Verzameld werk. Deel 4

[p. 525]

De struikrover en het treurspel

Er was eens een struikrover die zijn beroep, wel verre van tot winstbejag, uitoefende om zijn zin voor fraaie vorm te bevredigen. Daarom had hij het gekozen. Een man als Pamfilio had, door de voorbeelden welke de omgeving zijner jeugd hem voorhield, een bekwame inbreker of zakkenroller kunnen worden, wellicht een grote plaats onder de machtigen kunnen veroveren, maar dit stond hem tegen omdat men voor die ambachten alleen driest en behendig behoefde te zijn terwijl hun doel niet anders was dan winst. Hij kende uit ervaring de verachtelijkheden van dat bedrijf. Lang voor hij knevel en baard droeg had hij, door verwanten op dwaalspoor gevoerd, herhaaldelijk aan de schandpaal moeten staan en ettelijke vernederende geselslagen moeten dulden, beledigd bovendien door beulsknechts en trawanten uit de heffe van het stadsvolk voortgekomen. Zijn eergevoel verdroeg die smaad niet. Welke loopbaan lag voor hem open? Het handwerk met zijn vaste uren al de dagen van de week zou te saai voor hem zijn. Hij vond dat het lot zich vergist had hem in een krot ter wereld te zenden, hij die door de hemel bestemd was een degen en een gepluimde hoed te dragen, wellicht een bisschopsstaf. Op een dag liep hij ter stadspoort uit, keerde zich om en sprak de poortwachters aldus toe: Brave schutters, weest tevreden met uw deel in die kleine stad en dient uw heer naar uw vermogen. Wanneer hij u vraagt: waarheen is Pamfilio getogen? antwoordt hem: naar het land van eer. Vaarwel! Hij boog drie malen en ging met fiere tred zijns weegs.

Hij was welgebouwd, sterk van ledematen als een stier, vlug als een haas, bevallig als een hinde, hij had ogen die meestal weemoedig droomden, maar soms gloeiden en vonken schoten. Indien een musicus hem ontdekt had was hij misschien een beroemd zanger geworden, want hij was in staat te zingen als tenor zowel als bas. Het stemgeluid was niet een van zijn minste gaven. Wie het hoorde keek altijd verbaasd en voelde een trilling die hem iets vergeten deed. Men zou de uitwerking van dat geluid kortweg betovering kunnen noemen, want zodra Pamfilio een

[p. 526]

woord gezegd had liet men alle neiging tot wederstand varen en voelde men zich zo aangenaam tot hem aangetrokken dat men alles deed wat hij verlangde.

Over de landweg gaande ontdekte hij welk een genot de welbespraaktheid hem gaf. Hij vervolgde zijn rede tot zichzelf op deze wijze: Hoe gelukkig is de mens die, zoals ik, door de edelste der goden, mij nog onbekend, rijk begunstigd is met gaven, grootmoedigheid, waardigheid, onversaagdheid, schranderheid en onschuld, die slechts de vrijheid nodig hebben om prachtig te ontbloeien. Gij, stralende zon, die alle stervelingen en hun daden ziet, wijs mij het oord waar ik mijn gaven kan ontplooien, aan u en aan uw zuster van de nacht zal ik gehoorzaam zijn, aanvaardend wat gij op mijn weg zendt. De mens, die ik uit de horizon zie opdoemen, zal hij de eerste zijn om mij fortuin te geven? Welaan, het zij zo.

Hij ging zitten in de schaduw van oleanders en wachtte de nadering van de man die het lot hem zond om zijn rechterhand te worden. Dat was Eusebio, een fikse boerenzoon. Sta! riep Pamfilio, met de elboog in het gras geleund, ik eis uw beurs niet, maar uw dienst, want ik zie dat gij een kloeke borst zijt. Uw broek, uw buis, uw hoed zijn versleten vodden, maar uw meester zal u nog op deze dag de kledij schenken die u betaamt. Ik bevorder u tot mijn luitenant. En nu, spring over die greppel en snijd u een staf van rood eikehout, haast u.

De stem was Eusebio door merg en been gedrongen en de geest der fraaie vormen gaf hem, die nooit manieren had geleerd, de zwier van een buiging. Ook was hij nooit zo vlug geweest, lopende achter zijn heer.

Getrouwe, sprak Pamfilio kort voor de middag hem een stofwolk in de verte wijzende, zie, daar nadert uw beloning. Plaatsen wij ons achter dit struikgewas. De hoefslag van paarden werd duidelijk op de weg. En toen de ruiters genaderd waren verrees uit de struiken het hoofd van Pamfilio en zijn stem schalde zodat de paarden steigerden: Staat! De wapens neder!

