Verzameld werk. Deel 4

[p. 519]

De vrijster

Er was eens een vrijster die wachtte en bleef wachten en geloofde dat hij komen zou. Van wat er tussen haar en hem gebeurde heeft niemand het rechte geweten en niemand had hem zelfs gezien, behalve de nicht bij wie zij op bezoek was geweest en die zich niet eens meer zijn gezicht herinnerde. Jarenlang geloofden en wachtten de ouders en de vrienden zoals Prisca, maar behalve de zuster verloor allengs de een na de ander dat geloof. En toen zij ouder werd hielden de mensen haar voor een onnozele die door een waan bevangen was.

Toen zij naar de stad ging was zij wel niet sterk, maar welvarend en blozend en na een paar maanden keerde zij terug, fijn en blank, met ogen die staarden of zij iets in de verte zagen fonkelen. Haar moeder keek haar aan, wat er aan haar veranderd was. Eerst sprak zij weinig. Zij deed haar werk in huis zonder aandacht en soms gaf zij geen antwoord op een vraag. Haar vader zeide dat zij de lichtzinnigheid van de stad in het hoofd gekregen had, maar haar moeder begreep wel dat zij iets verborgen hield. Het eerst vertelde zij aan haar zuster, op bed in donker, dat zij gelukkig was, te veel om ervan te spreken. De zuster bleef wakker en hoorde haar diepe ademhaling. En het duurde een poos voor Prisca er weer van sprak, maar meer dan dat zij zo gelukkig was zeide zij niet. De zuster werd nieuwsgierig, zij deed vragen en uit de enkele antwoorden begon zij te zien wat er in de stad was gebeurd. Zij zag Prisca in een plantsoen onder hoge bomen met een jonge man, die donker was, hand aan hand langs de vijver en het gras. Zij zag Prisca onder de lamp in een kamer, naast de jonge man, die veel sprak met een mooie stem. En door een gefluisterd woord en een traan van Prisca zag zij haar op die zonnige morgen, toen het daarginds zeker ook zo hard gewaaid had, onder de bomen aan de kade staan, met de zakdoek wuivend naar de stoomboot die wegvoer, met rook onder de wolken. Bijzonderheden hoorde zij niet, ook niet eens de naam van de jonge man, waar hij heen was gegaan en wanneer hij terug zou komen.

Meer dan een halfjaar nadat Prisca in de stad geweest was vond

[p. 520]

haar zuster eens op de tafel in de slaapkamer een halssnoer van koralen, waarvan het slotje gebroken was. Zij had het nooit gezien, maar zij begreep dadelijk dat het een geschenk van die jonge man moest zijn. Haar moeder kwam binnen, die vroeg wat het was, en zij vertelde haar alles wat zij gehoord had, alles wat zij gedacht had. De moeder sprak er nog diezelfde dag over. Met haar zalige glimlach en met haar ogen die vochtig schenen bekende Prisca dat zij beloofd had op hem te wachten. Hij was naar de Oost gegaan voor zes jaar, dan zou hij terugkeren en zij zouden trouwen. Hij had haar ook een ring gegeven, maar die kon zij niet dragen omdat haar vinger veel dunner was geworden. Zij noemde ook zijn naam. Haar vader trok die dag een fles wijn open, hij klonk op haar geluk en hij beloofde dat hij haar op de bruiloft goed zou bedenken. Er kwamen vrienden op bezoek, die Prisca gelukwensten, en zij vroegen of de jonge man een verwant was van zus of zo, daar en daar, en wat hij deed in de Oost, maar Prisca gaf geen ander antwoord dan een knikje, en zij staarde en scheen ver weg met haar gedachten. Het was feest in huis, de kanarie zat schel te fluiten in zijn kooi.

Men kon wel zien dat zij grote genegenheid had voor de jonge man. In de kerk lag zij langer dan anderen op de knieën, iedere vrouw die opstond en naar haar keek begreep wel dat zij voor hem bad. En in de namiddag zag men haar niet meer, zoals vroeger altijd, met haar zuster langs het veldpad wandelen, maar aan de rivier, waar men heel in de verte de stoomboten kon onderscheiden die voor een lange reis gingen, naar Amerika of naar Indië. De bekenden knikten haar toe op een wijze dat Prisca wel raden kon wat zij dachten en een tante zeide weleens goedhartig: Iedere dag is er een, kind, die je nader brengt tot je geluk, zes jaren zijn in een wip omgevlogen als je nog zo jong bent. Dan deed Prisca even de ogen toe en zeide: O ja, het wachten valt niet lang.

Op nieuwjaar het haar vader haar zelf de kalender aan de wand hangen, want hij had wel gemerkt dat zij 's morgens al eer hij het kon doen, zoals de gewoonte was, het blaadje had afgescheurd. Zij wist beter dan de anderen wat er op die kalender te lezen stond.

