Verzameld werk. Deel 4

[p. 342]

De onnozele ketellapper

Er was eens een ketellapper die altijd iets gaf en ook altijd iets had om te geven. Dit is zijn geschiedenis.

Nog voor enkele jaren woonde er op Bardsey, een klein eiland aan de kust, een volk van omtrent honderd zielen in een staat van eenvoud en tevredenheid. Bardsey was niet verder bekend dan de vissersdorpen waar de eilanders, wanneer zij meel of zout nodig hadden, hun groenten kwamen ruilen. Van de beschaafde wereld kregen de mensen alles wat zij ervan behoefden en dat was weinig, wat kaarsen voor de winteravond, zelden wat kleding voor de koude. Geld hadden zij niet en hadden zij nooit gezien, behalve de enkelen die soms naar de kust voeren, en hoewel zij tot een koninkrijk behoorden hadden zij geen bestuur om het leven volgens de wet te regelen, noch belastingen om dat te bekostigen. Van de geriefelijkheden der maatschappij waren zij evenzeer verstoken, zij genoten niet van post en krant, die zij trouwens niet kenden, want handel bestond er niet en niemand kon lezen, bovendien had niemand buiten het eiland een bekende. Alleen de gelovigen bemoeiden zich met hen, zij zonden er een voorganger in de dienst, die preekte en las, maar gewoonlijk niet lang bleef.

Het scheen of er veel minder dan honderd mensen woonden, want de huisjes stonden verspreid, ieder in een moestuin, en het was er zeer stil. Nu en dan kraaiden de hanen, maar anders hoorde men niets dan het bruisen van de zee op de rots. De mannen deden het tuinwerk, de vrouwen en meisjes breiden, de jongens zochten mosselen. Het was geen spraakzaam volk, het kende weinig verdriet en weinig vrolijkheid. Na een vroeg avondmaal, voor donker, gingen de meesten slapen, maar de jongeren, wier geest nog wakker bleef door het verlangen van de jeugd, traden de woning binnen van de oudste, die het hoofd van de gemeenschap was, de enige woning waar een olielamp brandde voor de grote schouw. Daar hoorden zij de verhalen van de voorgeslachten, eeuw na eeuw van vader op zoon verteld, en in ieder verhaal

[p. 343]

rees de wonderlijke gestalte van Elphin Bach, de onnozele, de eerste bewoner van Bardsey.

In oude tijden, toen er oorlog geweest was en een vreemde gebieder op het kasteel heerste, was het vissersvolk van de kust het armste van heel het land. Voor de vis die zij vingen, het hout dat zij hakten, het vuur dat zij brandden, moesten zij zo veel tol betalen dat zij hongerig en mager werden. De mannen bleven langer op zee en keerden pas in de nacht terug om tersluiks wat vis voor vrouw en kinderen thuis te brengen. Daar hoorde moed toe want er waren geen lichten op de kust en de zee kon vooral in de wintermaand zwart en grimmig zijn. Het gebeurde vaak dat er 's morgens in de barre wind vrouwen op het strand stonden, uitkijkend naar een boot die nooit terug zou keren.

Eens, op een donkere namiddag met regen die al heel de dag gevallen was, stonden er mensen onder de muur van het kasteel verzameld rondom een paar mannen die een boot vastmaakten. Er werd gezucht en soms snikte er een, maar niemand sprak en de hoofden waren gebogen. Een boot met vier mannen was die nacht op de rotsen van Bardsey stukgeslagen. Achter de ruiten van het kasteel werden de lichten opgestoken en men hoorde de knechten zingen die het kerstblok de poort binnensleepten. Sommige mannen mompelden, een enkele vloekte. Toen merkten zij dat er bij de omstanders een vreemdeling was, nog havelozer dan zij, in zonderlinge vodden, met een stok over zijn schouder waaraan een koperen ketel en een lederen zak hingen. Hij deed vele vragen: waarom zij verdrietig waren? waarom er mannen verdronken waren? waarom er op Bardsey geen licht brandde zoals in het kasteel? waarom niemand hem een stuk brood kon geven? Men begreep dat hij onnozel was.

Een der vrouwen, die haar man verloren had, nam hem mee naar haar woning en terwijl zij in het donker zocht wat zij hem te eten kon geven zag zij dat hij een grote kaars met een heldere vlam op de tafel zette. Toen zij zuchtend zeide dat zij zelfs geen korst kon vinden en dat zij het evengoed hem kon vragen, lachte hij en nam uit zijn koperen ketel een groot brood, zij had er nooit een zo wit gezien. Zij aten samen, luisterend naar de liederen in het kasteel.

