Verzameld werk. Deel 4

[p. 573]

De rusteloze reiziger

Er was eens een reiziger die in alle opzichten vreemd aan de tijd genoemd kon worden. Hij reisde niet voor zijn genoegen en niet om afleiding te zoeken, niet om zijn kennis te verrijken en niet om winst te verzamelen, niet om het schoon der natuur of de wonderen der wereld te aanschouwen. Hij reisde alleen omdat hij gewoonlijk niet langer dan drie, vier etmalen op dezelfde plaats kon blijven zonder de drang naar vertrekken te gevoelen. Het is niet onwaarschijnlijk dat hij reeds voor zijn geboorte een reiziger was. Hij werd ter wereld gezonden bij het geslacht der Hijgens', bekend om hun rusteloos trekken, en dat dit in Holland plaatsvond is misschien niets dan een toeval. Andere kinderen ontvingen zijn ouders in Azië, in de woestijn, zelfs op de eenzame oceaan, maar Jorden vonden zij op een ochtend toen de zon opging aan de kant van een vaart nabij een stadje waar een torenklok speelde. De oude Hijgens mopperde omdat hij vreesde dat zijn vrouw wegens deze gebeurtenis hier langer wilde vertoeven, maar zij stelde hem gerust, zij legde het kind aan de berm van de weg, met zijn naam en de datum van zijn geboorte ernaast. Toen klom zij in de wagen die haar man al begon te trekken. Men verbeelde zich niet dat zij gemene landlopers waren, zij behoorden integendeel tot een geslacht dat in de middeleeuwen over legioenen had geheerst.

Een wagenmaker, die uit hengelen ging, vond het kind starend naar de wolken en hij bracht het naar huis. Jorden werd een brave knaap, in wie echter nooit de ware lust in arbeid was te verwekken. Wel toonde hij altijd een buitengewone belangstelling voor de wielen die zijn pleegvader maakte, hij speelde ermee, hij liet ze rollen en hij vroeg aan een ieder waarheen zij zouden gaan indien men hun de vrijheid gaf. Hij liep zelf buiten de stad om te kijken, maar er scheen aan de weilanden met grazende koeien geen einde te komen. Toen Jorden vijftien jaar was kwam er een bode met het bericht dat zijn ouders in Koerdistan waren overleden, hem een lijst nalatende van steden en dorpen waar zij de andere kinderen hadden achtergelaten. Ik ga

[p. 574]

op reis, zeide Jorden, misschien ontmoet ik wel een broeder of een zuster. Zijn pleegvader gaf hem een stok van elzehout.

Jorden had een rechte gestalte en een blozend gelaat onder de donkere krullen. Wie hem nakeek, hoe hij vlug over de weg liep, herhaaldelijk wuivend met de hoed, geloofde dat zulk een sterke jongeling zeker een groot deel van de wereld zou winnen. Met een moedig hart, een hoofd zonder vooroordeel en een mateloos verlangen kan men inderdaad veel verwachten, maar Jorden wist in de aanvang al dat hij meer verwachtte dan hij op de wereld vinden kon en winst was het niet dat hij zoeken wilde.

Voor een jongen, grootgebracht in een klein stadje te midden van weilanden, toonde hij een verwonderlijke kennis van de aarde en de wegen die daar gaan. Bij een tweesprong aarzelde hij niet, hij kwam altijd aan op een plek in de richting die hij zich had voorgesteld en het gebeurde maar zelden dat hij de weg moest vragen.

De eerste dag werd hij de drang gewaar die hem voortdreef. Hij was gaan zitten in het rietland aan het IJ, waar de blauwe hemel met de wolkjes in gespiegeld lag, en hij keek naar een visser in een schuitje. Hoe kan die man zo stil zitten, dacht hij, terwijl er voorbij de oevers nog zoveel andere dingen zijn? Ik kan het niet en zodra mijn voeten kunnen, moet ik verder.

