter gekleurd. Aan de tafel zat zij nooit stil, zij speelde maar met de lepel terwijl zij het hoofd schuin gebogen hield en naar boven keek. Wat haar moeder niet beviel was dat zij haar nooit hoorde, zij voelde soms dat zij in de kamer was gekomen zonder dat zij het gemerkt had, hoewel het kind dikwijls vergat haar klompen uit te doen. En altijd schrok zij wanneer zij omkijkend Liedenas daar zag staan, met het blonde hoofd schuin in het vage licht dat door de linde voor het venster kwam. En wat haar vader niet beviel waren haar manieren, die hij van een stadskind noemde. Zij sprak weinig, maar haar woorden klonken fijn, men zou zeggen of zij het van een juffer had geleerd en wanneer zij een antwoord gaf deed zij het met een knikje, zoals hij gehoord had dat op de kastelen werd gedaan. Liedenas was een kind van haar ouders omdat zij in dezelfde donkere bedstee was geboren, maar overigens een vreemde in het nest.

Zij was een jaar of twaalf toen de buurman van de aangrenzende hoeve eens met haar vader kwam praten wat hij ervan denken moest. Een van zijn kalveren, waar hij bijster op gesteld

[p. 609]

was omdat het beest helemaal zwart was met alleen maar een witte vlek tussen de ogen, was gisteren uit het veld weggelopen. Zij hadden gezocht, de knechts en de meiden, en het eindelijk ook gevonden een uur gaans van de hoeve aan de zoom van het zand, op een heuveltje omringd door berkebomen. Het beest stond op zijn achterpoten en maakte de gekste sprongen, en onder een boom zat Liedenas met een blauwe schort te wuiven. De boer had verscholen toegekeken, hij had gezien dat het kalf ophield met springen en toen was Liedenas rondom het beest gaan huppelen, steeds met het schort wuivend boven haar hoofd, tot opeens het kalf weer in de rondte draaide.

En dat was niet alles. Diezelfde avond, even na melktijd, had een van de knechts weer iets raars gezien. Het was hem al van verre opgevallen dat de koeien zo onrustig bulkten, daarom was hij een zijpad ingeslagen en op het glooiend weilandje aan de rivier, waar de hoge brem groeide, had hij Liedenas gezien, trippelend in de rondte op de maat van een-twee-drie. De lucht achter haar, waar de zon onderging, was groen, daar had hij zich over verbaasd. En hij had het ook vreemd gevonden dat daar een boom stond, die hij nooit eerder had opgemerkt en die de takken leek te bewegen op de maat van een-twee-drie. Hij had geroepen: Liedenas, en toen hij bij haar kwam zeide zij dat hij ook dansen moest. Maar hij had wel opgepast om geen voet te zetten binnen de kring om die boom.

Nu wilde die boer weten wat dat te betekenen had; toch geen hekserij of belezing, want daar geloofde hij niet aan. Liedenas was binnengekomen zonder dat men haar gehoord had. Haar vader vroeg haar wat zij had gedaan. Het is tijd geworden om te dansen, zeide zij met haar hoge stem. Wel kind, zei de boer, een beetje vrolijkheid mogen wij wel hebben. Dansen, hoe doe je dat?

En hij keek haar aan. En plotseling deed hij drie pasjes op de maat van een-twee-drie. Toen lachten allen en de zusjes, de broertjes, de meiden dansten mee met de boer.

Het was pas lente, de bomen dicht rondom de hoeve stonden nog in het jonge groen. De ouders en de buurman keken naar de duiven die daar zaten en zij zeiden dat zij lichter dan anders in de veren waren. Ja, zei de buurman, je ziet rare dingen, het lijkt ook wel of de melk witter is dan anders om deze tijd.

Die morgen dansten al de kinderen van het dorp met kleppe-

[p. 610]

rende klompen van woning tot woning.

Een paar dagen later kwam er een muzikant met een klarinet, die zei dat hij wel wist dat hij hier moest spelen. Al de jongens en meisjes snelden toe onder de bomen, waar Liedenas over de onderdeur keek, en het duurde niet lang of zij dansten in de kring op de maten van de klarinet. Toen trad Liedenas buiten op haar kousen, zij strekte de armen uit en stond op de tenen of zij op zou vliegen, maar toen begon zij rond te huppelen zo licht dat de anderen van verbazing stilstonden en alleen maar keken. En de klarinet klonk hoger en vager, soms vlug, soms langzaam, of men het in de verte hoorde.

