Verzameld werk. Deel 4

[p. 429]

De weduwe en de klok

Er was eens een weduwe die begon te merken dat zij te oud werd voor deze wereld. Zij wist wel dat er in andere huizen vrouwen zaten ouder dan zij, maar dat was verschillend.

Op achtentachtig kon men van ouderdom spreken, zeker, en toch woonde ginds in dat grauwe huis half achter de molen Geurtje, die al trouwde toen zij nog de kinderkleren droeg, en nog altijd goed bij het hoofd; Heintje had toen al twee kinderen en zij ging nog altijd 's zondags uit, misschien ook andere dagen, men kon hier langs de dijk zo weinig zien. Er waren er nog een paar, allemaal even kras. Ook die net zo oud waren, daar had zij mee touwtjegesprongen. Maar voor die anderen was de wereld toch verschillend. Zij woonden bij kinderen of bij kleinkinderen, zij hadden ook meer vertier omdat zij midden in het dorp zaten.

Zij zat hier alleen, welgeteld al achtendertig jaar. Helemaal alleen was zij niet, dat was immers geen mens. Om zeven uur ging de meid voorbij die op de deur klopte dat zij de melk had neergezet; om halfacht deed zij voor de bakker open, die altijd wat te zeggen had, dingen die haar zo weinig meer schelen konden, het was toch over onbekende mensen. En als zij dan in de keuken het stukje brood had gegeten, dat haar eigenlijk ook al te veel was, zag zij even over negen de postbode voorbijgaan, die ook al oud begon te worden, hoewel toch niet ouder dan haar vierde zoon. In de ochtend en na de middag gingen er nog anderen voorbij, maar die kende zij weinig of helemaal niet, want het was al zo lang dat zij niet buiten de deur kwam. Alleen was zij dus niet. Maar het gebeurde toch haast nooit dat zij hier in de kamer een mens hoorde praten. De enige die nog met haar sprak was de klok, als zij maar niet vergat voor het naar bed gaan de gewichten op te trekken. Hoe oud die klok was zou niemand kunnen zeggen, zij hing al bij haar grootmoeder in de kamer, dat was niet te rekenen.

Wanneer zij 's morgens hier kwam keek zij eerst de klok aan. Er was een vierkante wijzerplaat met figuurtjes, die zij niet onderscheiden kon, ook de cijfers niet. Zij zette er geen bril voor op

[p. 430]

want zij wist wel hoe het eruitzag, een visser in een bootje met de zon en de maan. En dat het bij achten was wist zij ook, de klok zou dat wel dadelijk slaan. Haar hoofd knikte altijd even als zij er voorbijging naar haar stoel.

De lucht was tegenwoordig donkerder dan vroeger, elke morgen grijs, de wolken soms iets lichter, niet dikwijls. Ook het land, de bomen en de sloten waren donkerder. Dat was misschien niet werkelijk zo, waarom zou dat alles nu donkerder dan vroeger zijn? Maar zo zag zij het toch maar, ook met de bril, die al lang niet meer goed was. Als het regende werd het nog donkerder, en tegenwoordig regende het meer dan anders, al van augustus af lagen er plassen langs de dijk. Daarom was het ook zo stil. Alleen de torenklok hoorde zij en soms een kar, die aan kwam rijden en voorbijging, zij luisterde naar de wielen tot in de verte.

Maar gelukkig was er nog het geluid in de kamer, het tikken van de klok. Soms tikte zij mee, eerst met een duwtje in de keel en dan de tik. Als zij dat een poosje deed werd zij er vrolijk van. Jawel, oudje, zeide zij. En laatst had zij gemerkt, dat zij het hardop zei, niet erg hard, maar als er iemand in de kamer geweest was had hij het kunnen horen. En de klok antwoordde ook: Jawel, oudje. Het was een zachte, bedaarde stem, die soms wat moe scheen te zijn en dan even ophield.

Jawel, daar zit je nu. Alweer zo'n donkere dag. Gisteren en vandaag, vandaag en gisteren. Eergisteren ook. Wat heb je aan die grauwe lucht, dat grauwe land? Wat de mensen in het dorp er voor plezier in hebben, begrijp je toch niet meer. Zal ik je eens wat zeggen? Dat het zo donker wordt, dat ligt aan je ogen, je bent een versleten mens. Je weet niet eens meer waarom je zo alleen zit.