Hij liep door de stad, hij luisterde naar de torenklokken, hij zag de schepen en het gewoel der mensen aan en voor het avond werd kende hij de poorten met de wegen die naar buiten leidden. En de volgende morgen, toen de dauw nog op de velden fonkelde, ging hij langs de Amstel met een doel die avond nog te bereiken. Hij kwam aan de oevers der brede rivieren met de bruine zeilen in de zon, hij had geen behoefte om te rusten en hij ging verder langs de zandwegen van Brabant tot hij in Antwerpen kwam, waar hij voor het eerst een andere tongval hoorde en navroeg naar broeders en zusters. Daar vernam hij, dat hij verder zuidwaarts meer kans zou hebben ze tegen te komen, want men hield hem voor een zigeuner. Dus wachtte hij niet, maar hij ging snel over de glooiende velden van Walenland, over de paadjes door de wijde akkers. Vele dagen ging hij van stad tot stad, nu eens oost, dan weer west, weinig rustend. Eindelijk kwam hij op een heirweg waar koetsen reden, met vier of zes paarden bespannen, en veldknechts op de knieën riepen: Leve de koning! Een man met witte haren, in een mantel van gele

[p. 575]

zijde, zat in de grootste koets, hij keek terwijl hij voorbijreed Jorden met verbazing aan en wendde nog eens het hoofd. Jorden had de machtigste koning gezien, maar hij liep met snelle schreden voort.

Die avond trad hij binnen de poort van Parijs, waar bij fakkellicht een feest werd gevierd. Luidruchtige vrouwen dansten rondom hem in de kring en zij omarmden hem om beurten. Hij lachte mee hoewel hij niet wist waarom. Maar daar hij niet op reis was gegaan om de vrolijkheid te zoeken besloot hij bij de dageraad zijn tocht te vervolgen. Toen hij vertrok lag de stad van vermoeienis te slapen met alle luiken dicht.

Hij trok, steeds met de reisstaf, door Touraine, door Provence, hij besteeg de Pyreneeën tot de kale toppen en liep verder tot Toledo, tot Cordova en Granada, en in elke stad vertoefde hij niet langer dan drie nachten. Hij zag hoe de mensen arbeidden en hoe zij dansten, hoe zij minnekoosden en hoe zij vochten, hij zag in de domkerken de priesters met hun purperen klederen en hun heilige gebaren. Een gitana aan de weg voorspelde hem de toekomst, dat hij als een rennend hert zou leven, maar dat hij zich moest hoeden voor een schone vrouw en een oude grimmige man. Het liet hem onverschillig.

Nu hij zowat een jaar gereisd had was Jorden al veel veranderd. De blos op zijn wangen was breder geworden en donkerder van kleur, zijn ogen staarden gewoonlijk in de verte en dwaalden maar zelden naar iets in de nabijheid. Het gebeurde soms dat hij dan recht in de ogen van een vrouw keek, die ze naar de hemel wendde. Soms ook hoorde hij gefluister binnen een venster. Maar Jorden, die het gevoel had gekregen of er ergens een vlam brandde waarheen hij getrokken werd, vervolgde recht zijn weg.

Hij kwam voor de kust waar hij de blauwe zee zag en ontroerd van vreugde dacht hij dat het geluk zou zijn te varen op dat water. Een schipper die naar Napels moest nam hem aan boord. Jorden tuurde heel de dag en heel de nacht of hij het land zou zien.

Dans en feest was het weer in Napels en geurende plantsoenen, klokgelui in Rome en altaren met sterrenlicht. Hier bleef hij langer dan ergens anders omdat hij voor een heiligdom geknield lag en niet op kon staan. Toen hij eindelijk rees deed hij de gelofte iedere dag te bidden.

[p. 576]

Hij kwam in Griekenland en schreide om gebroken tempels.

In Egypte zat hij een nacht onder de maan voor de sfinx, verblind door eeuwenoude raadsels. Toen de zon rees over de zandwoestijn en hij een stoet kamelen zag die oostwaarts trok, volgde hij.

Vele dagen liep hij met geschroeide voeten en hij vroeg zichzelf: waarheen? waarom? Toen hij de bergen van Abraham ontwaarde ging hij zitten en bad om water voor de dorst. Een kind met een waterkruik gaf hem te drinken. Hij kwam binnen Bethlehem en hij lag in de grot geknield met de ogen toe, een licht scheen over hem. En uit de nis hoorde hij een stem: Jorden, het is een lange reis tussen daar en ginder, zwaar beladen, maar wie bidden kan telt de moeiten niet, want de verlossing wacht hem zeker.

Daar in het Heilig Land doolde hij jaren rond, rusteloos omdat hij verder wilde en niet kon scheiden van de grond waar de voeten van zijn Heer waren gegaan. Hij peinsde waar de zielen van zijn ouders mochten zijn, waar ter wereld zijn broeders mochten zwerven. En de wereld riep zo dringend dat hij gaan kon.

