Verzameld werk. Deel 4

[p. 472]

De voorvader

Er was eens een voorvader die alleen woonde tussen het riet aan een grote plas. Hij had vier boomtakken in de drassige grond geslagen en daarop een vloer van dunnere takken gelegd. Wanneer het koud werd en hij de sneeuw zag komen, stelde hij nog drie paaltjes op, die hij met takkenbossen bedekte. Dan legde hij zich op de vloer met een pak biezen over zijn lichaam, waaruit hij alleen zijn hoofd stak om te kijken hoe het sneeuwde. Geen eend, die voorbijvloog, zou vermoed hebben dat daar een man woonde.

Toen hij eens een wortel uit de grond had getrokken werd hij in een enkele zomer een kenner van alle wortels in de omtrek en de zomer daarna had hij naast zijn woning een tweede vloer gebouwd, waarop de rapen en de knollen hoog gestapeld lagen. Wanneer het dan in de korte dagen sneeuwde lag hij onder de biezen te kauwen terwijl hij toekeek, en hij voelde zich tevreden.

Hij was groot en sterk, hij had een lange baard, en niet alleen alle hazen en konijnen, ook wolven en evers gingen voor hem op de vlucht, maar hij vermoeide zich niet om ze na te jagen omdat hij de vissen gemakkelijker ving. Op een dag van het voorjaar, met overal fluiten en tjitteren in het riet, ontmoette hij een ander mens, die op hem geleek, maar geen baard had. Hij bemerkte weldra dat het een vrouw was en zij lachte, hetgeen zij nog nooit gedaan had. Zij zag dat hij mooie vissen gevangen had, die hij aan twijgen gebonden aan de hand droeg, en zij zeide dat zij bij hem wilde wonen. Hij knikte. Terwijl zij achter hem liep gaf zij hem een naam, die volgens sommige geleerden van eeuwen later geklonken moet hebben als Fleir, volgens andere als Boer.

Toen de vrouw de stapels rapen en knollen zag en de woning, klapte zij in de handen. Zij aten en sliepen en de dag daarna vlocht zij van verse biezen twee rokjes voor haarzelf en een voor hem. De volgende zomer werden zij verrast door de geboorte van een zoon, voor wie Fleiva, gelijk zij zich was gaan noemen, kleine rokjes vlocht. Voortaan liet zij haar man alleen uitgaan om vis te vangen, zij bleef thuis want het scheen dat er nu veel meer

[p. 473]

te vlechten was, matten voor de vloer, voor de wanden, jakken voor de regen, schouderdekken voor de sneeuw, en er werden ook gedurig meer paaltjes in de grond geslagen om allerlei voorwerpen aan op te hangen. Met de jaren vermeerderde voor beiden gestadig het werk wegens de verrassingen die zich iedere zomer herhaalden. Hij moest veel meer vis vangen en knollen verzamelen, zij moest veel meer vlechten en veel meer wassen, want zij had een bijzonder zindelijke natuur.

De kinderen groeiden voorspoedig. Het duurde niet lang of de oudere zoons vonden hun vader achterlijk, dat hij zich met vis tevreden bleef stellen, terwijl het iets verder uit het riet wemelde van konijnen die met een strik gemakkelijk te vangen waren. De derde zoon leerde zo vaardig met stenen te werpen dat hij iedere dag met een stuk wild thuiskwam; een grotere uitvinding deed de vierde zoon toen hij een reep tussen de uiteinden van een wilgetak spande en daarmede een puntige stok kon afschieten. De zoons dwaalden zo ver af dat zij zelden bij vader en moeder kwamen en ten leste bleven zij weg. Andere zoons volgden dit voorbeeld, ook de dochters, maar de afwezigheid werd nauwelijks opgemerkt omdat het lot voortging iedere zomer een kind te zenden. De tijd kwam echter dat het lot daarmede ophield en ook de tijd dat er geen kind meer op de vloer te zien was.

