Verzameld werk. Deel 4

[p. 603]

De sloof en de vragen

Er was eens een sloof die met de nieuwe bezem niet overweg kon en de brui gaf van vijftig jaren zwoegen, roepend dat zij, als zij gelijk ieder ander toch aan haar eind moest komen, eerst wilde weten waartoe dat alles had gediend. Zij wierp bezem, emmer, dweil, potten en pannen in een hoek, daarbij haar schort en haar muts, en liep de deur uit zonder haar dienst op te zeggen. Daar stond zij en wist niet dadelijk waarheen om te vragen. Zij stak de straat over en vroeg de visvrouw: Weet jij waar ik moet zijn voor moeilijke vragen? Jawel, zei de vrouw, ga naar de meester of anders naar de vroedvrouw, die weten altijd alles.

In de vroedvrouw had zij geen vertrouwen, daarom liep zij naar de oude meester, die op de bank voor zijn deur zat in de schaduw van de lindeboom en juist zijn pijp had aangestoken. Wel Grietje, kind, zei hij, waarom die haastigheid? Meester, zeide zij, tien vragen wou ik doen, misschien wel honderd, die jij toch niet weet, zeg mij alleen maar wie knap genoeg is om de antwoorden te geven.

Ongelovig schudde hij zijn hoofd. Laat maar eens horen, misschien is het niet zo moeilijk. Toen deed zij hem een van de vragen: Waarom moet een mens zijn leven lang altijd zwoegen? Hij begon hard te lachen en zeide: Als je dat niet weet mag je wel overnieuw gaan leren.

Zij snelde naar de overkant waar zij de professor zag lopen, langzaam, met de hoed in de hand omdat het zo warm was. Hoor eens, mijnheer professor, zeide zij, kan jij mij soms zeggen waarom een mens altijd moet zwoegen? Vertel mij anders maar waar ik moet zijn. Wel vrouwtje, antwoordde hij, dat gaat boven je verstand. Brood wordt van meel gemaakt, nietwaar? En meel van graan. De boer die zaait en maait, de molenaar die maalt, de bakker die bakt, die werken niet voor niks, dus moet je voor het brood betalen. En als je geen centen hebt dan moet je daarvoor werken. Kijk, daar gaat de koster, misschien kan die je de andere kant van de zaak verklaren.

[p. 604]

Zij liep zo hard zij kon om de koster in te halen want hij was nog vlug voor zijn jaren. Zij deed hem dezelfde vraag terwijl een paar jongens erbij stonden te kijken. Hij klopte haar op de schouder en antwoordde goedmoedig: Dat is geen erge vraag, hoor. Je weet toch dat in het Boek geschreven staat over het zweet uws aanschijns, dat betekent dat je hard werken moet voor het brood en het wordt van omhoog gadegeslagen of je je plichten nakomt. Dank je, zei de sloof, maar dat heb ik je niet gevraagd. Ik groet je. Daar gaat mijnheer pastoor, als die het niet weet kan ik hier niet terecht.

Zij haastte zich, gevolgd door een van de jongens, en greep de pastoor bij de mouw juist toen hij de pastorie wilde binnengaan. Hij hoorde haar vriendelijk aan en sprak: Beste vrouw, het heeft geen nut jezelf te kwellen met zulke vragen. Bid en beter kan je niet doen. Toen streek hij zijn mouw glad en ging binnen.

De sloof zag de jongen aan en bemerkte dat zijn ogen schitterden. Ik weet wel waar je zijn moet, zeide hij, het is een eind weg, maar als je met mijd meegaat ben je er in een minuut. Zij aarzelde even omdat hij zo ondeugend keek, maar zij besloot het toch te wagen. En daar, voor het hek van de pastorie, nam die jongen haar bij de hand, hij sprak zijn toverspreuk: Hilaria, dulcia, filana, en toen zij de ogen opsloeg stond zij in een hoog palmenbos voor een witte tempel. In het voorportaal naast de zuilen steeg de rook uit offervaten. Ga maar binnen, zei de jongen, je kan daar alles vragen en ik wacht wel tot je klaar bent.