De ruiters wierpen hun pistolen en degens op de grond. Thans bleek Eusebio een schrandere borst te zijn, want hij schoot toe, greep de teugels en hield de paarden in bedwang terwijl zijn meester toetrad om de wapens op te nemen. Spreekt van geluk, riep Pamfilio, dat gij in de macht van een edelmoedig man zijt gevallen. Behoudt uw beurzen en beschouwt ze als de uwe zodat

[p. 527]

gij onbezorgd verder kunt reizen. Van u, brave koopman, eis ik slechts die pluimenhoed en van uw dienaar broek en buis.

De ruiters deden gelijk hun bevolen was in bewondering voor Pamfilio. Gaat, riep hij, mogen de heiligen u beschermen.

Daarna zag hij het struikgewas aan, welige varens onder slanke boompjes met geiteblad omslingerd en het beviel hem. Hij besloot hier te rusten, maar zijn oor werd door de koekoekszang getroffen, hij ging verder in het geboomte tot hij kwam waar de grond met glanzend mos bedekt was en de hoge bomen het zonlicht temperden. Daar strekte hij zich uit en sliep en Eusebio lag wakend onder een andere boom.

Zij drongen verder het woud in tot Pamfilio boven een viersprong van beekjes een wonderlijke grot ontdekte. De ingang was laag en duister, maar binnengaande trad hij in een ruimte waar de bladeren boven wuifden en rondom in de rotssteen waren openingen naar kleine grotjes en kronkelende gangen voerend. Daar de middenruimte op een schouwtoneel geleek beviel zij Pamfilio uitermate. Dit is mijn burcht, sprak hij, en hier verzamel ik mijn dapperen. Wij zullen daden verrichten. Maar deze hoed is niet naar mijn smaak, Eusebio, ga naar de stad en breng mij een grotere van zwart vilt met een witte veder. Verschaf er ook uzelf een, iets kleiner, met een blauwe. En breng mij een zwarte mantel. Ook de bokalen van kristal en schenkkannen van zilver. Vertrek.

Eusebio boog en ging. Daarna stak Pamfilio de pistolen in zijn gordel en doorkruiste het woud in gepeins verzonken. In het struikgewas dat aan de heirweg grensde strekte hij zich uit, daar nam hij met zijn scherpe ogen iedere voorbijganger op en wanneer hij er een waardig keurde, schoot hij driemaal zijn pistool af en riep met zijn zwaarste stem: Sta! Nader! Gij hebt een vermetel voorkomen, knaap. Ik bevorder u tot gezel van het woud, ik ben uw bevelhebber en onder mijn oog zult gij een held zijn.

De aangesprokene, bekoord door zijn fiere verschijning en door zijn stemgeluid, vergat aanstonds de nietige zorgen van zijn bestaan, boog nederig en plaatste zich achter hem. Vier mannen van kloeke gestalte verzamelde hij die eerste dag, en zo vervolgens, tot Eusebio, terugkerend met vier knechts die de pakken droegen, de grotburcht bewoond vond door een troep welgeschapen mannen die hun aanvoerder trouw gezworen hadden.

Zij leidden een sober doch een heerlijk leven, jagend op herten

[p. 528]

en fazanten, die iedere dag smakelijk gebraden opgedist werden met de wijnen van het land, onbekommerd om alle wet en zede behalve die door Pamfilio gesteld. De wereld buiten het woud bestond niet meer. Alleen wanneer de hoofdman van zijn luitenant vernam dat de voorraden ontoereikend waren, wees hij zijn volgelingen op de droeve noodzaak om langs de wegen de reizigers aan te houden, alleen de aanzienlijkste echter, want de arme en de weerloze mochten niet gemoeid worden, integendeel, het was plicht hen te beschermen, zo nodig te spijzigen en te kleden. Voorts was hun opgedragen de zeer aanzienlijken, edelen boven de rang van graaf, prelaten, vermaarde geleerden en gelauwerde dichters, naar de burcht te geleiden opdat zij Pamfilio zouden kennen. De fraaiste grotten waren ingericht met legersteden en wandtapijten voor de gasten.