Dat weet ik wel, antwoordde zij. Mijn hoofd mag dan wat suffen, maar wat hier in het hart ligt, dat is nog wakker. Denk je dat ik dat vergeten ben? Mijn hele lange leven, dat ligt in het hart.

Dat is maar goed, want anders had je niets. Ik dacht dat je vergeten had hoe het vroeger was. Je droeg toen je gouden bellen en je ketting. En wat een mooie kleren lagen er in je la toen je nog maar een heel klein ding was. Je vader en je moeder waren beste ouders. Wat stonden ze te lachen toen je die zondag in je witte jurk op de tafel zat. En toen je voor de spiegel stond en eigenlijk voor het eerst goed zag dat je blauwe ogen had, niet zoals je moe-

[p. 431]

der, maar zoals je vader en zoals Riek. Je keek ze in de ogen en ze lachten van de pret. Er is een hele tijd voorbij, reken maar hoe lang ze al onder die bomen liggen, je moeder al zestig jaar, je vader twee jaar minder. Waar ze nu zouden zijn? Bid maar dat het de hemel is. Zeker is dat niet, de mens weet zo weinig van Gods bestuur. Maar zij hebben eerlijk en goed geleefd, vertrouw dus maar. Het vragen helpt je toch niet. Heb je niet gehoord dat het tijd is om je aardappelen te schillen? Of zijn er nog van gisteren? Jawel, donker, maar lichter kan het voor jou niet worden, zo is nu eenmaal het lot.

En bij de nieuwe dag, als zij gekeken had naar de zware wolken en het natte land, begon die stem weer: Daar zit je nu. Hoe lang nog, kind? Een kind ben je, net zo goed als toen. Je liep zo hard, dat hij je toch niet dadelijk kon krijgen. Het was maar een spelletje waar het mee begon. Met Sientje en Leen 's avonds een eindje lopen, dan kwamen de jongens dichterbij en ze riepen wat om te plagen. Maar het ging gauw met hem, hij wist altijd wat hij wilde. En het was maar zestien maanden wachten of hij had alles klaar. Ja, zestien was het, niet zes, dan weet je het niet meer. Denk maar eens, het was zomer toen het begon en herfst was het toen je trouwde. En Leen trouwde een half jaar later. Toch jammer dat je haar nooit hebt teruggezien. Er moet toch iets met haar geweest zijn. Wat maal je toch altijd dat het zo donker is, de dagen korten, alles is al van het land gehaald, er zal nog wel meer regen vallen. En al had je een goede bril, wat zou je dan zien? De molen, de toren, de bomen, alles wat je toch al weet. Dat je van Leen nooit meer gehoord hebt, dat komt omdat zij met een haat van je is weggegaan. Ja toch, het was jouw schuld, het had niet gehoefd als jij het anders had gewild. Maar zij heeft geen haat meer tegen je, wees daar maar zeker van, zij heeft allang het lot van alle mensen.

En zij zuchtte. Die stem deed haar soms pijn vanbinnen, zij klonk zo rustig en zo goed, maar zij vertelde van niets dan van donker.

Daar zit je nu. Het is maar goed dat je turf en hout klaar hebt gelegd, het zal koud worden. Als de wind zo loeit en als de wolken van die kant komen, zie je straks hagel op het land. Wat je daar hoort zijn de eenden die weggaan. De tijd loopt voort, het is zeker al november. Dat draait maar door, het ene jaar na het an-

[p. 432]

dere, en waar gaat die tijd naartoe, zeg je? Je hebt toch geleerd dat er een eeuwigheid is, waar niets bestaat dan alleen God met zijn scharen? Waar is je man gebleven, waar je kinderen, als het niet in de eeuwigheid is? Jawel, je bent getrouwd geweest, bijna dertig jaar lang, die tijd is alweer voorbij. Het was november toen ze hem weghaalden, stil in huis, je weet dat misschien niet meer. Je hebt een brave man gehad. Ja, gehad, wees maar blij dat je dat tenminste zeggen kan, er zijn er veel die niets gehad hebben. En als je van niets dan van gehad kan spreken, en van voorbij, dan mag je ook aan het einde denken.

Daar denk ik al zo lang aan, antwoordde zij, ik wou dat het maar kwam.

Stook de kachel eens op. Met die hagel wordt het koud, al voel je het niet zo. Ga maar naar bed voor je de kaars hoeft op te steken. En als je wakker ligt, bid dan. Het onze-vader is altijd goed, dat kan je de hele nacht zeggen. Welterusten.

