Verzameld werk. Deel 4

[p. 495]

Het bedelmeisje en de barmhartige burgers

Er was eens een bedelmeisje met een goed hart dat ook toen het niet nodig was op de straat ging bedelen. Zij werd Bruuntje genoemd omdat zij donker van aangezicht en haren was en die naam behield zij ook toen zij later een andere had.

In de tijd dat de rampspoed begon, toen alle weerbare mannen weg waren naar de oorlog en er al honger was in ieder huis, was zij in de stad gekomen, vermoedelijk met een troepje zwervers die haar achterlieten, een kind van een jaar of acht. De herbergier buiten de poort had haar in het hooischelfje naast de geitestal gevonden en ofschoon hij niet van bedelvolk hield had hij haar niet weggejaagd, hij vertelde altijd dat hij zich door haar ogen zo zacht gestemd had gevoeld.

Zij werd voor het eerst gezien op een zondagmorgen na de mis, het was stil, de sneeuw lag dik. Het kerkplein was verlaten, de sneeuw viel nog zo dicht dat er geen voetspoor meer te zien was. In de huisjes, klein onder de spitse toren, woonden oude mensen, ambachtslieden die niet meer werken konden, weduwen die op hun laatste jaren wachtten, suffend voor de vensters. Een klein kind, in een grauwe doek gewikkeld, liep daar, als een verdwaalde mus, het plein over en voor de portiek van de kerk bleef het staan. Al die mensen zagen het. Eerst ging de deur open van de kwaadspreekster, die het minst van de bedeling kreeg en altijd mopperde. Hoewel het koud was kwam zij buiten en stak het plein over met een stuk brood in de hand. De anderen keken en zagen dat zij over het donker kind nederboog en sprak, dan een kruis sloeg en hoofdschuddend terugkeerde, haar voeten maakten op de sneeuw maar een klein spoor dat dadelijk weer bedekt was. De deur daartegenover werd geopend, de kijfzieke vrouw keek naar buiten en met vlugge schreden liep zij om een stukje brood te brengen, het was maar een korstje want zij bewaarde nooit iets. En snel keerde zij terug, een smal streepje achter zich latend op de sneeuw. De kreupele man van het kleinste huisje opende zijn deur, allen keken verbaasd, want hij liep moeilijk en was te nors voor een praatje met de buren. Nu strompelde hij ops

[p. 496]

zijn kruk, die diepe gaten maakte, naar de portiek, hij klopte het kind op de rug om de sneeuw weg te doen en hij gaf het een groot stuk brood, zeker de helft van wat hij ontvangen had. De sporen van zijn kruk bleven lang zichtbaar. Bij de zijgevel van de kerk ging een deur open, de oudste vrouw van het plein kwam langzaam buiten toen de klok begon te luiden en zij ging zo langzaam met haar brood heen en terug dat de klok uitgespeeld was toen zij de deur weer sloot.

Veel was het niet dat het kind gekregen had, het had dadelijk alles opgegeten of het in lang geen voedsel had gehad en het bleef staan onder de portiek. De dag daarna kreeg het niet meer, want de mensen van het plein kregen zelf maar weinig en voorbijgangers waren er niet omdat de sneeuw steeds dichter viel. De volgende dag kreeg het minder want er was weinig brood voor de burgers en het minst voor de bedeelden. En wie op het kerkplein kwam en dat kind daar zag noemde het schande dat er nog aan bedelpak gegeven werd nu er gebrek was in de stad. Een man van de vroedschap zeide dat het kind buiten de poort gezet moest worden, want voor aalmoezen was het geen tijd en het hemd lag nader dan de rok. Zo, heeft hij dat gezegd, riep de kreupele man, die zich anders nooit met iemand inliet, maar mij doet het goed dat er nog armeren zijn dan ik, dan kan ik tenminste iets geven. Hij ging weer over het plein met het grootste stuk van zijn brood en met een doekje dat hij het kind om de hals deed. De anderen achter de ruiten zagen dat hij lang bleef staan praten, zij wachtten dat hij terug zou keren om ook met hun brood te gaan. Een vrouw uit de zijstraat hoorde ervan, zij kwam eens kijken en gaf een penning. Ook in andere buurten hoorde men dat er een hulpeloos kind stond op het plein en men zeide dat die oude mensen toch niet alleen ervoor zorgen konden.

