Verzameld werk. Deel 4

[p. 374]

Het bruidje

Er was eens een bruidje dat in haar korte tijd het slachtoffer was van de onenigheid van anderen, maar ten slotte alles kreeg dat haar ontbrak, alles dat haar toekwam omdat zij het met haar helder hart zo verlangde en anders niet. Het is een droef verschijnsel dat ook de onschuldige te lijden heeft van twisten onder mensen. De haat reikt verder dan men ziet, de dolk treft meer dan de man die eronder valt, er gaan veel rimpels op het water door een kleine steen.

Haar naam heeft niemand ooit onthouden, behalve een vogel. Zij had Philomele kunnen heten.

Zij werd geboren toen haar moeder in gevangenschap was opgesloten in de torenkamer. Wat de misdaad was heeft zij nooit geweten en ook al had men het haar verteld zou zij het niet begrepen hebben. De bestraffing, op de dochter voortgezet toen de moeder al gestorven was, om heel de kindertijd en ook langer niets meer te hebben dan een torenkamer, behoedde haar tenminste voor kennis die niemand baat.

De markgraaf had, behalve het gebied, de oude vete van het geslacht geërfd. Een heilige man had de vijanden gebogen en de hertog had, om de verzoening tot een verbond te maken, zijn dochter ten huwelijk gegeven. Maar de haat keerde terug. De markgraaf zag niets dan valsheid en bedrog in haar en toen hij haar van verraad verdacht liet hij haar in de toren brengen. Daar volgde een oorlog op die nog geen einde had toen de dochter al vijftien jaar was. Zij zag het door de smalle spleet in de muur die haar venster was, een schouwspel waarbij zij soms van vreugde in de handen klapte. En inderdaad, de oorlog is een fraai gezicht als men er de betekenis en de reden niet van kent.

Op een wintermorgen toen de bomen fonkelend stonden van de ijzel in het rode zonlicht, zag zij een figuur in een groene tabberd met een vaantje voor de valbrug komen, daar stak hij de trompet zodat het klaterde, hij hief de arm met iets dat wit was in de hand en sprak terwijl hij daarnaar keek, en een paard hinnikte. Uit de burcht beneden haar klonk luid gelach en zij lachte

[p. 375]

mee. Met rechte benen liep de figuur terug achter de bomen. Toen kwamen er paarden, niet een, niet twee, maar altijd meer, naast elkaar, achter elkaar, en zij droegen figuren die nog harder blonken dan de ijzel. En van de valbrug kwamen andere figuren. Zij naderden van beide kanten, zij sloegen, zij vielen, toen keerden de figuren op de paarden terug achter de bomen, en sommige waren rood zoals de pink van Philomele toen zij eens gevallen was.

Haar dienstvrouw, die oud was en langzaam, mompelde dan iets dat zij niet verstond en schudde het hoofd heen en weer. Maar wanneer het donker in de kamer werd, wanneer de laatste rode straal door het vensterspleetje drong, op dat uur dat zij wachtte op de kaars met haar brood, kwam soms het kleine bruine mannetje. Hij hurkte voor haar neer, hij hield zijn knieën vast, maar hij lachte zo zacht dat zij het nauwelijks kon horen. Zijn oogjes schitterden en met de vinger op de mond fluisterde hij: Was het niet mooi? Ze zijn zo dom, altijd lopen ze er weer in. Wat zal Pompe vanavond kwaad zijn!