En iedere dag begon die stem vroeger te spreken, al zodra zij binnenkwam. En zo veel dat zij er moe van werd en niet luisteren wilde. Dan keek zij maar naar de meeuwen die er vlogen, dat moesten wel meeuwen zijn, al waren ze niet zo wit als vroeger. Maar soms hoorde zij die stem toch: De stumperd was maar drie maanden en iedereen zei dat het maar beter was, het was toch nooit een gezond kind geworden. Zo iets vergeet je niet, al word je honderd. Vreugde heb je er anders niet aan beleefd. En je weet niet eens meer hoe het eruitzag. Dat was verschillend met Diewertje, die is tenminste vier en een half jaar geworden, die was het mooiste van alle kinderen. Als je er maar vroeger bij geweest was, zeiden ze, maar dat was het niet, ach, dat weet de moeder beter. Het was veel te mooi om lang te leven. Je hebt geen klagen, je werd rijk gezegend.

Dat weet ik wel, maar waarom is die zegen dan weer van mij weggenomen? Ik zit hier toch zo alleen.

Jawel, ik zou gaan klagen als je alles gehad hebt wat een mens kan hebben. Heb je dan niet geleerd dat alles vergankelijk is? Ze zijn allemaal eerder weggegaan omdat je zo oud werd, dat is het enige verschil. Je hebt toch een dochter gehad die de mooiste van het dorp werd genoemd. Zij was twintig toen ze van je wegging. Denk maar aan het wijs beleid van God. Of iemand gaat op vier en een half of op twintig, dat is eender, dan heeft hij zijn aardse taak vervuld zoals God dat wilde.

[p. 433]

Ja, dat zeg je maar, en wat is mijn taak dan zo laat nog? Heel alleen met niets dan donkere lucht en donker land voor de ogen? Regen, regen, altijd regen, of het nog niet nat genoeg is op dat land, geen mens gaat er voorbij op zo'n dag, je ziet zelfs de kraaien niet. Wat is die zwarte vlek daar op de lucht, die langzaam aankomt?

Dat is de avond, kind, ga nu maar weer naar bed.

En weer een dag, met stijfheid in de leden, het vroor al hard, zei de bakker. Je kon een wagen al een eind weg horen. De kachel brandde flink. En die stem begon weer.

Daar zit je nu, maar het is nog zo kwaad niet in een verwarmde kamer. Toen je oudste zoon nog leefde, kon het 's winters ook zo vertrouwelijk zijn. Je oudste zoon, had je die ook vergeten?

Ik vergeet niets, antwoordde zij, tenminste hierbinnen niet. Waarom praat je toch van dingen die al zo lang voorbij zijn? Ik weet het heel goed, ik heb zes kinderen gehad, en een man, en een broer, en twee zusters, en een vader en een moeder, maar dat is al lang voorbij, die zijn ergens anders, waarom daarover praten?

Als je liever niet van vroeger hoort, dan zwijg ik maar. Ach, oudje, denk toch ook eens aan de dag van morgen.

Jawel, de dag van morgen, kan het dan nog donkerder zijn?

Hier bij je venster, ja, de dagen korten nog. Maar ik zie de dag toch komen, dat het lichter wordt. Die streep daar aan de lucht, achter de molen, dat is geen brand, dat is de zon, als die zo rood wordt, dan zijn wij dicht bij Kerstmis en je weet wel, dat er dan een licht geboren wordt.

Ik zie het niet, dat daar achter de molen? Dat is een vlek, nog donkerder dan de rest.

Je bent moe, kind, ga naar bed.

En toen zij weer in de kamer kwam, en de kachel opstookte en ging zitten, zag zij dat het land, tot ver weg achter de molen, achter de kerk, helemaal zwart was en de klok van de toren luidde vrolijk. Wat zou dat zijn? dacht zij. Is het Kerstmis op aarde? Waarom dan al dat zwart?

En die stem begon weer: Ja, het is Kerstmis, dat hoor je goed. En het heeft vannacht gesneeuwd, het hele land ligt dik eronder. Kijk maar naar buiten en vouw je handen en luister goed naar de toren. Je wordt te oud voor deze wereld. Nog een ogenblik, straks zie je dat licht.

Zij hoorde hoe de torenklok luidde en achter de molen werd

[p. 434]

het helder. Zij zag ook dat de aarde wit werd. Ach, zeide zij, ik word moe. Toen sloeg zij de ogen op en zij zeide tot die stem: Dank je, wat ben je goed voor mij geweest.