Na twee dagen ging Elphin Bach de huizen langs om ketels te lappen, maar niemand in dit noch in het nabijgelegen dorp bezat

[p. 344]

een ketel, de mensen waren zo arm, dat zij in aarden potten moesten koken. Hij verdiende dus niets. En hier en daar verbaasde hij de mensen, want wanneer hij om brood vroeg en zij antwoordden dat zij het zelf wel konden vragen, gaf hij hun een brood uit zijn ketel. Ook andere dingen haalde hij daaruit, een handvol zout, een kruikje olie of een rinkelbel voor een kind, altijd wanneer hij hoorde vragen. Sommigen dachten dat hij een tovenaar was, maar een verstandig man zeide dat hij dat niet kon zijn, anders zou hij niet om brood bedelen en zulke arme kleding dragen.

Misschien had de ketel een wonderlijke kracht die hij zelf niet kende. Hij gaf zulke dwaze antwoorden over het land waar hij vandaan kwam en over zijn ouders, dat men al gauw zeker wist te doen te hebben met iemand die door de natuur misdeeld was in verstand. Hij zeide dat hij van Caerleon kwam, een koninkrijk dat al eeuwen niet bestond, en dat hij de zoon was van Bronwen. Nu herinnerden alleen de oudsten zich van Bronwen gehoord te hebben, die een koningsdochter was en dus geen ketellapper tot zoon kon hebben. Op de vraag hoe hij altijd iets uit de ketel kon geven, antwoordde hij dat hij dat niet wist, hij had hem van zijn moeder gekregen. Het was altijd zijn gewoonte geweest iets te geven wanneer erom gevraagd werd en dat had hij altijd uit die ketel genomen. Een schrandere man maakte de anderen aan het lachen door te zeggen dat men onmogelijk altijd iets kon geven als men nooit iets ontving. Zij noemden hem de onnozele. De mannen lieten hem ongemoeid, de vrouwen waren met hem begaan. Een ieder gaf hem een stuk brood en dat was dan meestal gesneden van brood dat hij zelf gegeven had. Men raakte eraan gewoon en binnen enige weken vond niemand het meer vreemd. In al die dorpen aan de kust zag men hem met genoegen komen en men noemde hem Elphin, en zelfs Elphin Bach, de lieve, en ook wel Elphin Bach, zoon van Bronwen, al was dat maar zijn waan.

Maar hoe onnozel hij ook mocht zijn, dat zijn ketel toverkracht bezat kon een ieder zien. Eens stond de kok van het kasteel er met begerige ogen naar te kijken en wilde hem kopen. Elphin Bach gaf hem de ketel en wilde er geen geld voor hebben. Dadelijk kwamen uit alle woningen vrouwen rondom hem staan, die hem voor domkop scholden en vroegen waarom hij dat gedaan had. Mijn moeder Bronwen, antwoordde hij, heeft mij gezegd te geven wanneer gevraagd wordt. En toen zij hem de dag daarna zagen komen met de ketel aan de stok en niet begrepen hoe hij hem

[p. 345]

terug had gekregen, zeide hij: Mijn moeder Bronwen heeft hem mij gegeven. Hij wist zelf niet dat de ketel, die hij weggegeven had, weer bij hem was teruggekeerd.

Toen hij een jaar langs die dorpen had gezworven viel er een zware storm op de kust en er werden drie boten stukgeslagen tegen de rots van Bardsey. Elphin Bach, horend dat er gevraagd werd waarom daar geen licht was, zeide dat hij naar het eiland zou gaan om er 's nachts een licht op te steken. Het hielp niet of een oude vrouw hem waarschuwde dat hij daar geen kaarsen en ook geen brood zou vinden omdat er niemand woonde. Elphin Bach was koppig zoals onnozelen zijn en liet zich overvaren.

Diezelfde nacht was het zeer donker op zee. Van noord tot zuid zagen de vissers geen licht op de kust, behalve het vage schijnsel van de ruiten van het kasteel. Het was hachelijk varen omdat er een sterke stroom ging tussen Bardsey en de kust. Er voer een boot met twee mannen, die begonnen te vrezen toen zij het gebruis op de klippen hoorden en luid baden. Plotseling zagen zij daar een licht, klein maar scherp en wit. Toen konden zij de rots vermijden en recht op de bocht van Caergwynnion sturen.

Elphin Bach bleef op het eiland, hoewel niemand begreep hoe hij daar kon leven. De vrouwen misten hem omdat hij nu geen brood meer gaf, maar de mannen waren tevreden dat zij iedere avond een licht op Bardsey zagen.

Hij verbaasde de mensen nogmaals toen hij op een morgen naar de kust kwam gevaren met een vrouw en haar aan de hand naar de kerk bracht, waar de priester hen verbond en zegende. Zij was evenmin jong als hij en zij scheen even onnozel. Hij zeide: Mijn moeder Bronwen heeft mij Essylt gegeven. Maar niemand wist vanwaar zij kwam.

Daarna hoorde men vele jaren niets van Elphin Bach. Het licht brandde geregeld op het eiland, behalve bij vollemaan, en al het vissersvolk noemde het een weldaad.