De volgende dag viel er nog meer sneeuw. De huizen schenen lager in het wit en de spits van de toren was in de vlokken nauwelijks te zien. Het kind stond geduldig te wachten. De klok had al twee geslagen toen men de oudste vrouw buiten zag komen en voetje voor voetje, met de rok opgehouden, de hoek omgaan, en pas na een uur keerde zij terug, langzaam, geheel wit. Zij stak recht het plein over naar het kind en gaf het iets. Anders bleef het stil omdat niemand iets te geven had, maar achter de ruiten keken de mensen naar de portiek.

De sneeuw smolt na een dag of wat, er kwam storm, regen, er

[p. 497]

kwam ook een blauwe lucht. Voor die mensen op het plein bleef Bruuntje het kind dat op een witte dag verschenen was.

De armoede werd erger in de stad, de schepenen konden weinig uitdelen en menige vrouw, wier man in de oorlog was, moest met de opgehouden hand langs de huizen gaan. Maar iedereen gaf iets, hoe weinig het was, dat deden de vrouwen op het kerkplein immers ook, en het was vreemd te zien dat zij, die zelf hadden moeten bedelen, nog iets konden geven aan wie niet had. Men merkte dat de burgers elkander beter leerden kennen. Men keek elkander vertrouwelijk aan en na die winter waren er mensen vrienden geworden die elkander voor die tijd haast niet kenden.

In de zomer zag Bruuntje er anders uit. Zij was gegroeid, zij had een blosje op de wangen, zij huppelde soms over het plein. Een vrouw had haar zo dikwijls de haren gekamd en de handen gewassen dat het haar taak was geworden, die niemand haar af zou nemen; de kijfster, die het blauwe jurkje voor haar gemaakt had, keek iedere morgen wat er aan haar kleding was te doen. En wanneer de kerk uitging was zij altijd omringd door mensen die haar de wang aanraakten en haar iets gaven, een houten popje of een paar kersen, dat was voor menigeen al een gewoonte. Maar zij bleef een bedelkind, zonder tehuis, zonder ander bed dan de hooischelf. Alleen de kreupele man had haar eens mee naar zijn huis willen nemen en gezegd dat hij haar wel groot zou brengen of zij zijn eigen was, maar Bruuntje was weggelopen. Geen van de anderen op het plein sprak er ooit van haar bij zich in huis te nemen omdat zij een kind was voor wie allen iets konden doen. Er waren ook mensen uit de straten die nu geregeld langs het plein kwamen en Bruuntje iets gaven.

De nood hield aan, winter na winter en zomer na zomer, het werd een bleek en mager volk, meest ouden, gebrekkigen en kleine kinderen, want ook de jongens werden weggezonden. Het zou een droeve stad geweest zijn als de burgers het niet met berusting gedragen hadden, biddend om betere tijd. Het kind groeide op, er moest ieder jaar een grotere jurk voor haar gemaakt worden en over het haar droeg zij een blauwe doek. Iedere dag stond zij onder de portiek en uit ieder huis kwam iemand haar iets brengen, zomer na winter.

De betere tijd kwam ook, al duurde het zo lang dat Bruuntje een jonge vrouw was geworden. Velen der mannen die uitge-

[p. 498]

trokken waren keerden terug, luidruchtig en lachend door de overwinning. De vreugde klonk door alle straten van vrouwen die hun mannen terugzagen, moeders die hun zoons omarmden, en heel de dag klonk er gejuich en muziek van trommels. De kooplieden reden met kisten en balen, de winkels werden vol, het geld van de handel rinkelde weer.

Men zag Bruuntje nu door de stad dwalen en niet alleen op het kerkplein staan, soms kwam zij daar zelfs een dag of twee dagen niet. De oude vrouwen en de kreupele man staarden verwonderd naar de portiek. Eindelijk bleef zij weg. Als de mensen aan de deur stonden voor een praatje merkte de een van de ander dat de blik dwaalde, en zij zuchtten. De ondankbare, zei de kwaadspreekster, na zo lang als eigen kind behandeld te zijn weg te gaan en nog wel zonder groet. Ach buur, zei de andere, ik weet niet meer wat ik met zoveel brood moet doen, het is op het plein wel leeg geworden, het deed mij toch zo goed zoals dat kind mij om medelijden aankeek.

En de kreupele man werd weer norser dan hij ooit geweest was, hij antwoordde op geen vragen, hij gaf geen groet terug. Soms kwam hij buiten, sprong op zijn kruk haastig heen en weer en rondom de kerk of hij iets zocht en wierp dan hard zijn deur weer toe. Een ogenblik later wierp hij grote stukken brood het venster uit.