En dan lachten zij samen. Wie Pompe was wist zij eigenlijk niet, zij dacht dat het een ander klein mannetje was, waar hij mee speelde. Pompe was de huisgeest in het kasteel van de hertog en Kriemp, de huisgeest van de markgraaf, had een diepe vete tegen hem. Het was toen nog niet bekend dat de geesten, die het lot van een huis schikken en keren konden, zo verschillend waren van aard en neiging, dat zij altijd in tweedracht leefden. Het bleef niet bij kibbelen en harrewarren, bij plagen en schimpen wanneer zij elkaar ontmoetten, zij zetten elkaar de voet dwars waar zij konden en zij ontzagen zich niet de mensen die zij dienden tegen elkaar op te hitsen, onverschillig of er bloed bij vloeide, enkel en alleen om hun gelijken in moeite te brengen. Zulk een strijd voerden Kriemp en Pompe al van geslacht op geslacht van hun heren. Wellicht was dit de oorzaak, of althans een der oorzaken van de vete tussen de twee huizen. Wie zal zeggen of de mensen dan wel de geesten, die hen ook toen omringden, in staat waren een zekere oorzaak te verwekken? Philomele geloofde wat Kriemp haar vertelde en zij meende dat de gebeurtenissen, die zij onder haar torenkamer zag, teweeggebracht werden door een spel dat hij met Pompe deed.

Eens zag zij daar iets wonderlijks waarvan zij vele nachten niet slapen kon. Voor de valbrug lag een vierkant veld, omzoomd

[p. 376]

met hoge kastanjebomen. Die stonden in het jonge loof versierd met rode en witte bloemen van onderen tot de top. En de lucht was nog nooit zo blauw en zo diep geweest, zo helder en zo blinkend. Zij had al van zonsopgang staan kijken en geweten, dat er iets gebeuren zou, want het was in haar borst zo vol dat het pijn deed. Het bleef stil heel die morgen, niets was er te zien dan die bomen en die lucht. Maar zij bleef kijken en toen de dienstvrouw haar het eten had gebracht, stond zij telkens op met het brood in de hand om te zien of er iets gebeurde.

De lucht werd nog blauwer en nog dieper en de bomen waren groter geworden met nog meer bloemen. Zij hoorde een trompet en kreeg er tranen van in de ogen. Van de valbrug kwamen weer die figuren, dat waren krijgers van de markgraaf, had Kriemp gezegd, te paard de ridders en de boogschutters te voet. Zij schaarden zich allen in rijen aan de linkerkant van het veld. Toen hoorde zij weer een trompet en zij hield haar borst even vast. Daar kwamen van de andere kant uit de bomen de andere figuren, de krijgers van de hertog, te voet, te paard, alle blinkend en met vaantjes, en zij schaarden zich in rijen aan de rechterkant. De man met de trompet, waar een blauwe doek aanhing, liep naar het midden van het veld en hij blies wat, driemaal. Toen kwam uit de rijen van de rechterkant een paard naar voren, daar zat een figuur op in het zilver en op zijn hoofd droeg hij een hemelsblauwe helm. Opeens was het veld er niet, maar zij zag twee ogen die haar aankeken. Wie weet wat het is zo aangekeken te worden, die begrijpt dat zij voortaan maar één gedachte had. Haar ogen waren toe en zij hield haar hoofd diep gebogen, er kwam wat koelte van buiten over. Toen zij de ogen weer opsloeg lag hij op het veld, er was iets roods op zijn blauwe helm. Zij viel op de vloer.

In het schemeruur, terwijl zij wachtte op de kaars, kwam het mannetje en voor haar hurkend, wreef hij zich de handen, lachte en zeide: Was dat niet mooi? Ik had Pompe wijsgemaakt, dat onze sterkste ridder lang zo sterk niet was als de sterkste van zijn huis en hij was zo dom zijn heer te zeggen dat hij hier moest komen vechten. De onze was heel veel sterker. Wat zal Pompe vanavond kwaad zijn!

Zij kreeg tranen en Kriemp wist daar de reden niet van. Als hij geweten had dat die ridder naar de torenkamer zou kijken en dat

[p. 377]

haar borst zo vol zou zijn, had hij wat anders gedaan, want hij was goedhartig en hield van haar.

Toen de dag daarna de dienstvrouw witte klederen voor haar bracht, een sluier en een krans, en iets zeide dat zij niet verstond, was het Kriemp die haar lachend het nieuws gaf. Die ridder uit het huis van Pompe, zeide hij, is dommer dan ik dacht, het schijnt dat hij hier gekomen was niet alleen om te vechten, maar ook om ons het bruidje weg te halen. De zotte man. De markgraaf zal je aan een ander geven, aan onze sterkste ridder die gisteren gewonnen heeft.