Wanneer een troep, van een tocht terugkerend, zulke personages met zich voerde vernam men het op de burcht al door het sein op de horens. Dan doste Pamfilio zich in de staatsieklederen, gordde zijn degen aan en trad over het groene mos de gasten tegemoet, hun verzoekend over zijn nederige woning te beschikken. De edele dames en de jonkvrouwen nam hij bij de hand en geleidde hij zelf naar hun vertrekken. Voor er drie etmalen verstreken waren vergunde hij geen enkele gast afscheid te nemen, maar wie langer wenste te blij ven werd tot de laatste dag met evenveel eer bejegend. Pamfilio eiste ook nooit meer dan zijn gasten waarlijk ontberen konden om zonder ongemak tot de naaste stad te reizen. Dichters en geleerden, die behoeftig schenen, schonk hij volle buidels. Mijn beurs, edele heer, placht hij tot een iegelijk te zeggen, is de uwe evenzeer als gij mij de uwe hebt aangeboden.

Pamfilio was in de bloei van zijn leven, gevreesd tot ver buiten het land wegens zijn roverij, geëerbiedigd nochtans wegens zijn fraaie vormen. Op een dag geleidden zijn mannen een tweetal hoogst aanzienlijken voor hem, een grijsaard met de houding van het genie en een dame van middelbare leeftijd. De heer nam diep zijn hoed af en sprak met een grote, ietwat krassende stem: Het strekt u tot eer de beroemdste kunstenaar Alias aan uw hof te nodigen. Hedenavond te acht uur vangt de reeks van mijn voorstellingen aan. Indien gij mij slechts uw bijval schenkt ben ik genoeg geloond.

Ofschoon Pamfilio nog nooit op deze wijze was toegesproken boog hij diep zoals hij voor alle gasten deed.

[p. 529]

Die avond stond Alias van de maaltijd op zodra hij de laatste patrijs verorberd en de laatste beker malvezij geledigd had. Hij beval zes toortsen te brengen en hij plaatste de mannen die ze droegen aan de wanden van de zaal. Toen trok hij zich in de schaduw terug met de hand aan het peinzend hoofd en de wenkbrauwen gefronst. Pamfilio zat alleen aan het midden van de tafel voor de bokalen. Eusebio stond achter hem en zijn mannen in een boog rondom geschaard.

De dame trad naar voren, gehuld in een ouderwets wit gewaad, zij legde de ene hand op de boezem en hief met de andere een zilveren spiegel op, dan schouwde zij rechts en links en sprak: Wie in de spiegel ziet herkent zijn eigen beeld gelijk het in de wereld zijn korte spanne speelt, de wereld staat rondom met duizend aangezichten en talloos wakkere ogen met duizend felle lichten zijn naar het spel gekeerd. Aanschouwt-

Met schreden die de echo's wekten schoot Alias uit het duister voort en riep: Genoeg Melpomene! Laat mij het kunstig woord!

Het geweld der bladeren, beschenen door de toortsen, werd stil, heel het woud hield zijn ruisen in, zo klonk de stem van Alias. De hoofdman, de luitenant, de mannen zaten roerloos, schier ademloos, gevangen in de tover van zijn spel. Geheel alleen, zonder haperen, zonder rusten, vertoonde hij de tien vermaardste tragedies van de wereld, terwijl Melpomene slechts na elk daarvan de spiegel geheven hield.

De dag brak aan. De morgenwind begon te ritselen in de bladeren toen de laatste galm van Alias verstierf. Hij boog, hij wachtte op de bijval. Maar Pamfilio zat sprakeloos en de anderen zagen in spanning tot hem op.

Eindelijk rees hij, waggelend als een dronkaard, en toen bespeurde men in het morgenlicht dat zijn haar die nacht vergrijsd was. Hij sprak met een zwak diep geluid, als van een dier dat dodelijk gewond is: Dat is een droeve wereld die gij mij hebt getoond, een wereld van noodlot, haat en wraak, van eerzucht, ijverzucht en ondank, van schande, zwakheid en twijfel en ik heb mijn beeld van roof herkend. Alias, o Alias, is dat de moeite van zoveel spelen waard? Ik heb gehuiverd van uw spel en om de wereld zijn mijn ogen nat geworden, en verwacht gij nog dat ik in de handen klap? Hier mijn degen en pluimenhoed, weg daarmee, ik zal voortaan een gewone dief zijn. Ga naar huis, Melpomene, maak uw spiegel zwart. En gij treurspelman, wees voortaan een

[p. 530]

gewone potsenmaker. Geen fraaie vormen meer voor wat verachtelijk is.

En hij schopte Alias weg. Toen keerde hij naar de stad waar hij gehangen werd.