De vrouw sprak er soms van eveneens uit het riet weg te gaan om bij de kinderen te wonen, maar hij schudde het hoofd, hij zeide dat hij op het droge land, waar het stof zeer deed aan zijn ogen niet wonen kon, dat hij vis en rapen gegeten had zolang hij zich herinnerde dat er witte of grijze wolken, zonnestralen of sneeuwbuien over de plas gingen, en geen ander voedsel wenste. Hij was tevreden. Het hielp niet of zij trachtte hem te overreden. Een konijn zal wel beter smaken dan een haring, zeide zij, maar hij zweeg. Toch liet zij niet af over verhuizing te spreken en zij werd dringender toen zij eens ver van de woning een vrouw had ontmoet, waarschijnlijk een dochter die voor vele zomers was weggegaan en nu een prachtig berevel droeg en een halssnoer van kiezelsteentjes. Zij beval Fleirboer haar ook een berevel te geven, maar hij schudde zijn hoofd, zeggende dat zij geen beer was en dat het schadelijk zou zijn zich als dat beest te kleden. Zij kibbelde en zij keef, hij zweeg en at zijn rapen.

De goden, die toentertijd de wereld begonnen te besturen, hadden gebreken zoals de mensen, zij konden niet alles zien en

[p. 474]

het plekje waar Fleirboer en zijn vrouw woonden, bleef voor hen verborgen, dus riepen zij die twee niet tot zich. Het schijnt eerder te verwonderen dat ook het lot hen vergat, maar toch gebeurde het. Het oude paar leefde steeds verscholen in dat moeras. En later, toen er geen enkele macht boven de wereld meer erkend werd, vergat ook de eeuwigheid die man en die vrouw, hoewel toch de wolken voortgingen over die plek te drijven, de winden door het riet te ruisen en de vissen zich te laten vangen.

De vrouw had juist gekibbeld over berevellen, zij zat biezen te vlechten en keek hem nog met boze ogen aan. Hij lag op de vloer, starend naar de lucht vol ronde wolkjes. Hij zag iets en na een poosje zeide hij: Vrouw, je hebt betere ogen, kom eens kijken.

Zij sprong op. Hoog boven de wolken zag zij een van die voertuigen die men in dat tijdperk gebruikte om zich door de lucht te verplaatsen. Het daalde, het zweefde rond en schoot bijwijlen stralen uit die het riet tot de grond nederbogen en Fleiva prikten. Zij slaakte een kreet. Of er een ster verschoot zo had zij dat voertuig naar beneden zien komen. Wat is er? vroeg hij en toen zij het hem gezegd had, stond hij op, nam een stok en ging in het riet. Ook zij nam een stok.

Hij keerde terug met twee mensen zo wit als sneeuw en daar zij naakt waren, riep hij zijn vrouw toe hun rokjes te geven. Zij merkte echter dadelijk dat zij niet geheel naakt waren, maar bedekt met een laagje van dat heldere glas waarvan men toen geloofde dat het schadelijke stralen weerde. Het was ongetwijfeld even nuttig in zijn tijd als het berevel in vroeger eeuw. Met welbehagen betastte Fleiva de bedekking van een der twee, de vrouw, zeggend dat zij er ook zo een wilde hebben en dan misschien haar rokjes niet nodig had. De witte man had intussen zijn oogkleppen afgedaan en ze vervangen door kristallen. Merkwaardig! zeide hij toen hij de oude Fleirboer had beschouwd en de witte vrouw zeide: Beeldig! De oude mensen verstonden hen niet en toen Fleiva tegen de witte man zeide dat hij sprekend op Fleirboer in zijn jonge jaren geleek, verstond hij haar evenmin. Fleirboer knikte en sprak: Dat vrouwmens lijkt evenveel op jou als die eerste dochter die wij vroeger hadden. Daarna bood hij knollen en haring aan, waarvan zij weinig proefden. De witte vrouw, die een draadje om haar middel droeg waaraan een glazen tasje hing, nam daaruit een glazen doosje en bood ieder een wit balletje aan. Fleirboer begon ervan te niezen, maar zijn

[p. 475]

vrouw wilde er nog een hebben. De witte man, die eveneens aan een draadje om zijn middel een glazen tasje droeg, nam daaruit een glazen plaatje waarop hij wat poeder blies, toen rekende hij en hij sprak: Merkwaardig! Onze naam is gemaakt als wij die exemplaren mee kunnen nemen. Die man kon wel een voorvader zijn en ik denk dat die baard van hem beroering zal wekken. Praat eens een paar woorden met ze, Latijn of zo iets, en zie ze mee te krijgen.

Met woorden, die enigszins op Latijn en enigszins op Fries geleken, maar door gebaren duidelijk gemaakt nochtans verstaan werden, gaf de vrouw te kennen wat zij wensten. Zij zeide dat zij Plus heette en haar metgezel Minus, en dat zij in de hoogste piramide van de Veluwe woonden, en dat het hun aangenaam zou zijn twee zulke oude lieden aan hun broederschap voor te stellen. Met het voertuig konden zij binnen twintig seconden op de Veluwe zijn.