De heersers voerden gedurig oorlog, waarvoor vele mannen gewapend uittrokken, die niet terugkeerden, tolgaarders kwamen in alle dorpen om zware belastingen te eisen. Menigeen vluchtte uit het koninkrijk. Het was ook in die dorpen aan de kust een droeve tijd voor de vrouwen en de kinderen, want mannen, die voor het dagelijks brood konden werken, waren schaars. In het kasteel woonde een nieuwe heer die het gebrek niet zag omdat hij aan niets anders dacht dan aan zijn paarden en zijn hon-

[p. 346]

den. Iedere avond stonden er kinderen onder de muur aan het water, kijkend naar de verlichte vensters of misschien een knecht afval van de tafel zou werpen.

Er was een weduwe die Rhiannon heette en zes kinderen had. In haar wanhoop om hen te voeden herinnerde zij zich Elphin Bach. Zij pakte een bundeltje, nam afscheid van het huis waar zij geboren was en roeide naar Bardsey, hetgeen voor een hongerige vrouw met kleine kinderen een moeilijke tocht was. Elphin Bach hielp haar met de boot en bracht haar naar zijn woning, waar Essylt voor de deur stond, die de weduwe wantrouwend aanzag en haar vroeg of zij goud bij zich had. Goud, zeide zij, brengt Bardsey ten einde.

Toen Rhiannon de inhoud van haar bundeltje getoond had lieten zij haar binnen en gaven haar en de kinderen zoveel brood als zij konden eten. Er was geen plaats genoeg in de woning, want ook Elphin en Essylt hadden kinderen, daarom bouwde hij een andere voor Rhiannon. Na enige dagen, toen zij verzadigd was van brood, vroeg zij waarom hij geen look zaaide, wortelen en rapen. Hij noch Essylt had daar ooit van gehoord. Rhiannon vroeg hem naar de kust te varen om zaad te kopen, maar toen hij begreep wat zij van hem wenste nam hij zaad uit zijn ketel en gaf het haar. Ook een spade en een hark wilde zij hebben, die hij eveneens gaf, en zij maakte rondom haar woning een moestuin. Voortaan bracht Rhiannon, wanneer zij 's morgens brood bij Elphin ging halen, altijd look en wortelen.

In de winter kwamen er vier vluchtelingen over de woeste zee gevaren, ellendig en verstijfd van koude omdat zij geen kleren hadden. Essylt deed hun dezelfde vraag, of zij goud bij zich hadden, en zij kon gemakkelijk zien dat zij gerust mocht zijn. Nadat zij gegeten hadden vroegen zij om wollen buizen en mutsen. Elphin Bach, die voor Essylt en voor zichzelf geen wollen klederen had, lachte en haalde uit zijn ketel wat zij verlangden. Daarna vroegen zij ieder een woning en een moestuin zoals Rhiannon had. Elphin Bach wees hun ieder een plek aan, droeg hout en werktuigen daarheen en hielp bij het bouwen. Bardsey had al een kleine bevolking, die eenvoudig leefde, maar geen gebrek had. Van Elphin Bach kregen allen brood en zout en de anderen gaven hem wat in hun tuinen groeide, want hij was te dom om zelf te zaaien.

Toen hij al zeer oud was kwam er een man die vertelde, dat er

[p. 347]

op heel de kust een vreselijke hongersnood heerste. Dit was voor Elphin Bach de gelukkigste tijd, hij lachte en hij zong met Essylt en de kinderen van de morgen tot de avond; hij deed niet anders dan uit zijn ketel grote broden nemen en ze zijn vrouw toereiken, zij stapelde ze in rijen voor de deur en al de kinderen van het eiland droegen ze naar de boot, die dan volgeladen wegvoer naar de hongerigen. Het verhaal zegt dat er zonder Elphin Bach geen enkel mens het leven had behouden en dat er in die dagen op het eiland en op de kust niemand vroeg hoe het mogelijk was dat hij altijd geven kon.

Toen hij gestorven was kon men de ketel nergens vinden. Maar de kinderen van Bardsey, die nu groot geworden waren, hadden de gewoonte gekregen elkander te geven wat zij nodig hadden. En dat hebben van geslacht op geslacht de mensen daar gedaan. Het kasteel was allang een bouwval toen de afstammelingen van de eerste bewoners van het eiland in vriendschap en voldaanheid leefden.

Voor een jaar of wat nog zag men van de kust bij zonsondergang op Bardsey een wit licht schitteren en er waren vissers die geloofden dat dit het nachtlicht was van Elphin Bach.

Sedert die tijd kwam er een rijk man, aan wie de bewoners het een na het ander stuk grond verkochten. Hij liet er een school bouwen en een winkel. De kinderen leerden toen dat het maar een legende was dat Elphin Bach altijd kon geven en in de winkel viel eens een goudstuk. Het is nog kort geleden dat de overheid de hele bevolking naar de kust liet vervoeren. Maar er moeten nog oude vissers zijn die soms het licht zien op Bardsey en het verhaal vertellen van Elphin Bach.