Toen trok hij de rivier over, hij hep door de woestijn, des daags in de gloed van de hemel, des nachts onder de sterren, eenzaam, behalve dat zijn schaduw naast hem ging. En in zijn hart vreesde hij de stilte van de wereld.

In Babylonië zat hij op een hoogvlakte te denken waarom hij reisde, hij die niets zocht, geen vermaak en geen rijkdom, geen kennis en geen lust, wat bleef er over te begeren? En waarom moesten de benen lopen? Hij wist het niet en toch voelde hij het smeulend vuur zodat hij redeloos verder ging.

Toen kwam hij in Ispahan waar hij bedwelmd werd door bloemengeur. Al wat lieflijk was vulde de dagen, hij ontwaakte met een mond die zong, hij dronk de wijn om het springen van zijn hart te stillen, hij plukte het gras aan de weg om de dauw ervan te drinken. De maan zag hem onder een witte muur staan met de handen geheven, de zon die opging zag hem snellen als een veulen. En de mensen zagen hem waanzinnig dansen voor een stoet van omfloerste trommen en een baar met een dode vrouw. Meer dan drie etmalen was hij in Ispahan geweest toen hij in zijn borst hoorde: Jorden verder! En twee ogen keken hem uit de eeuwigheid aan.

[p. 577]

In Koerdistan kwam hij waar een man hem het graf van zijn ouders wees. Mensen, sprak die man, zoals er duizendmaal duizend in het zand bedolven liggen. Jorden had niet anders dan een stuk van zijn mantel om daar neder te leggen en hij raakte de grond aan met zijn hand. Zo was hij nog eenmaal met hen verenigd voor hij weer van hen scheiden moest.

Terwijl hij verder ging noemde een kind dat om een aalmoes ging hem: oude man, en hij ontdekte witte haren in zijn baard. Het wordt laat, sprak hij tot zichzelf, ik moet mij haasten want een ieder is maar een zekere tijd voor zijn taak gegeven en mijn reis over de aarde is nog lang voor ik het eind bereik.

Haastig ging hij over het gebergte en heel het land van de Indus door, nooit langer rustende dan een etmaal om de tempels en het gewoel daaronder gade te slaan. Het scheen hem dat van zonsopgang tot zonsondergang de uren korter waren en de zorg om zich te haasten verstoorde de aandacht van zijn ogen.

Maanden en jaren reisde hij door China. De mensen die hij de ene dag ontmoette verschilden voor zijn oog niet van die van de vorige. Zij keken hem aan zoals men een seconde naar een vogel kijkt die voorbijvliegt. En broeders vond hij niet: misschien reizen zij aan de andere kant der wereld, dacht hij.

Toen Jorden aan de kust weer scheep ging waren zijn benen stram en zijn haren wit. Hij zuchtte: Hoe lang is het geleden dat ik in Ispahan twee ogen kende en met bloemen speelde? Hoe lang is het geleden dat ik in het Heilig Land gebonden liep? Toen bad ik en nu bid ik, maar ik ben dezelfde niet.

Lang voer hij tussen de hemel en het water naar de horizon. Soms zag hij daar een wolk en soms een kust met bomen en vogels, maar meestal niets.

Hij doorkruiste Amerika van het ene tot het andere eind. Hij ging langzaam en gebogen en menigmaal, wanneer hij rusten moest, vroeg hij waarom hij verder moest lopen, vandaag of morgen immers zouden de benen niet meer kunnen.

Hij keerde terug in het land waar hij geboren was op een dag van de herfst toen de zon rood onderging. De dagen zijn kort, dacht hij, ik moet mij haasten.

En hij hep met snelle schreden, of hij weer vijftien jaar was, langs de weilanden, door de koeien nagestaard. Op een morgen kwam hij voor een tol die over de weg gesloten lag, dus klopte hij op de deur van het tolhuis. Een oude man deed open en

[p. 578]

sprak: Je bent te vroeg, die haast is niet nodig. Het is elf uur dertig. Kijk zelf. En hij opende een boek op zijn tafel, hij wees op de bladzijde en Jorden las: Op de zoveelste te elf uur tweeëndertig verlaat Jorden Hijgens deze aarde.

Goed, zei Jorden, ik zal twee minuten wachten, dan reis ik verder. Hij keek de aarde nog eens aan, hij dacht nog eens aan de ogen van Ispahan en hij bad.