Verzameld werk. Deel 4

[p. 597]

De volmaakte dubbelganger

Er was eens een dubbelganger, een zeer fatsoenlijk man en gewaardeerd in hoge mate, die toen hij zijn zeldzame plaats in de wereld begon te verstaan de gevolgen daarvan niet aanvaarden kon. Hij voelde zich miskend, hij verzette zich en hij bleef zich verzetten zonder einde, zodat zijn lot even beklagenswaardig werd als dat van de Wandelende Jood of van de Vliegende Hollander.

Tot op een zeker punt van de tijd had hij nauwelijks een geschiedenis, tenminste geen vermeldenswaardiger dan van het merendeel der stervelingen. Het is waar dat hij uitblonk in zijn beroep en ook dat hij velerlei bedreef dat spoedig weer vergeten werd, maar in het een noch in het ander verschilde hij van zo menige stadgenoot. Hoewel in Amsterdam, in een fraai perceel in de Weteringdwarsstraat geboren en getogen, droeg hij de uitheemse naam van Leudolphe de Grancages Flipons, vermits hij volgens de in zijn geslacht overgeleverde beweringen afstamde van een burggraaf uit Provence. Spelenderwijze, om zo te zeggen, van de tijd dat hij begon te lopen, leerde hij het koksbedrijf van zijn vader, die een vermaard eethuis hield aan de Gedempte Appelmarkt.

Amsterdam, in de hoogste bloei, was toenmaals een der grootste en welvarendste steden van de wereld. Hoe ongelooflijk het mag klinken, men vond hier niemand, van welke leeftijd ook, die geen voertuig bezat en de verbaasde reiziger kon er van dageraad tot na middernacht de nijvere burgers in drommen wiel aan wiel langs de straten zien rijden, ordelijk, zwijgend, ernstig, welgevoed. Er werd berekend dat er meer dan honderdduizend winkels waren, eveneens van dageraad tot middernacht gevuld met klanten die geduldig wachtten op hun beurt. Iedere dag werden er ontelbare vreemdelingen aangevoerd, die zich bevoorrecht achtten hier zaken te mogen doen, de bezienswaardigheden te beschouwen en van de uitgelezen vermakelijkheden te genieten.

Het is duidelijk dat in zulk een tijd het koksbedrijf bijzonder

[p. 598]

lonend was. Zoals men in vroeger eeuw om de drie, vier winkels een tapperij tegenkwam, zo kon men thans de eethuizen, met de verlokkelijkste spijzen uitgestald, nauwelijks tellen. De eethuishouders behoorden tot de rijkste mensen.

De oude De Grancages Flipons echter had zijn zoon al bijtijds ingeprent niet in de eerste plaats naar de rijkdom te streven, maar de ware bevrediging alleen te verwachten van de toewijding aan zijn vak. En Leudolphe had zich altijd stipt aan die raad gehouden. In plaats van, zoals andere jongelieden van zijn stand, nutteloos met een voertuig langs de weg te zwieren, des morgens, des middags met bal, met bikkel of biljart te spelen, des avonds de genoeglijke vertoningen bij te wonen en daarna nog de tijd met sigaret en limonade te verdoen, kleedde hij zich reeds bij het krieken van de dag in het kraakhelder kokspak, onberispelijk gewassen en gekamd, en begon zonder dralen zijn bezigheid in keukens en provisiekamers, nauwkeurig onderzoekend of de jongens kook- en eetgerei behoorlijk gepoetst hadden en gewreven, of de leveranciers de waren deugdelijk geleverd hadden. Dan, nog een paar uur voor zijn vader verscheen, ging hij zitten op een hoge kruk en koos de moeilijkste aardappelen om door ervaring te leren hoe een aardappel het voordeligst geschild wil worden. Hierin was hij even ouderwets als zijn vader, want in die tijd al werd in geen enkel eethuis de aardappel nog met de hand geschild. De rapen, de uien, het knoflook, de penen en de kroten behandelde hij op gelijke wijze. Een andere dag sneed, kerfde en hakte hij alle waren van runden spekslager of poelier, een andere dag weer onderzocht hij de verscheidenheid van grutterswaren, en dit alles deed hij met geen ander doel dan grondige kennis van de middelen waar de kok mee werkt. Voor zijn twintigste jaar was hij zo bekwaam dat hij benoemd werd tot lid van de raad van deskundigen. Toen kort daarna zijn vader een buitenplaats kocht voor de oude dag en de leiding van het eethuis aan hem overgaf, was Leudolphe reeds een volmaakte kok.

