Verzameld werk. Deel 4

[p. 331]

De korporaal, de kwinnelien en het wasmeisje

Er was eens een korporaal die heel zijn leven met twee tegengestelde neigingen te kampen had en zich eerst op zijn gemak voelde toen een van die twee voorgoed de overhand kreeg. Het is een lange geschiedenis, die evenwel kort verteld kan worden. Zijn naam staat in de registers van zijn compagnie vermeld, maar aangezien in zijn tijd een ieder wist wie er bedoeld werd wanneer men van de korporaal sprak, blijft hij uit eerbied voor de overlevering zo genoemd.

Heel zijn leven was hij een oppassende man en zijn dienst verstond hij uitstekend, vooral toen hij de gele strepen droeg, hetgeen niet verwonderen zal als men weet dat hij van de pupillenschool kwam. In die prille jeugd al roerde in zijn gemoed de eerzucht die hem, meer dan het plichtsbesef, dreef de reglementen woordelijk op zijn duimpje te kennen. Hij had hart voor de dienst, hetgeen duidelijk bleek.

De overste zeide op een zaterdagmorgen voor de troep: Die kerel is een braaf korporaal, hij zal het ver brengen.

Dat was bij de gelegenheid dat de kolonel met twee burgers was komen kijken naar zijn uitvinding, de knopenschaar, dat voortreffelijk werktuig waarmede men zes of meer knopen tegelijk kon poetsen zonder de tuniek vuil te maken. De kapitein had al eens opgemerkt dat de jongens van zijn escouade de mooiste knopen hadden en, gevraagd hoe dat kwam, had de korporaal zijn knopenschaar vertoond. Het werd gerapporteerd, hij kreeg een pluimpje en een gratificatie, hetgeen toenmaals de goede gewoonte was bij de gewapende macht.

Het was volkomen verdiend en niet alleen wegens de knopenschaar, want zoals hij iedere lichting weer zijn jongens oefende, met zachte maar strenge hand, zoals hij hun leerde de corvee te doen, hun spullen in de kist te bergen en op het veld recht te lopen in de houding die de soldaat past, zo deed het geen ander, tenminste niet in dat garnizoen. Zijn minderen mochten hem graag en zijn meerderen achtten hem als een volmaakt korporaal.

Maar er school een angel in de lof van de overste, want de voor-

[p. 332]

spelling, dat hij het ver zou brengen, wekte weer de eerzucht in zijn gemoed. Hij had geen rust, hij voelde dat hij hogerop moest en deze begeerte verstoorde de tevredenheid met de staat waarin hij verkeerde.

Het zijn benijdenswaardige stervelingen die alleen, door anderen ongemoeid, een tweestrijd kunnen uitvechten; soms is die strijd gauw beslist, soms duurt hij lange tijd, maar hoe het gemoed dan ook bewogen mag worden, het hoofd wordt niet in de war gebracht door inblazingen van anderen, die met die strijd niet te maken hebben en de ongemakken ervan niet hoeven te dragen.

Eens, pas van manoeuvre teruggekeerd, waar hij zich door stiptheid zeer onderscheiden had, ontmoette de korporaal in een nieuwe lange straat het wasmeisje dat een zo belangrijk deel van zijn lot in haar hand zou nemen. Het was het bekoorlijk uur van een septemberschemeravond. Wie aan toveren twijfelt heeft nooit op zulk uur een meisje ontmoet dat zoals zij de bekoring van de schemeravond in heel haar wezen droeg. Wat het was dat zijn hart beving, de houding van haar arm waarmede zij het mandje hield, de zilverglans van haar hoofd of het lachje van haar mond toen zij naar hem omkeek, wist hij niet. Maar hij stond stil en hij voelde dat hij een andere man werd. En toen haar gestalte kleiner werd aan de horizon van de straat, herinnerde hij zich dat hij haar eerder gezien had, niet haarzelf welteverstaan, maar iemand die sprekend op haar geleek.

Het heeft geen nut, zoals de romanschrijvers doen, uitvoerig de verkering te beschrijven. Het wasmeisje had, daarin bijgestaan door haar ouders, na enige aarzeling zijn aanzoek aangenomen, op voorwaarde echter dat het huwelijk gesloten zou worden zodra hij tot een hogere rang bevorderd was, want zij voelde zich te goed om de vrouw van een korporaal te zijn en dan natuurlijk de was van de hele compagnie te moeten doen. Het zaadje van de eerzucht, door de overste met een gunstig oog beschouwd, werd thans gekoesterd en aangemoedigd.