De oudste vrouw wekte de meewarigheid der buren. Door haar ruiten kijkend zagen zij haar in de kamer staan met een bakje brood in de ene hand en met de andere droogde zij de ogen. Dan weer ging zij zitten en haar lippen bewogen. Men begreep wel dat zij het zich meer dan anderen aantrok want zij had altijd veel gedaan voor Bruuntje en iemand had haar horen zeggen dat zij het kind aan het hart droeg. Op een warme namiddag zag men haar ook wel achter de kerk in het lommer op de bank zitten zoals zij dikwijls had gedaan met Bruuntje naast zich.

En die zomer kwam er een grote verrassing voor de burgers. De heer van het land had zich een vrouw gekozen, een prinses uit het verre Zuiden, en hij zou zijn stad bezoeken. De erepoorten werden opgesteld, de vlaggen uitgestoken. Het was een grootse stoet die binnenreed, speerknechten en herauten, trompetters en vaandeldragers, ridders met hun schildknapen, eindelijk de heer met zijn gade. Zij was gekleed in wit met zilveren sterren, op het hoofd droeg zij een blauw doekje onder haar kroon. Een vrouw

[p. 499]

van het kerkplein riep eensklaps haar naam, Bruuntje, en dat zij het werkelijk was bleek uit haar knik en haar lach. En het eerste wat de heraut van de burchtpoort verkondigde, was dat de landsvrouwe uit dankbaarheid voor de goede gaven die zij hier ontvangen had, opdat er in de stad geen armen meer zouden zijn, aan alle burgers geschenken uit liet delen. De kreupele man, vooraan onder de omstanders, riep: De ondankbare! geschenken hebben wij van haar niet nodig! Hij weigerde ook het goudstuk dat hem werd aangeboden, hij ging grommend heen.

Toen de landsvrouwe ervan hoorde zeide zij: Hij heeft gelijk, voor mijn vrienden van het kerkplein geen beloning.

En dit was haar wijze om hun haar dankbaarheid te tonen.

De rijke burgers zagen haar niet op het feest met veel flambouwen. In het stilste uur voor de avond, toen achter het kerkplein de mussen hun nachtplaats zochten, ging die oudste vrouw naar de bank, daar zat zij onder de donkere bladeren, mompelend en soms terzijde kijkend. En toen zij weer terzijde keek zat er een gestalte naast haar.

Kind, vroeg zij, waar ben je zo lang geweest? Je zal wel honger hebben, wacht, ik ga wat voor je halen. Zij stond op en ging zo langzaam omdat zij haast niet meer lopen kon, dat het al schemerde toen zij terugkwam. Zij bukte zich over Bruuntje, streelde haar wang en gaf haar een stuk brood. Kind, zeide zij, ga niet meer weg, ik zal zo lang niet meer kunnen geven. Nu ga ik danken dat je terug bent. En langzaam liep zij naar de kerkdeur.

Zij was daar nauwelijks binnengegaan toen er geluid naderde van krukken, stampend op de grond. De kreupele man liep achter de kerk heen en weer, turend in de duisternis van de boompjes. Eindelijk zag hij de gestalte en met twee lange schreden was hij bij haar. Godlof, zeide hij met een grote zucht, het was toch maar bedrog dat je rijk geworden was. Maar loop niet meer naar andere straten, hier bij ons op het plein krijg je vast genoeg. Hier heb je brood, en nog een penning om iets te kopen, en als het koud wordt krijg je een halsdoek.

Hij ging heen. Uit een deur kwam een vrouw met een kaarsje, zij zeide: Waarom sta je hier achter de kerk, in donker? Ik kon je haast niet vinden. Ga morgen weer onder de portiek, daar zie ik je liever en daar waait het niet. Ook zij gaf iets.

De volgende morgen stond Bruuntje onder de portiek en een voor een kwamen de oude mensen uit hun deur en staken het

[p. 500]

plein over om haar iets te brengen. Maar voor de avond ging zij naar de bank achter de kerk omdat daar die oudste vrouw altijd op de bank zat.

En toen het koud werd en de sneeuw viel kon die oudste vrouw niet meer buiten komen. Maar Bruuntje stak het plein over en klopte bij haar aan, dan kreeg zij een stuk brood dat zij opat onder de portiek. De anderen brachten het haar ook al vielen de vlokken zo dicht dat hun voetsporen dadelijk onzichtbaar waren.

Eerst toen die ouden gestorven waren verdween Bruuntje weer. Maar er woonden toen andere mensen en er kwam een ander bedelkind op het plein.