In dezelfde taal stelde Fleirboer enige vragen en de antwoorden leerden hem het volgende: de wereld was veel ouder geworden sedert hun kinderen hen verlieten, zij hadden zich vermenigvuldigd rondom de plas en vormden thans het meestbeschaafde deel van het westelijk gemenebest. Van de huwelijksband hadden zij geen andere opvatting dan hun voorouders, hoewel bij hen de duurzaamheid daarvan wel verminderd was, ten eerste omdat er in het gemenebest veel meer mannen en vrouwen leefden, ten tweede omdat de ervaring had geleerd dat een langdurige samenwoning zowel de man als de vrouw geestelijk schade deed. Er was ook overigens weinig veranderd. Alleen kon men niet meer gedijen op rauwe bot en rapen; alleen kon men verder tellen dan tot tien en sommigen werden opgekweekt om in de boeken te lezen; alleen sprak men een andere taal.

Toen hij dit gehoord had, schudde hij het hoofd en zeide dat hij te oud was om zijn nakomelingen te bezoeken. Hij voelde zich hier tevreden en hij had geen andere wensen dan voor het welzijn van de jongeren. Fleiva echter was bereid mede te gaan. Zij groette haar man, zeggend dat zij van zich zou laten horen, en volgde de jongelieden. Fleirboer bleef alleen, hij keek naar de wolken.

Hoe het Fleiva ging kan men zich voorstellen. Zij kon niet wennen. Plus bracht haar bij de dansers. Gelijk bekend werden de glazen piramiden door een duizendtal personen van een enkel

[p. 476]

beroep bewoond. Toen Fleiva binnentrad stonden zij in rijen geschaard en uit de top klonk een ritmisch voorspel. Zij klapte in de handen omdat zij zag dat allen op Fleirboer geleken. De maten van de muziek en de gebaren begreep zij dadelijk, zodat zij vooraan ging staan en meedeed. Maar een glasnaakte man met een koperen schijf aan de nek trok haar weg en te zamen met twee anderen hield hij haar vast, want zij was sterk. Toen de oefening gedaan was vormden de dansers een kring van vele rijen rondom haar en wezen naar haar. Zij schreeuwde en sloeg, maar de drie opzichters konden haar telkens weer grijpen. Aan de ingangen werd gedrongen, heel de dag traden er andere dansers in de kring en wezen naar haar, en de opzichters losten elkaar af om haar vast te houden. Toen het gebouw in licht gezet was, zo hel dat zij niet zien kon, werd er een glazen kist binnengedragen, men legde haar erin en deed het deksel toe. Maar de stroom der bezoekers hield niet op.

Fleiva sprak met Fleirboer, zij vertelde hem alles wat haar overkomen was. Hij hoorde haar terwijl hij naar de sterren keek en schudde zijn hoofd. En iedere nacht, in de glazen kist liggende, vertelde zij hem hetzelfde: van opzichters die haar vasthielden, dansers die naar haar wezen. Fleirboer antwoordde niet, hij was te oud om haar raad te geven, dus schudde hij alleen het hoofd.

Enige maanden was zij zo behandeld, overdag in de kring vastgehouden, schreeuwend en slaand, des nachts in de kist gesloten, toen een antiquarius onder de toeschouwers verscheen en zich verbaasde dat zij nog leefde. Hij beval haar niet meer uit de kist te nemen.

De dansers kwamen dag en nacht naar haar kijken, zij wezen hoe haar vermagerende borst bewoog, hoe haar verstijvende vingers door de grijze haren woelden. Op een morgen bewoog zij niet meer, zij lag met opgetrokken benen en het gelaat in de armen stil. Toen droeg men de glazen kist naar het museum.

De stem van Fleiva vond de plek aan de plas terug waar Fleirboer gebogen zat te kijken naar de wolken. Zij vertelde hoe zij hier lag en zij vroeg hem of zij hun kinderen wel behoorlijk hadden grootgebracht, want eerbied voor de voorouders had zij bij de nakomelingen niet waargenomen. Het was ten dele haar schuld, zeide zij, maar ten dele ook de zijne. Toen dit hem ter ore kwam schudde hij zijn hoofd, want hij was te oud om tegen te spreken.