Verzameld werk. Deel 4

[p. 543]

De minnares

Er was eens een minnares die het geluk had en het gaf. Over de liefde is zo veel gesproken dat er niets meer van te zeggen valt, een ieder heeft er zijn eigen mening over en alleen hierover is men het eens dat zij zo zoet is en zo bitter tegelijk dat zij geen geluk kan zijn, maar wanneer zij voorbij is gegaan leeft zij in de herinnering als het geluk. Dat is wel zonderling dat de meest begeerde gave zoveel van smart heeft. De meesten kennen haar ook niet, zij zouden er anders niet over schertsen. Men droomt er soms van, men speelt er soms mee, maar weinigen durven haar recht aan te zien wanneer zij nadert, omdat zelfs de domste kan vermoeden dat er gevaar in schuilt en niemand gelooft dat er geluk uitkomt.

Het was in het midden van de zomer dat een afdeling voetsoldaten gevangenen langs de hete weg geleidde, burgers wier stad verbrand was. Zij werden in de loodsen onder de muur gesloten en wie een knecht of een meid nodig had kon er hier een voor een losprijs kopen. Ambrosius, de kleine vaandrig, voerde er bevel over de schildwachten. Hij merkte niet eens dat de jonge vrouw achter het staketsel hem met de ogen volgde terwijl hij in de schaduw langzaam heen en weer liep. De burgers hadden al de vrouwen in dienstbaarheid meegenomen, behalve drie, te oud voor werk en haar die men te zwak vond, met haar bleke kleur en kleine handen. De ouden zaten onder een afdakje, schuilend voor de hitte, maar zij stond roerloos achter de stokken in de zon. Ambrosius zag haar. Hij stond stil en hij merkte hoe zij naar hem keek, of zij iets wenste. Heb je dorst? riep hij. Zij richtte zich op, zij knikte. Hij vulde zelfde kruik en bracht haar die, zij dronk met grote teugen en toen zij de kruik weer door de afsluiting reikte, zeide hij: Blijf hier niet staan, de zon zal je branden. Zij bleef hem aanzien, er hing nog een waterdroppel aan haar lip. Langzaam strekte zij haar hand en zij raakte zijn mouw aan. Toen scheen zij pas te horen wat hij gezegd had, dat zij mee mocht naar het koele wachthuis als zij beloofde niet te ontvluchten. Zij volgde hem, zij ging zitten op het bank-

[p. 544]

je dat hij haar wees. Hoe heet je? vroeg hij, en hoe oud? Je bent te zwak voor werkmeid. Hij bekeek haar handen. Wie is je vader? Mijn vader was een koopman, vaandrig.

Ambrosius was jong, maar hij had al geleerd te nemen wat hij kon. Dezelfde middag hield hij haar hand, hij zeide dat zij schoon was. Barbara keek hem slechts aan, bleek en ernstig. De volgende dag zeide hij dat hij haar vrij zou kopen, want al was zij niet sterk, zij kon hem nuttig zijn. En hij nam haar mee naar zijn huisje onder het bolwerk. Ik heb maar twee wapenrokken, zeide hij, veel heb je niet te doen, in het berghok is plaats voor je om te slapen.

Toen hij voor de avond terugkeerde was het huisje veranderd. De tafel en de krukken glommen, er hing geen ragje aan de zoldering, de ruitjes tintelden van de zon. Hij knikte tevreden en hij kuste haar.

De andere vaandrigs benijdden hem de vrouw die hij gekocht had. Schoon was zij niet, zeiden zij, maar zijn wapenrok zag er keurig uit, dus diende zij hem goed en hij had haar voor weinig geld gekregen. Ook hoefde hij haar niets voor haar dienst te geven. Ambrosius was er trots op, want zij deed haar plichten waarlijk goed, zo goed dat hij haar, toen zij al zes maanden gediend had, geld gaf om sits voor nieuwe kleren te kopen en kousen en schoenen, opdat zij weer behoorlijk naar de kerk kon gaan. Zij dankte met een zachte diepe stem.

Ambrosius bleef meer in huis. Het eten dat zij voor hem bereidde was beter dan in de herbergen, de wijn smaakte hem meer, maar hoewel de kan altijd gevuld stond dronk hij niet zoveel als met de wapenbroeders. Hij begon de rustigheid in huis aangenaam te vinden. Wanneer hij moe terugkeerde van de oefeningen en op bed ging liggen, trok zij hem de zware laarzen uit, wies hem hoofd en handen en zette zich dan naast het bed met de gitaar, spelend tot hij was ingeslapen. Hij liet zich verwennen door haar zorgen. Ambrosius ziet eruit als een jonker, zei de hopman na een jaar, of hij pas gisteren bij snijder en kapper is geweest.