De sloof besteeg de treden, zij ging de deur binnen en kwam in een donkere zaal waar in de hoogte de zon blonk door de vensters van albast. Toen zij in de duisternis kon onderscheiden ontwaarde zij recht voor zich een blauw gelaat zo groot als de hele wand, met gesloten ogen en lange wimpers. Zij begreep dat zij hier vragen kon, zij trad nader en zonder te weten waarom zij het deed knielde zij op de stenen. Met het hoofd gebogen en de handen gevouwen sprak zij: Ik weet niet wie je bent, maar ik zal je vragen, antwoord mij. Met Pinksteren word ik vijfenzestig. Al voor ik tien was deed ik voor moeder de was en ik naaide en ik schrobde. Toen moest ik in een dienst voor ik twaalf was. Als je kan rekenen is dat meer dan vijftig jaar geleden. Ik dweilde, ik schrobde, ik boende, ik poetste en veegde van voor de zon opging tot nadat de grote mensen naar bed waren

[p. 605]

gegaan. Op de zondag deden de lendenen mij zeer, dan mocht ik op de kinderen passen om wat uit te rusten. Na een jaar of wat was ik een flinke werkmeid en je zag in de hele stad zo'n helder huis niet, met blinkende ruiten en geen stofje op de stoep. Het werk was ook mijn pleizier, ik deed eigenlijk meer dan nodig was en als ik 's avonds moe was voelde ik mij op mijn best. En dat ging jaren zo, tot mijn haar grijs werd, mijn rug stijf en de moeheid in het gebeente pijn begon te doen. Het werk werd mij langzamerhand te veel, maar ik moest toch voort en ik deed niets minder al merkte ik wel dat het boven mijn krachten ging. Dat was een tijd dat ik veel begon te zuchten, want het is niet pleizierig als je de taak niet meer aankan. En dat werd hoe langer hoe erger. Voor een paar jaar, toen ik eens op bed moest liggen, kwam het bij mij op waartoe al dat zwoegen had gediend. Mijn hele leven is ermee weggegaan dat huis schoon te houden, te koken voor de behoefte van elke dag en zo meer. Nu is dit lichaam versleten. Zeg mij nu, waarom heb ik moeten zwoegen?

De wimpers van het gelaat bewogen even, uit de mond kwam een diep geluid in de duisternis: Omdat je in de ouderdom versleten moet zijn. Je hebt gezwoegd om met lege handen te staan.

Toen het weer stil was sprak de sloof: Dat is een kale troost. Maar geef mij dan antwoord op een andere vraag. Ik heb altijd mijn brood gehad, genoeg om geen honger te hebben. Maar ik ben een mens zoals een ander. Ik kan op mijn vingers tellen hoeveel japonnen ik gehad heb, een voor 's zondags daar ik mijn hele leven mee gedaan heb, en een paar maal een nieuwe voor het werk als er aan de oude niet meer te lappen of te stoppen viel. Denk je dat ik nooit eens wat mooiers had willen hebben als ik zag wat anderen droegen? Toen ik jong was droomde ik dikwijls van een ketting van kralen met een gouden slotje. Ik deed mijn best te sparen om er een te kopen. Maar ik verdiende niet genoeg om mijn schoenen te laten lappen. En later toen ik wat ouder werd zou ik al tevree geweest zijn als ik nu en dan eens wat balletjes had kunnen kopen. Maar geen duit hield ik over. Niet dat mijn mensen schriel waren, want ik verdiende niet minder dan andere meiden, die ook nooit eens een aardigheidje konden kopen. Waarom niet? Alleen maar het dagelijks brood, is dat het loon voor je zwoegen? Wanneer krijg ik dan mijn loon?

[p. 606]

Haar stem sloeg over, zo fel werd zij plotseling bewogen. Het werd stil in de zaal, alleen het ruisen van de palmen buiten was te horen. Toen trilden de wimpers van het gelaat en uit de brede mond klonk de stem als een zachte orgeltoon: Het ogenblik geeft loon voor de verdienste. Verwacht geen ander.