Zij zeide niets, haar borst was leeg. Die nacht kon zij niet slapen en ook de volgende lag zij wakker. Zij dacht dat het beter was nergens meer te zijn, noch in de torenkamer, noch daarbuiten, dan die witte klederen te moeten dragen en gegeven te worden aan die sterkste ridder. Maar ook zou zij niet nergens willen zijn nu die ridder met de blauwe helm haar had aangekeken.

En Kriemp kwam weer van hem vertellen, hij zeide: Pompe is al even zot, hij schold mij vanmorgen en hij zei dat zijn ridder ons bruidje hebben wil en dat Pompe ook zorgen zal dat hij haar krijgt. Maar het bruine mannetje is slimmer.

Toen lag zij wakker met een wens, die haar zo vol maakte dat zij stilletjes lachte in het donker. Zij wenste dat die ridder van Pompe mocht komen om haar te nemen, zij dacht dat zij dan graag de witte klederen zou dragen. En toen zij 's morgens opstond, tro k zij ze aan en dacht dat haar wens zeker vervuld moest worden. Het kon niet anders. Er zijn wensen waarvan men vooruit weet dat zij vervuld moeten worden zonder dat men kan zeggen waarom, wensen sterker dan alle hindernissen van de hele wereld samen, en dat zijn wensen die juist uit de zwaksten komen. Daarom zeide men vroeger: Indien gij sterk wilt zijn, wees zwak.

De dienstvrouw vroeg waarom zij de witte klederen nu al aan had, het feest zou pas over zeven dagen zijn. En Kriemp vroeg hetzelfde. Maar zij antwoordde niet omdat hij toch maar lachen zou.

Zij stond in het wit voor die smalle spleet in de muur morgen en middag, en die ridder kwam niet. Toch was zij niet bedroefd, want 's nachts wakker liggend hoorde zij een nachtegaal in de bomen, die zong van haar wens, zo veel, zo lang, met zulke diepe

[p. 378]

en hoge tonen, met telkens weer haar naam daarbij, dat het donker wit voor haar ogen glansde. Niemand anders hoorde het, niemand wenste zoals zij en een ieder sliep. En de nachtegaal zong steeds meer, steeds dieper en steeds hoger. Eens op een nacht, dat was de zesde voor het feest waarop zij aan de ridder van Kriemp gegeven zou worden, had de nachtegaal zo veel te zingen dat zij de witte klederen aandeed en voor die vensterspleet ging staan om dichterbij te luisteren. Zij zag dat het venster klein was, maar zij dacht dat zij wel zo klein kon worden dat zij erdoor kon gaan. En de nachtegaal zong: Ja, mijn bruidje, kom erdoor en morgen is de nacht voor ons.

Kriemp had haar zien staan. Hij zeide: Je kan niet slapen en mijn ridder zal zeggen dat je bleek bent. Morgenavond neem ik een steen en ik zal die nachtegaal wel raken.

Zij antwoordde niet, zij wist dat morgennacht niemand hem kon raken.

Toen de dienstvrouw de kaars had uitgeblazen en de deur dubbel gegrendeld, deed zij de witte klederen aan met de sluier en de krans. En voor het venster zag zij dat het breed genoeg was. De nachtegaal begon te zingen, zij zag zelfs het wit van haar klederen niet meer. Zij vloog het venster uit.

Beneden onder de bomen werd gekeven, gescholden en gevloekt. Pompe lachte en Kriemp stampte op de grond. Hij had niet gedacht aan deze mogelijkheid. Hij had niet gedacht dat een huisgeest, die immers een soortgenoot was, zijn plicht van soortgenoot zo erg zou verraden en gewone mensen veranderen in vogels. Hij zwoer het te zullen wreken en hij heeft het ook gewroken, maar daar heeft het bruidje nooit van gehoord, zij was veel te ver.

Het is nog heden zo, hoe de omstandigheden van de wereld ook veranderd zijn: sluit de liefde achter slot en grendel, zij vliegt het venster uit. De ware liefde namelijk, die ook heden nog bestaat.