Die muzikant bleef de hele zomer en iedere dag werd er gedanst, het meest in de lange schemering en altijd onder bomen. De ouden begrepen niet waar al dat dansen toch vandaan kwam. Liedenas verscheen altijd eerst wanneer het bijna donker was, dan kwamen de ouden dichterbij om toe te zien want zij danste zo zonderling dat de muzikant andere wijsjes speelde. Maar toen de bladeren van de bomen vielen hield het dansen op en Liedenas zag men weinig. Toch scheen zij ook in de winter wel eens een dansje te doen op plekken waar niemand kwam. Een knecht had alweer op het glooiend weilandje een kring van sporen in de sneeuw gezien of daar iemand op de tenen had gesprongen.

De zomer daarna en de volgende zomer nam het dansen gedurig toe, daar ook de groteren er schik in kregen. Er kwamen ook meer muzikanten. Het werd in de streek bekend dat men hier zoveel danste, jonge paartjes kwamen uit de andere dorpen gereden en dansten mee tot laat in de avond onder toortsen die in de bomen werden gezet. Er verschenen ook steedse mensen die ervan gehoord hadden en hier en daar in de hofsteden intrek namen. Zij wandelden achter elkaar langs de paadjes door het koren en keken verwonderd naar knechts en meiden die opeens begonnen te dansen, soms alleen, soms te zamen in de kring met de handen op de heupen. Liedenas, die nog de gestalte van een kind had, was schuwer geworden, zij deed niet meer mee in de gezamenlijke dans onder de toortsen en stond onder de toeschouwers ernstig in gedachten.

Maar men wist wel dat zij, zodra het werk gedaan was, eenzame plekken zocht om te dansen. Hoe zij die altijd vond en hoe zij er kwam, vaak op een afstand van meer dan twee uur gaans, begreep niemand. Meestal werden die plekken bij toeval

[p. 611]

ontdekt door de sporen van haar voeten, die een ieder kende, lichte indrukken van de tenen op het vochtig zand, en een enkele maal zag men haar ook. Wie ervan vertelde sprak opgetogen, maar geheimzinnig over iets wonderlijks dat hij had aanschouwd en altijd hoorde men zeggen dat er met die plekken iets gebeurd moest zijn, want zij waren anders dan men ze kende. Het meest scheen zij op dat berkenheuveltje te komen, het lag ook aan de heidekant waar nooit iemand ging behalve om plaggen te steken. Er werd daar altijd verschillend van verteld.

Twee kinderen hadden er haar zien dansen met een wit konijn, zo groot als zijzelf, en zij hadden er muziek gehoord die uit de bomen kwam, van stokken die sloegen op de maat. Toen was er opeens gefloten, het konijn sprong weg en Liedenas tuurde of zij iemand zag.

Langs de oever van de rivier lag een strook bosgrond dicht begroeid met varens. Een jongen die daar aan de andere kant in het riet zat te hengelen, had er geluid van snaren gehoord en toen onder de bomen drie blauwe nevels gezien, als rook van droog hout. Liedenas stond daar in het midden. Hij was langs de kant geslopen om beter te zien. Zij danste langzaam zoals een pop. Achter haar tussen de boomstammen kon hij de lucht zien, die eerst blauw was en nu paars werd, met gouden streepjes. De drie nevels dansten om haar heen en soms stak er een hand uit. Opeens had de jongen gemerkt dat het heel stil werd en een van de nevels ging recht in de hoogte, boven de bomen. Toen had hij zijn hengel gepakt en was weggelopen.

Nog zonderlinger was wat een jongeman en zijn beminde vertelden. Zij wandelden een eind buiten het dorp waar een veld lag beneden het pad langs de hoge sparren. Het was een warme avond, eigenlijk nog schemer, want het licht wilde niet van de hemel gaan, geen zuchtje of geritsel was te horen. Opeens hield zij zijn arm vast en wees over de haag. Eerst dacht hij dat het een dichte dauw was over het veld, maar toen zag hij dat er water lag want een grote en een kleine ster waren erin weerspiegeld. Aan de overkant stond een sparreboom die daar nooit had gestaan, hoog en onderaan breed gespreid. Daar begon het te fonkelen van bevende glimvliegjes, het werden zwermen die rechts en links over het water zweefden. Uit de duisternis van de boom kwam langzaam een kleine gedaante naar vo-