Over de zorgen en de lasten van vader, moeder, zuster scheen een licht van de verwachting. Wel kwam er geen brief uit de Oost, maar de jonge man zat zeker in een onherbergzame streek

[p. 521]

waar nooit een schip aandeed. Ook Prisca kon geen brief aan hem zenden, hoewel zij er vaak een schreef. Maar na een week verscheurde zij die weer en schreef een andere.

Soms wanneer zij in de kamer kwam, keek haar vader haar aan. Het was hem nooit opgevallen, dat zij zo tenger was, haar wangen leken wel doorschijnend.

Toen Prisca al twee jaar verloofd was zeide haar moeder dat zij nu toch met het uitzet moesten beginnen, want al dat knippen, naaien, zomen, merken kostte veel tijd en de dagen vloden weg zonder dat men erop bedacht was. De zitkamer werd wit van het linnen dat er uitgespreid lag, moeder en dochters waren bezig met de naalden, de naaimachine draaide en boven het geluid klonk lustig het geschetter van de kanarie.

Zij werkten geregeld, dag na dag, de stapels linnengoed werden groter in de kast. In het derde jaar van Prisca 's verloving werden de gedachten plotseling afgeleid toen ook haar zuster zich verloofde met een jonge man in de stad. Er was wel verschil. Het uitzet van de jongere lag gereed binnen drie maanden, haar woning was ingericht voor de herfst en het huwelijk volgde dadelijk. Nog voor de winter koud werd was zij weduwe en zij keerde bij haar ouders terug. Het was wel zonderling dat van haar verloving en haar huwelijk de verwachting nooit hoog was en alles gebeurde ook zo snel dat niemand kon nadenken. Voor de zuster, die nauwelijks veranderd scheen, was het geluk gekomen zoals voor zoveel jonge vrouwen en zij had het weer zo gauw verloren dat zij het niet eens besefte. Toen zij terugkeerde in huis stond haar vader voor de kalender. Zij schikte zich ook dadelijk in de verwachting die al zo lang het huis beheerste. Haar trouwen was maar een droevig geval geweest. Het verschil tussen haar en Prisca was dat zij niet die zalige glimlach op de lippen had en dat haar ogen niet staarden.

De vader en moeder stierven nog in de verwachting voor de zes jaren verstreken waren. Zorg goed voor Prisca, had de moeder nog tot de jongere dochter gezegd, dat zij sterk en gezond blijft voor de tijd die zij tegemoetgaat.

Toen het zover was spraken de zusters er niet over dat de zes jaren eigenlijk al om waren. Zij wachtten en hoefden er niet over te spreken. Soms vroeg een der oudere vriendinnen bij hen op bezoek: Wel Prisca, hoe zijn de plannen? Heeft hij al geschreven wanneer het zijn zal? Dan knikte zij of zij het wist, maar het niet

[p. 522]

zeggen mocht, en keek door het venster naar de verte. Maar vrienden kwamen er allengs minder nu de ouders er niet waren en de zusters hadden aan elkaar genoeg, men zeide ook dat zij eenzelvig werden. Zij gingen na de middag altijd samen naar de rivier, daar liepen zij de kade af tot de weilanden en keerden dezelfde weg terug, beiden over het water turend en als er rook aan de einder dreef wezen zij ernaar.

Men merkte dat zij magerder geworden waren en dat zij geen nieuwe japonnen droegen. De jongste had soms wel een nieuwe hoed, maar Prisca droeg de oude, altijd met dezelfde veer die men al jaren van haar kende. Sommigen meenden ook dat zij kleiner was geworden, hoewel zij toch niet gebogen liep.

Bij de buren vroeg men: Die Prisca, was die vroeger niet verloofd? Met een man in Indië, is het niet? Ach, zei een ander, zij zal nu wel wijzer zijn geworden, zij is niet jong meer.

De zusters spraken nooit over hetgeen waar zij op wachtten, het was ook niet nodig erover te denken omdat de vervulling immers zeker kwam. Wanneer Prisca naar bed ging lag zij nog een poos met gevouwen handen, starend naar de zoldering, en nadat de kaars was uitgeblazen hoorde de jongste nog lang aan haar ademhaling dat zij niet sliep. 's Morgens was Prisca het eerst wakker, altijd met de handen gevouwen. Bij het kleden deed zij alles rustig en stil, met die glans die nu dieper in haar gelaat was en haar mond een vorm had gegeven die niet veranderen kon.

Iedere nieuwjaarsdag nam Prisca de gebruikte kalender van de wand en hing een nieuwe in de plaats. Dan keken de zusters elkander aan zonder een woord, met een blik die betekende: het zal dit jaar gebeuren.