Toen kwam de oorlog tegen de opstandige heren in het bergland. Vrouw, sprak hij, pas op mijn huis, morgen trek ik met het leger uit.

Zij stond stil, wit, met fonkelende ogen. En toen zij sprak klonk haar stem anders dan hij ooit gehoord had, diep en met

[p. 545]

een slepende toon. Hoe lang? vroeg zij, hoe lang laat je mij alleen?

Hij lachte luid. Toen kwam zij nader en hield zijn beide handen. Lach niet, zeide zij, want mijn hart doet zeer. Iedere minuut zal ik bidden. Waar zal ik om bidden? Zij schreeuwde en sloeg de handen voor de ogen, zij greep hem vast en zij snikte: Erbarming, erbarming! hoe kan ik leven met al die gevaren die ik zie!

Die nacht lag zij voor zijn bed geknield. Toen de trompetters door de straten gingen en hij opsprong om zich te kleden, legde zij het hoofd op de vloer. Vaarwel, riep hij, maar voor hij de deur kon openen, greep zij hem aan het middel. Haar ogen waren droog. Zij zeide: Je keert terug, want zoals ik gebeden heb bidt geen vrouw. Neem de helft van mijn hart mee, laat mij de andere om nog meer te bidden. Ga nu.

Maar Ambrosius kon zich niet losmaken, zo sterk waren haar handen samengeklemd. Hij rukte en wrong. Ga dan, riep zij wanhopig en zij was het die haar handen van elkaar trok.

Hij ging en achter de gesloten deur viel zij op de knieën. En zij bad iedere minuut van iedere dag. Na drie maanden werd hij op een baar thuisgebracht, gezwachteld over vele wonden. Toen zij op het kloppen de deur opende en hem zag, duwde zij de soldaten terzijde en droeg hem binnen. Waar vond zij het geld voor nieuwe zwachtels, het geld voor voedsel en voor zalf? Hoe vond zij nog tijd om hem te wassen, te verbinden, om soep te koken en kruiden te bereiden, om te bidden en gitaar te spelen, de tijd om even de ogen toe te doen? Wanneer Ambrosius wakker werd zag hij haar altijd naast het bed, rustig, met een knikje ter begroeting uit zijn slaap, en hij dacht aan de tijd toen hij nog een kleine jongen was. Toen hij weer kon opstaan en de wapenrok aantrekken scheen het hem dat zij groter was geworden en hoewel hij weer beval klonk zijn toon minder zeker. Vrouw, je hebt mij goed verzorgd, zeide hij, ik zal je wel belonen. En hij kuste haar hartelijk. Zij staarde voorbij hem of zij iets in de verte zag.

Ambrosius werd gezond en vrolijk en na korte tijd moest hij weer uittrekken. Hij aarzelde voor hij het haar zeide, er was iets dat hij vreesde, hij wist niet wat. Goed, zeide zij, zonder de ogen op te slaan, ik volg je. Hij verbood het haar omdat zij niet veilig zou zijn onder het gespuis dat de legerbenden vergezelde,

[p. 546]

de gevallenen beroofde en in de steden plunderde en moordde. Zij schudde het hoofd. Niemand kan mij deren, zeide zij. En toen hij vertrok met het vendel volgde zij niet ver achter de soldaten onder de zoetelaars en marketentsters, met een kleine zak over de schouder.

In het bergland werd gestreden en de troep verslagen. Zij vroeg en zocht twee dagen en twee nachten en de derde nacht vond zij hem. Hij lag in struikgewas, verstijfd, zonder hoop. Toen hij de ogen opsloeg en de sterren zag hoorde hij fluisterend roepen, de takken braken, zij boog over hem met haar warme adem. Hoe had zij hem gevonden in de zwarte nacht? Zij gaf hem te drinken en zij hield zijn hoofd aan haar borst tot de dageraad, toen nam zij hem op en droeg hem, voorzichtig langs de stenige glooiingen, licht en zonder inspanning. Maar de weg naar de stad was lang en snel kon zij met de last niet gaan. Zij rustte des nachts in een schaapskooi of onder de blote hemel en Ambrosius lag warm in haar mantel. Op de wegen en in de gehuchten bleven de mensen staan, verwonderd dat een zwakke vrouw een man kon dragen of hij geen gewicht had, of hij maar een kind was.

Toen zij terugkeerde in het huisje en hem op het bed neerlegde, dankte Ambrosius haar, hij zou haar wel belonen. Na een maand had zij hem geheeld en weer gezond voor de tafel zittende sprak hij: Vrouw, je hebt mij goed gediend, ik geef je de vrijheid terug en je bent voortaan geen dienstvrouw meer. Je kunt gaan waar je wilt. En hij hoorde dat zij inderdaad geen dienstvrouw meer was. Je hebt mij eens te drinken gegeven toen ik dorst had, zeide zij, en van die dag kan ik je niet verlaten, ook als ik zou sterven.

