Verzameld werk. Deel 4

[p. 591]

De wijze en de jongeren

Er was eens een wijze die door vele jongeren werd gezocht ofschoon zijn oordeel moeilijk te verstaan was. Hij poogde altijd hen te weerhouden de wijsheid van hem te leren, maar wanneer zij aandrongen, zeggend dat zij verlangden wijs te worden, gaf hij toe en zeide: Welaan, proeft ervan en ziet hoe het u bevalt. En leert ten minste dat gij een mens zijt, evenals ik. Mijn wijsheid, ziet gij, moet gebrekkig zijn zolang ik eigenschappen heb. Als ik niet een goedhartig mens was zou ik u niet toestaan van mij te leren.

Waarom, o meester? vroegen zij. Van wie kunnen wij beter leren dan van u die de hoogste wijsheid bezit?

Omdat het niet goed is, antwoordde hij, mijn wijsheid te openbaren. Daar ik een zwak mens ben doe ik wat ik niet goed oordeel. En als gij van mij leert dat gij mij hierin gelijkt, hebt gij al iets geleerd.

Toen hij 's morgens bij het ontwaken, bij de reiniging en bij het brood, al tien jongeren rondom zich ontwaarde, besloot hij verder het land in te trekken en hij het toe dat zij hem volgden. In het bergwoud, moeilijk te doordringen, vond hij een open heuvel die hem behaagde, met vijvers waarin vissen zwommen en bloeiende jasmijnbomen. Daar zette hij zijn hut op in minder dan een minuut. Ook de jongeren maakten zich hutten zoals de zijne, maar zij waren er meer dan tien dagen mee bezig. Daarna bouwde hij een hoge muur rondom die heuvel. Wie de naam heeft trekt velen tot zich, zeide hij, en het is alweer mijn goedhartigheid om dit te voorkomen en mijn zwakheid om daarin niet te slagen. Let op dat er meer jongeren zullen komen om hier de wijsheid te leren nu er een hoge muur staat. De meesten zullen voor de muur blijven staan en terugkeren, maar sommigen zullen erover klimmen, gedreven door de dorst naar wijsheid, en ik zal ze niet verjagen.

Hij bemoeide zich niet met de jongeren, die achter hem liepen waar hij ook ging. Wanneer hij aan de oever van de vijver hurkte om naar de vissen te kijken, hurkten zij in een halve

[p. 592]

kring achter hem en keken toe hoe hij keek. Zij zagen dat de vissen, hoewel hij hun niets toewierp en geen enkel woord sprak, naar de oever zwommen en daar dreven zonder een vin te bewegen, met de ogen naar hem gericht. De reden daarvan konden zij niet ontdekken. Op een morgen vroeg de jongste, die zeer begerig was: Hoe komt het, meester, dat de vissen naar de oever zwemmen en u aanzien? Terwijl hij sprak werd het water bewogen en al de vissen haastten zich weg. De wijze antwoordde: Hebt gij gezien dat zij wegzwommen zodra gij de mond opendeedt? Als gij zwijgt keren zij terug. De reden daarvan weten zij niet, hoe zou ik die weten? Zorg dat uw ogen beter zien.

En toen de monden gesloten bleven keerden de vissen terug. De oudste der jongeren merkte op dat de vis, die vooraan zwom, in de blik geleek op de meester, maar wat die gelijkenis was zou hij niet hebben kunnen zeggen. Daarna bemerkte hij dat ook de andere vissen allengs gelijkenis met de wijze kregen, hoewel zij hun eigen vissegestalten behielden. Hij nam scherp waar, hij keek alleen naar de voorste vis, in wiens ogen hij nu dezelfde ondoorgrondelijkheid zag die de meester had. Hij wilde vragen, maar hij bedwong zijn mond.

Wanneer de wijze onder een jasmijnboom op het gras ging zitten, plaatsten de jongeren zich in een halve kring achter hem en keken toe hoe hij keek. De takjes bewogen, gelijk zij dachten van de koelte, maar beter waarnemend zagen zij dat de takjes hoe langer hoe meer zich zo bewogen dat hun bloemen naar de wijze gekeerd waren. Het was ook hier weer de jongste die, uit begerigheid naar kennis, de vraag deed: Meester, hoe komt het dat de takken hoe langer hoe meer naar u toe wenden? En terzelfder tijd rukte een windvlaag aan de boom zodat de takken in de andere richting getrokken werden. Gij ziet, antwoordde de wijze, hoe de takken uw vraag tegenspreken. Maar misschien belet de wind hun niet weer te naderen als gij zwijgt. En de takken keerden terug en naderden hem zelfs dichterbij. De oudste der jongeren merkte op dat de bloemen dezelfde glans hadden als de meester in zijn ogen had en het gouden stuifsel in hun hart geleek op zijn pupillen.