Ook de jongste had al dun grijs haar toen zij ziek werd. Het duurde maar kort, zoals zij alles gedaan had zonder dat men iets van haar verwachtte, en toen zij begraven was sprak niemand meer over haar.

Prisca was onrustig. Nu zij alleen was in huis werd haar verwachting groter, bijna te veel, er kwam een kleine blos op haar wangen, die donkerder werd, ook haar ogen schenen een donkerder kleur te krijgen. Het viel haar dikwijls op hoe stil het was en zij dacht aan vroeger toen de zon zoveel scheen en er tot op zolder vrolijkheid was te horen. Zij bracht de oude kooi beneden en zij kocht weer een kanarie, een jong vogeltje met een fijn geluid. Zij zette de kooi in de voorkamer tussen de twee fuchsia's.

[p. 523]

's Avonds droeg zij hem naar de slaapkamer om het zingen te horen wanneer zij wakker werd. Het vogeltje wende gauw aan haar, zij liet het vrij door de kamer vliegen en soms kwam het dicht bij haar naaigoed zitten.

Daar zij zo weinig meer te doen had ging zij ook 's morgens uit en waar zou zij anders gaan dan naar de rivierkant? Zij wandelde er heen en weer, langer dan vroeger, onder de bomen of dicht aan het water, en haar ogen waren altijd naar de einder gericht. Het kleinste stipje in de verte zag zij. Zij stond dan soms stil en haar gezicht werd strak. Zodra de stoomboot zo duidelijk werd dat iedereen op de kade haar kon onderscheiden keerde zij zich om, men had al opgemerkt dat zij dan iets zeide en een kort gebaar maakte met de hand, zoals men doet om te kennen te geven dat men het niet weet. De juffrouw is de laatste tijd wel oud geworden, zeiden de mannen op de kade, haar nakijkend terwijl zij wegging, een zwakke gestalte met het aangezicht vooruit gehouden of zij iets zag.

Thuis sprak zij hardop tot de kanarie, die dan zweeg en haar aankeek. Hoe kan een mens zo moe worden van niets te doen? vroeg zij. Als ik nu nog zong zoals jij de hele dag, maar het is niet meer dan een kopje omwassen en wat linnen nazien, dat is haast niets. En dan maar denken, denken waar hij zou zijn. En dan de zorg dat hem iets overkomen is zo ver weg, hij heeft me beloofd voorzichtig te zijn, maar ach. Was hij maar veel eerder gekomen, het is hier veiliger. Hij zal mij wel verouderd vinden, wij zijn niet jong meer en van die zorg wordt men zo moe. Ja, zing jij maar naar hartelust, dat geeft wat vrolijkheid. Maar ik mag het tafelgoed wel eens nazien, met de zwaarte van de stapels krijg je de vouwen er haast niet uit. Het ligt ook al langer dan wij gedacht hebben. Zes jaar, jawel, het is al meer dan dertig, altijd wachten.

Toen Prisca ziek geweest was en de buurvrouw 's morgens voor het brood had moeten zorgen, toen zij in april weer buitenkwam, liep zij gebogen, een nietig figuurtje, en zij scheen kouwelijk te zijn. Er zat ook hagel in de lucht, geen wonder dat iemand van haar leeftijd na een ziekte daar last van had. Haar aangezicht hield zij meer vooruit gestrekt. De stakkerd, zeiden de mensen die haar zagen gaan in de richting van de rivier, zij denkt nog altijd aan iets van lang geleden. Wat heeft zo'n oude vrijster nog aan het leven, alleen in huis en met de gedachten altijd bij dat ene.

Aan de kade wandelde zij niet heen en weer, maar zij stond stil.

[p. 524]

De mannen zagen toen dat zij naar iets tuurde, maar er was in de verte niets te onderscheiden. En zij knikte met haar hoofd.

Zij keerde niet recht naar huis, maar ging eerst naar de kerk. Daar liet zij twee kaarsen aansteken en zij bad lang.

Toen zij thuiskwam hoorde zij in de gang al hoe hard de kanarie zong. Welzo, zeide zij, zing jij maar want nu gebeurt het gauw. Zij liep in de kamer wat heen en weer, zij opende de kast en keek naar de stapels van haar uitzet. Ja, ja, zeide zij, zing jij maar, want hij komt morgenvroeg.

Voor zij naar bed ging nam zij uit het doosje een snoer van koralen en een ring. Zij droeg de kooi mee naar haar kamer. En nadat zij gebeden had sliep zij dadelijk rustig in.

Het was nog vroeg toen zij wakker werd door het getik van hagel op de ruiten. Ja, kom maar, zeide zij. De kanarie begon luid te zingen en zij hoorde: Ik heb daar in het verre land altijd aan jou gedacht.

De zon scheen wit, toen zag zij hem komen en zij moest wel de ogen sluiten.

De buurvrouw zeide dat men niet geloven kon hoe klein zij was geworden.