[p. 612]

ren, dadelijk herkend al droeg zij kleren die van zilver schenen en bij iedere beweging schitterden als de schubben van een vis. Zij boog voorover met de armen opgeheven en in de donkere boom begon een fluitje vlug te spelen. Toen gleed zij over het water, zij danste in het rond met de kleren slepend achter haar en haar voeten, die soms even spattend door het water gingen, waren bloot. De jongeman en het meisje hadden in bewondering toegekeken zonder te beseffen hoe wonderlijk het was dat zij over het water kon zweven. Toen zij het vertelden zeide een oude vrouw dat het onzin was en dat het wel leek of de mensen dol geworden waren om alles te geloven wat er van dat dansen werd gezegd. Iedereen vond dat zij gelijk had, maar iedereen kon toch zelf zien dat er vreemde dingen in het dorp gebeurden.

Het was in augustus vol van zomergasten, die in iedere hofstede en in ieder krot sliepen, men zag ze in stoeten over de akkers, langs de rivier en in de bossen, alle gekomen op de mare van het dansen, zij zongen en speelden gitaar en 's avonds zaten zij onder de olmen voor de herberg in rijen aan lange tafels. Zij hadden lampen van kleurig papier gemaakt en ze in de takken gehangen. En zij dansten zoals men in de stad doet bij de muziek van een viool. De boeren dansten op de weg en achter de heesters.

Eens, laat op een warme avond toen er al gasten opstonden om naar bed te gaan, wees er iemand naar de lucht, rossig of er ergens brand was. Toen zagen zij dat ook de lampjes een rossig licht gaven, dat rood glansde op de bladeren en op de ledige bekers. De boeren die achter het loof stonden, gingen opzij en Liedenas huppelde naar het midden in een mantel rood als vuur met oranje strepen aan de zoom. De lucht werd zuiver voor de adem. Zij richtte zich hoog op zodat zij groter dan allen was, zij strekte de armen met de tipjes van de mantel uit en geleek zo een rode vogel die op zou vliegen. Toen danste zij eerst in flikkeringen, dan in golvingen van donkere glansen en iedereen zag binnen in haar een vlam die draaiend opsteeg. Haar gezicht hield zij voorover en soms wanneer zij de ogen opsloeg blonken zij als lichtgroene glaasjes.

Zij had maar kort gedanst, want de klok sloeg half toen zij plotseling snel verdween, verschietend in de duisternis. De toeschouwers zaten met de handen voor de ogen, zij vroegen niet

[p. 613]

wie daar gedanst had. En zwijgend gingen zij de een na de ander in de nacht.

Na die avond zag men Liedenas in weken niet. Het werd stil in het dorp en niemand vroeg naar haar. Na de lange zomer waren de bomen in oktober nog groen, er schenen ook meer vogels en vlinders dan anders in dit jaargetijde te zijn toen het werk op het land al gedaan was.

De zomer brak af op een stille dag dat de zon met grote stralen over de wolken scheen. In de namiddag hoorden de mensen, die aan de weg woonden, een diepe mannenstem roepen en kort daarna klonk van alle kanten gejubel van kleine kinderen. De deuren gingen open, de mensen kwamen buiten. Zij zagen haar in de schaduw van de haag, huppelend zoals zij altijd deed, zij zag eruit of zij twaalf jaar was met een kort rokje en een vlecht. Of zij geen gewicht had, zo danste zij heen en weer langs de haag, met de armen in een boog boven het hoofd geheven en soms opspringend om iets in de lucht te grijpen. En opeens zag men dat het nu een vlinder was, nu voor haar, dan achter haar fladderend, een vlinder bruin en blauw zo groot als een vogel.

Wat er toen gebeurde maakte de mensen koud, zo snel was het gegaan. Niemand zag hoe het veranderde. Het waren twee vlinders die fladderden rond en rond met elkaar, op en neer op de maat zoals Liedenas danste, toen schoten zij over de haag naar de verte van witte wolken.

De wind voer door de bomen, de regen viel. In het woest onweer dat volgde, met het vuur inslaand keer op keer, vergat men over Liedenas te praten.

Zij werd niet meer gezien. De volgende zomer danste niemand en er kwamen geen gasten, het was weer een rustig dorp zoals de ouderen zich herinnerden zonder ander geluid dan van een haan, een hofhond en koeien die bulkten op hun tijd.