Toen zij de meester gevolgd hadden naar zijn hut sprak de oudste tot zijn genoten: Gij hebt gezien dat zowel de vissen als de jasmijnen hem naderden terwijl hij zweeg en niets deed dat

[p. 593]

wij konden waarnemen, en zodra een van ons een vraag deed verwijderden zij zich. Laat ons niet anders doen dan naar hem kijken en ook in ons zal zich de gelijkenis met hem vertonen.

Dit scheen hun een goede raad. Maar zoals de meester voorspeld had nam het aantal der jongeren toe want het gebeurde vaak dat er een, door onlesbare dorst gedreven, over de muur klom en de meester smeekte van hem te mogen leren. Dan antwoordde hij altijd dat hij het niet goedachtte zijn wijsheid mede te delen, maar hij verjoeg niemand. Zo kwamen er gedurig meer leerlingen en aangezien de wijze zelden iets tot hen te zeggen had, deden zij altijd vragen die de andere al eerder gedaan hadden. Niet alleen de vissen en de bloemen verwijderden zich dan, maar ook de blik van de wijze dwaalde van hen af. Onze vragen zijn dom, zeide de oudste, want zij storen.

De wijze sliep op dat ogenblik, maar hij verstond het en trad buiten de hut, zeggend: Gij hebt de a van het alfabet geleerd.

Wat is dan de b, o meester? vroeg de jongste. Hij antwoordde: Hoort, de b is door de jongste al gezegd, hij heeft toch gevraagd omdat hij immers nog dom is. Doet uw best met het volgende, dat moeilijker zal zijn.

De oudste trad stoutmoedig naar voren en sprak: Meester, gij spreekt nooit tot ons, hoe zullen wij dan van u de wijsheid leren?

Gij weet, antwoordde hij, dat ik het niet goedvind dat gij de wijsheid van mij leert, maar als gij het toch wilt doen, leert dan hieruit, dat ik niet tot u spreek.

Dit scheen hun een raadsel, zoals trouwens alle wijsheid. Het werd door een schrandere jongere opgelost, die zeide: Indien wij niet uit zijn woorden kunnen leren, laat het dan uit zijn daden zijn. Wat doet hij? Hij vermijdt de wereld. Hij kent geen vrouw. Hij bezit niets. Hij draagt niet meer dan hetgeen hem tegen zon en regen beschermt. Hij woont op een van de aangenaamste plekken van de aarde. Hij eet en drinkt wat hij hier vindt. Hij spreekt weinig en alleen als men hem vraagt. Laten wij hem navolgen. Bijna alle dingen die hij doet of laat, doen of laten wij eveneens. Toch hebben wij de wijsheid nog niet. Laten wij hem dus nog beter waarnemen dan wij tot dusver hebben gedaan.

Er waren nu ongeveer vijftig jongeren, die heel de dag rondom de hut stonden en wanneer hij buitentrad hem volgden,

[p. 594]

steeds in een halve kring, met de ogen alleen op hem gevestigd. Een enkele maal keek de wijze een van hen aan, maar meestal keek hij naar niets.

Eens zat hij aan de vijver, met de jongeren achter hem, en zag een vogel in de lucht die over de top van de hoge berg verdween. Een nieuweling onder de jongeren, gisteren over de muur geklommen, stond op en vroeg: Meester, waarom kan een vogel door de lucht gaan en een mens niet? De wijze stond op, wenkte allen nader tot zich en sprak: Ziet.

Hij steeg op en ging door de lucht hoog boven de berg. Toen daalde hij weer, ging zitten en keek naar niets.

Hoe heeft hij het gedaan? vroegen de jongeren onder elkaar, hij heeft toch geen vleugels? Geeft de wijsheid hem dan de macht iets te doen wat volgens de regelen der schepping buiten het bereik van de mens valt?

De oudste der jongeren had het verstaan. Genoten, sprak hij, het is eenvoudiger dan wij dachten. De meester heeft een gave gebruikt die de mens bezit en die wij niet kenden. Indien hij deze gave bezit, bezitten wij haar misschien eveneens, maar wij hebben haar nog niet ontdekt en wij moeten nog leren hoe wij haar kunnen gebruiken.

De wijze keerde zich om en sprak: Gij hebt de derde letter gezegd. Ontdek de gaven die u onbekend zijn.

De schranderste der jongeren ontdekte terstond dat hij van de grond kon opstijgen en door de lucht gaan, ook de andere ontdekten het en volgden hem, de lucht wemelde van hun gestalten terwijl de wijze, op de grond zittend, kersen at.

Toen zij weder gedaald waren zagen zij de pitten. Hier groeit geen kerseboom, sprak de jongste, waar heeft hij de kersen dan geplukt?