En dit was bekend bij iedere lekkerbek aan de Amstel en het IJ. De machtigen van de beurs, de eigenaars der banken, de gezaghebbers, militair en civiel, de rechters, de renteniers, ook de ietwat minder gegoede directeuren, ontvangers, commiezen en subalternen, ja zelfs de bescheiden lieden van de ongeregelde handel verkozen het koffieuurtje door te brengen in het eethuis

[p. 599]

van Leudolphe liever dan op hun voertuig naar huis te rijden. Het was dan in alle zalen, boven en beneden, een geroep van Leudolphe hier en Leudolphe daar, aangenaam en hartelijk, en de goede man, in vlekkeloos wit gekleed, rende hier en daar, nam zijn klanten op en begreep terstond waaraan zij behoefte hadden. De spijzen werden zodanig opgediend, toebereid met boter en muskaatnoot niet te weinig en niet te veel, dat menig gast ze voor de tweede maal bestelde en zodoende meer at dan hij zich had voorgenomen. Natuurlijk werd Leudolphe spoedig zeer bemind, ja, voor zijn dertigste jaar al behoorde hij tot de meest beminde ingezetenen. Er behoeft dus niet nadrukkelijk gezegd te worden dat hij welbekend was, maar voor de zekerheid wordt dat hierbij gedaan.

Leudolphe bleef vrijgezel, hij hield zich altijd strikt afzijdig van de vrouwen, er valt dus in zijn geschiedenis van de liefde niets te melden.

Toen hij veertig jaar was begonnen de gebeurtenissen die hem in het begin ontstelden en hem allengs zo zeer bedrukten dat hij eindelijk het rampzalig besluit nam zich tegen zijn lot te verzetten.

Leudolphe was nog nooit op reis geweest. In de zomermaand, toen hij zich duizelig voelde, overwerkt door zijn weergaloze salades, besloot hij een weekje door te brengen in het weelderig natuurbad op de Drentse heide. Het was ook voor het eerst dat hij een geklede jas en een hoge hoed droeg, hetgeen hem onherkenbaar maakte voor zijn klanten. Op een namiddag slenterde hij in het vrolijk bevlagde wandelpark, genietend van het geklater der fonteinen en van de dansmuziek, toen een heer op hem toetrad, versierd met een breed ordelint.

Leudolphe, sprak hij op minzame toon, de kreeft was een wonder. Ik vergat de rekening, maar ziehier het geld. En zorg voor een goed menu aanstaande zondag, ik heb de hele opperraad genodigd.

Met een gemoedelijk tikje op zijn schouder ging de heer verder. Leudolphe kon zich hem niet herinneren en hij schreef dit toe aan de overspanning van zijn geest.

Een toeval komt dikwijls niet alleen. Leudolphe liep zich nog te bezinnen toen een kleine gezette man voor hem staan bleef en, met rood gelaat en de ogen uitpuilend van drift, hem toeschreeuwde: Brutale schelm om hier te komen! Honderdmaal

[p. 600]

heb ik je gezegd dat ik geen saffraan verdraag en toch stop je het altijd in de pudding, tot ik er een beroerte van heb gekregen, lelijkerd die je bent.

Maar mijnheer, stamelde Leudolphe, een misverstand, ik heb niet de eer mijnheer te kennen.

Maar ik ken jou drommels goed, Leudolphe de Poeha Poeha, knoeilap, gifmenger!

Nog die eigen dag bleek het toeval drieledig te willen zijn. Een bevallig dametje slaakte een kreet, liet haar parasol vallen en greep hem bij de mouw.

Leu! riep zij, mijn lieve Leu, ik dacht dat je in Den Haag zat. Daar komt mijn man, opgepast, verspreek je niet, hij is zo jaloers op mijn oude kennissen.

Mevrouw, stotterde hij met het schaamrood op de wangen, ik heb niet de eer...

Zij schaterde het uit en zij riep: Olijkerd, komiek! Maar ik houd toch van je, kijk, ik draag nog altijd je speldje. En van de week kom ik wel bij je aan.

Leudolphe peinsde en peinsde en 's avonds onder de lampions, luisterend naar de dansmuziek, slaakte hij de verzuchting: Misschien ben ik een ander geworden.

Aangezien hij vreesde in het natuurbad niet te kunnen slapen besloot hij met de sneltrein naar een ander oord te gaan. Hij nam een kaartje naar Den Haag, zonder te weten waarom, hij was er nooit geweest en kende er niemand.