De sloof veegde zich het voorhoofd en sprak: Dus moet ik met lege handen gaan zoals ik gekomen ben. Ja, ik weet het wel, ik ben te oud om daarover nog te klagen. Maar antwoord dan op deze vraag: als ik bij mijn brood zat in de keuken dacht ik weleens waarom ik altijd alleen moest zijn en 's avonds als ik naar bed ging had ik soms het gevoel dat niemand om mij gaf. Met Grietje hier en Grietje daar moesten zij altijd iets van mij hebben, maar als ze niets nodig hadden was er niemand die mij iets vroeg. Toen ik jong was merkte ik dat niet zo, ik had al zoveel te doen, maar toen de oude dag kwam dacht ik daar dikwijls aan. Dan was het zuchten bij het opstaan: Vort paard, trek de kar maar weer, ze geven toch niet om je. Ach ja, ze waren niet kwaad voor me, maar ik wist toch al te goed dat ik niet eens voor ze bestaan zou als ik daar het werk niet deed. Als de juffrouw naar mijn gebarsten handen keek was het om te zien of ik het werk kon doen, anders niet. Waarom heb ik nooit vriendschap mogen ondervinden? Ach, wat heeft me dat bedroefd. Waarom?

Zij had die vraag haast gefluisterd met een snikje en zij hief het hoofd weer met natte ogen op om troost te horen. Toen voelde zij hoe koel het werd. De wimpers bleven toe en hard klonk het geluid: Je bent voor vriendschap nog niet geboren.

Ja ja, zei de sloof, ja ja. Zij streek de warrige haren van haar aangezicht, zij sloeg de ogen op en sprak: Een raadsel blijft een raadsel, niet? Dan zal ik je iets vragen dat niet zo moeilijk is. Ik had een bezem waar ik al meer dan vijf jaar mee geveegd had, de juffrouw zei dikwijls dat ik een nieuwe moest halen want de borstels waren tot het hout toe versleten. Maar ik kon het niet over mijn hart verkrijgen, de steel zat zo prettig in mijn handen en hij bezemde nog zo goed, al zou een ander het er niet mee hebben kunnen doen. De juffrouw ging zelf een nieuwe kopen en zette de oude in de hoek. Maar als zij het niet zag bleef ik toch met die oude vegen. En eindelijk brak hij in tweeën, toen kon het niet meer en ik zette hem zelf in de hoek. Zeg nou eens, waarom was ik aan die bezem zo gehecht?

[p. 607]

Zij keek het gelaat aan en zag dat daar een glans over kwam. Buiten floot de jongen. De lippen openden, de stem sprak: Jij en de bezem hadden de trouw.

Ja, riep de sloof, dat hadden wij zeker. Maar waarom moest er dan een eind aan komen? Waarom was de bezem dan eerder dan ik versleten? Waarom moesten wij scheiden? Waarom moest ik hem in de hoek zetten en hij niet mij? Maar dat zijn vragen die je misschien toch niet weet.

Het gelaat was rustig of het sliep en zij dacht dat er geen antwoord kwam. Zij keek naar de duisternis in de zoldering, zij wachtte. Toen klonk de stem: De bezem was niet eerder dan jij versleten. Je bent niet van hem gescheiden. Er is geen hoek.

Ach, zwijg stil, riep de sloof, ik heb het gezien met mijn eigen ogen, ik heb de hoek zelf gezien. Zij zweeg.

Wat heb je nog meer te vragen? sprak de stem.

Ik heb nog duizend vragen en nog eens duizend, en ik krijg altijd antwoord, maar het is het antwoord niet. Wat heeft een mens te doen als het vragen toch niet helpt?

Grimmig klonk de stem: Doen wat je moet doen.

De sloof stond op, knikkend van ja ja, zij trad buiten in het licht. De jongen, die vijgen at, keek haar aan met zijn schelmse ogen. Ik dacht, zei hij, dat je nog veel meer zou vragen, maar je hebt er toch niets aan.

Hij nam haar bij de hand en toen zij de ogen opsloeg stond zij voor de pastorie te kijken. De pastoor trad buiten en zeide: Bid, goede vrouw. De professor, die voorbijging, bleef even staan en zeide: Als je brood wilt hebben moet je ervoor werken, meid. De koster keerde zich naar haar om, zeggend: In het zweet uws aanschijns, denk eraan.

Zij kwam thuis, zij nam bezem, emmer, dweil, potten en pannen uit de hoek, zij deed haar schort aan en zij ging boenen, schrobben of er niets te vragen viel. En de nieuwe bezem wende aan haar.