Zij sloegen hem nauwkeuriger gade, zij omringden hem gedurig en verloren hem geen seconde uit het oog. Toen hij op een morgen in de lucht steeg volgden zij hem, steeds in een halve kring. Hij ging voorbij de hoge berg, een wijde oceaan over tot hij over een welig land zweefde. Daar daalde hij in een boomgaard, plukte kersen en at ze. De jongeren deden eveneens, gaande hier en daar onder de bomen en etend naar hartelust.

Nadat zij zich verzadigd hadden volgden zij hun meester, die langzaam hep met het hoofd terzijde gebogen of hij luisterde.

[p. 595]

Aan het eind van een steil pad bleef hij staan voor een hoge bronzen deur. Hij luisterde. Ook zij hielden allen de hoofden terzijde gebogen en toen hoorden zij eveneens een wonderlijk gezang. Het is eenvoudig, zeide de oudste, eerst hoorden wij niets, maar nu wij de oren houden zoals hij horen ook wij dit gezang.

Het klonk of er honderdduizend vogeltjes te zamen kweelden en kwetterden, ieder naar zijn eigen aard en toch in harmonie. De wijze richtte zich op en ging door de bronzen deur. De jongeren keken elkander in verbazing aan. Zij betastten de deur, zij klopten erop en werden overtuigd dat zij werkelijk van brons was, zwaar en dik, zonder de kleinste opening of spleet. Dit is zonderling, zeiden zij, de lucht biedt geen weerstand, maar het harde brons wijkt zelfs niet voor de sterkste vuist. Toch zagen wij hem erdoor gaan of het lucht was.

Zij beraadslaagden hoe zij hem volgen konden want allen wensten dat gezang eveneens naderbij aan te horen. Het is gemakkelijk, zeide de jongste, wij hebben er slechts door te gaan evenals hij, dan zal geen brons ons weerhouden. Hij ging voor, de anderen volgden een voor een en zo kwamen zij aan de andere zijde hoewel de deur gesloten was. Ziet gij wel? vroeg hij, wij hebben nu zeker al de vierde letter van het alfabet der wijsheid gevonden.

Er stond daar een paleis met honderd gouden torentjes, waar van boven tot beneden vogeltjes zaten te zingen. In de grote witte zaal lag de wijze op een mat, luisterend naar de muziek. De jongeren strekten zich uit in een kring achter hem op de stenen en luisterden eveneens. Het gezang werd allengs zwakker of er een gordijn langzaam daalde en de vogels daarachter zongen, en eindelijk hoorden de jongeren niets meer. De wijze echter luisterde nog steeds, hetgeen duidelijk te zien was aan zijn gelaat dat blonk van aandacht. Hoe komt het, meester, vroeg de jongste, dat wij het gezang niet meer horen en gij wel?

Denk eens na, antwoordde hij, of gij misschien andere oren hebt.

Dat is zo, zeide de schrandere, maar wij willen hetzelfde horen en wij luisteren zoals de meester.

Dat deden zij. Zij zaten stil en luisterden. De volgende morgen begonnen zij dat gezang weer te horen en na een paar dagen hoorden zij het duidelijk. En op al hun aangezichten kwam

[p. 596]

eveneens de glans, want het was muziek van wonderen.

Eindelijk stond de wijze op. Gij hebt het gehoord, sprak hij, en misschien hebt gij het begrepen. De oudste antwoordde: Wij hebben muziek gehoord die ons vreugde heeft gegeven, wat viel er te begrijpen, o meester?

Ten eerste dit, sprak hij, dat gij niet meer dan de eerste letters van het alfabet zult leren als gij slechts wilt horen wat ik hoor. Gij kunt nu bijna alles doen en laten wat ik kan, kunt gij ook doen en laten wat gij zelf kunt? Anders bereikt gij nooit de laatste letter van het alfabet. Ten tweede dit, dat gij een waan zoekt als gij de wijsheid van mij wilt leren. De wijsheid, die ik heb, kan niet de uwe zijn. Zodra gij ophoudt mij te volgen, en dat zult gij waarschijnlijk op een zeker tijdstip doen, blijft gij achter met iets dat niet het uwe is. Dat is waan. Daarom zeide ik u in het begin dat het niet goed is wijsheid mede te delen. Integendeel. Andere wijzen denken anders en weten het misschien beter. Maar ik ben even vreemd aan u als het stofje dat in de zonneschijn danst aan dat rotsgebergte is. Verlaat mij als gij de wijsheid wenst en begint opnieuw een alfabet voor uzelf te leren.

Zij gingen scheldend heen, sommigen gooiden met stenen en allen zeiden dat hier geen wijsheid te vinden was. De wijze zat stil in de koelte der jasmijnen.