De volgende morgen, toen hij langs de fraaie straten van Den Haag drentelde, viel het hem op dat vele voorbijgangers hem groetten en hij bemerkte ook dat zij dat op verschillende wijzen deden, gemoedelijk, trots, gemelijk en dat sommige hem met donkere blikken nastaarden. Op het Voorhout vond hij de oplossing van het raadsel. Daar stond boven een deftige deur geschreven: Eethuis van L. de Grancage Flipons. Welzo, dacht hij, wie heeft mij die kool gestoofd? Hij keek op zijn armbandhorloge en ziende dat het juist twaalf uur was wilde hij weleens zien of men daar ook te eten schafte. Binnen de deur tredende was het hem of hij een schok kreeg en van dat ogenblik betoverd was.

De eetzaal was volkomen gelijk aan de zijne. Op het menu, met dezelfde smaakvolle verluchting, stonden dezelfde gerechten, in dezelfde volgorde, met dezelfde prijzen, alleen meende

[p. 601]

hij dat er voor gesmoorde kip met kerrie een stoter meer gerekend werd, maar het kon zijn dat de winterprijs hem nog door het hoofd speelde. Met de vinger op de kaart wijzend bestelde hij dit gerecht en toen hij daarna rondkeek bemerkte hij dat hij de enige gast was, er was niemand, geen opper- en geen onderdiener, geen bottelier en geen kassier. En plotseling had een onzichtbare de gesmoorde kip voor hem neergezet. Leudolphe prikte, sneed, proefde. De kip was goed, de kerrie iets te flauw, de rijst had een minuut minder kunnen stomen. De vork viel uit zijn hand, daarna het mes, zonder geluid. Hij staarde. Hij streek de vingers door het haar, hij kruiste de armen en hij staarde weer. In de deur naar de keuken stond Leudolphe, hij kon zich niet vergissen. Hij glimlachte, hij knikte, Leudolphe glimlachte en knikte tegelijkertijd. Hij keek om of er misschien een spiegel was en de andere Leudolphe deed evenzo. Een ijskoude rilling ging langs zijn rug. Hij stond op, zij naderden elkaar en hij vroeg: Bent u Leudolphe de Grancage Flipons? - Ja, zeide de andere, kok in Den Haag. Bent u dezelfde als ik? - In Amsterdam, antwoordde de Amsterdammer, kok.

Toen sloegen zij beiden de ogen neer.

Na een lange stilte sprak Leudolphe: Maar dat gaat zo niet. - Wis en zeker niet, zeide de andere met iets vals in zijn glimlach.

Toen keerde de Amsterdammer zich om en ging zonder groet statig heen.

Gedurende een maand kon hij niet slapen, gekweld door de wildste gedachten en schrikbeelden. Wie was die Hagenaar? De veronderstelling dat het een deel was van hemzelf in een ander lichaam, verwierp hij want hij geloofde dat de mens een ondeelbare ziel had. Hij dacht aan de mogelijkheid van een tweelingschap van zielen, zo zeer aan elkaar verbonden dat er in hun aardse vormen geen onderscheid te zien was. Leudolphe was een gezellig man, een kok, en hij vond het in de wereld aangenaam omdat er veel mensen waren, maar een wereld waarin de mensen gelijkvormig waren zou voor hem vervelend zijn. Indien er heden twee Leudolphen konden zijn, zouden er morgen evengoed drie of meer kunnen zijn. Met afgrijzen zag hij in zijn verbeelding een hele stadsbevolking van Leudolphen. Hij sloeg op zijn deken en hij riep dat hij het recht eiste een enige persoon te zijn.

[p. 602]

Op een zaterdagavond zeide hij tot zichzelf dat hij het bestaan met een tweede Leudolphe niet delen kon. Hij maakte een salade met een bijzonder hartige saus en voor dag en dauw verliet hij deze wereld.

De rest van zijn geschiedenis is eentonig. In welke andere wereld hij ook kwam ontmoette hij zijn dubbelganger weer. Dan verliet hij die wereld, kwam in een andere, zag dat individu en ging geërgerd naar de volgende. Misschien had hij rust gevonden indien hij bedacht had dat hij zelf de dubbelganger was, niet de andere.

Hoe dit zij, de andere vond de rust evenmin en zij rolden beiden voort als speelballen van het lot, een wereld uit, een wereld in. Het eethuis aan de Appelmarkt intussen, beheerd door een domme chef, verloor allengs de klandizie. En het Haagse eethuis evenzeer.