Zij bleef. Ambrosius nam haar tot zijn huisvrouw en zijn kameraden lachten hem uit dat hij een slaaf was geworden van de liefde.

Hij bleef langer thuis, hij ging niet uit dan voor de oefening. Barbara vroeg hem niets. Maar wanneer hij zijn degen gordde zag hij dat haar ogen strak werden. Zij stond aan de deur tot hij onder de bomen verdween. En wanneer hij terugkeerde wist hij, ofschoon hij het nooit gezien had, dat zij door de ruiten keek en wachtte. De blik van haar ogen drong in hem door en vervulde hem, hij zag haar voor zich wanneer hij alleen liep of op de

[p. 547]

oefenplaats. 's Nachts schrok hij wakker van die ogen die hem aanstaarden in de droom.

Hij werd stil en hield zijn hoofd van haar afgewend. Maar hij voelde haar blik op hem gevestigd. Dat maakte hem prikkelbaar en hij twistte met zijn kameraden, dan kwam hij korzelig thuis, zweeg en schopte tegen de krukken. Barbara was stil als hij.

Eens gedroeg hij zich zo ergerlijk tegen zijn hopman dat hij in de provoost gesloten werd en daarna uit de dienst gejaagd. Toen hij thuiskwam zonder de wapenrok zag hij dat Barbara een forse vrouw was geworden. Hij beschuldigde zichzelf van dwaasheid, klagend hoe hij voortaan brood zou vinden, en hij zag op haar gelaat een lach die hij nooit gezien had. Hebben wij nog brood nodig? vroeg zij, wees gerust, dat vinden wij zoveel je wilt.

Barbara werkte gelijk alle andere vrouwen die een gezin hebben en geen kostwinner, zij bleef een morgen of een middag uit en keerde terug met brood. Maar Ambrosius zat alleen, wachtend dat zij het voedsel zou brengen. Hij verveelde zich, maar hij ging niet uit omdat hij geen vrienden meer had, hij kwijnde en werd bleek. Toch, hoewel hij wist dat zij met voedsel terug zou keren, hoopte hij soms dat zij langer weg mocht blijven en wanneer hij haar zag komen voelde hij een druk. Zwijgend zat hij tegenover haar aan de tafel, met de ogen neergeslagen omdat hij de blik niet verdroeg. En telkens wanneer hij opkeek trof het hem dat zij groter en sterker was geworden, met rechte hals en brede borst. Hij dacht dat zij een schone vrouw zou zijn als zij die blik niet had.

Er werd weinig tussen hen gesproken. Ambrosius noemde geen plannen meer om een broodwinning te zoeken, hij besefte dat hij in geen ambacht plaats zou vinden. Hij werd lui, hij bleef op bed wanneer zij uitging, en tussen waken en slapen verscheen hem telkens weer de blik van die ogen. Eens mompelde hij: Waar wacht zij op? Hij schrok en hij liep door het vertrek. Waar wacht zij op? herhaalde hij.

Hij keek haar aan, vorsend, vragend met de argwaan, en hoewel zij rustig de gewone bezigheden deed, wist hij zeker dat zij op iets wachtte. Daarom kijkt zij mij niet meer zo aan, dacht hij, dat ik het niet raden zal. Wanneer zij uit was had hij geen rust

[p. 548]

op bed, maar hij durfde niet buiten te komen, dus bleef hij liggen, woelend, zuchtend, het zweet van het voorhoofd vegend. Hij praatte hardop en wanneer Barbara de deur opende zweeg hij en hield de ogen toe. Dan kwam zij voor het bed met koel water uit de kelder en wies zijn verhit hoofd en handen. En eens toen zij dit deed zag hij haar door tranen aan en zeide: Vrouw, laat mij gaan. Maar zij suste hem als een klein kind. Toen ik dorst had, zeide zij, heb je mij te drinken gegeven en van die dag kan ik je niet verlaten.

En op een zondag toen zij van de kerk kwam en de deur opende zag zij hem in het midden van het vertrek met zijn oude wapenrok aan, die veel te wijd was. Hij scheen verdwaasd. Vrouw, zeide hij smekend, bevrijd mij van die ogen, ik zal je zegenen. Toen nam zij hem in haar armen en droeg hem buiten. En zij steeg met hem van de grond, boven de huizen, boven de bomen, de kerkgangers wezen ernaar tot het fonkelend stipje niet meer te zien was in de hemel.

Er zijn er die ernaar smachten zo bemind te worden en heengedragen, want die vrouw kende zeker het geluk. Maar velen noemen dat een dwaas verzinsel.