En toen begon de tweestrijd.

Op een zondagmiddag, terwijl hij op een stille plek van het bolwerk voor de gracht zat, kwam de andere, die op het wasmeisje geleek, naast hem zitten. Hij kende haar al uit de verhalen van zijn vader, die eveneens korporaal was, en uit hetgeen later de commandant van de pupillenschool van haar verteld had. Hij

[p. 333]

had haar vroeger wel gezien, maar nooit met haar gesproken. Zij was een kwinnelien. Volgens het woordenboek van die dagen was een kwinnelien een soort fee, die zich in het bijzonder met militairen bezighoudt. Zij sprak: Korporaal, wees geen uilskuiken. Het zijn maar praatjes dat een soldaat de maarschalksstaf in de ransel draagt, behalve als je voor maarschalk geboren bent. Dat ben jij immers niet. Je bent een goed korporaal. Je bent tevreden met je escouade, de dienst doe je met plezier en aan je soldij heb je genoeg voor limonade en sigaren. Wat doe je met de gouden chevrons? Als sergeant moet je meedoen met de lichtzinnigheid van jongelui die geen soldaat meer zijn en nog geen officier. Er zijn maar weinig sergeants, dat weet je, die al hun schrijfwerk doen zoals het hoort en de sergeant, die met zijn soldij uitkomt, is haast niet te vinden. Dat zijn dingen waar jij immers niet van houdt. Voor korporaal ben je in de wieg gelegd, niet voor sergeant. Luister naar mij, ik meen het goed met je.

Hij zat daar lang over na te denken, zodat hij bijna het rapport vergat. En het duurde wel een week dat het wasmeisje hem telkens vragen moest wat hem scheelde. Dan sprak zij ook van het trouwen en van de gouden strepen met een lieflijke klank in haar stem.

Hij was nog in tweestrijd toen de kapitein hem liet roepen en zeide dat hij met nieuwjaar bevorderd zou worden. Langzamer dan hij placht te doen bracht hij zijn hand aan de politiemuts. Het was of hij de kwinnelien dicht aan zijn oren hoorde: Wat doe je met de gouden chevrons?

Maar zij kwamen op zijn mouwen en het huwelijk werd voltrokken. Binnen een half jaar wist hij alles wat een sergeant behoort te weten en ook in die graad deed hij zijn dienst voorbeeldig. Toch merkte hij soms dat hem iets ontbrak. De gezelligheid was weg nu hij over meer soldaten te bevelen had, die hij nu ook als mannen beschouwde, niet meer als jongens. De vertrouwelijke omgang waarbij, de verschuldigde afstand in acht nemende, iedere soldaat hem als een kameraad aansprak, was weg. Niettemin zou hij aan zijn nieuwe staat gewend geraakt zijn als de tweestrijd hem niet opnieuw verontrust had.

In den beginne had zijn vrouw zich gelukkig gevoeld met de verandering van wasmeisje tot sergeantsvrouw, maar zij had op straat gezien dat de vrouw van de luitenant eerbiediger gegroet werd dan zij. Daarom vroeg zij haar man eens waarom hij niet in

[p. 334]

de boeken leerde om officier te worden en zodoende wekte zij de slapende eerzucht in hem op. De korporaal herinnerde zich dat hij het ver zou brengen. Hij nam de boeken voor zich en zijn vrouw moedigde hem aan zodat hij vlijtig leerde. De adjudant, ervan horend, bespeurde spoedig dat hij op de hoogte was. Hierbij zij opgemerkt dat men in die tijd bij het leger lang niet zoveel hoefde te weten als heden ten dage en dat men met een mate van kennis, die nu gering genoemd zou worden, bevel kon voeren en een veldslag winnen. Ja, de geschiedenis vermeldt zelfs kapiteins die niet eens konden lezen. Dat is veel veranderd.

De korporaal werd bij verrassing bevorderd tot tweede luitenant.

Toen hij zijn fraai gelegen woning betrokken had, met een ster op zijn kraag, kwam op een middag dat zijn vrouw uit was, de kwinnelien op bezoek. Zij schudde het hoofd, zij zuchtte en zij zeide: Korporaal, je bent niet wijs. Weet je wel goed wat je nu wacht? Nu zullen ze je geregeld om de zoveel jaar een trapje hoger zetten en daarvoor schrijven ze op je conduitelijst alles op wat je doet of wat je niet doet. Dat is meer dan je denkt. Niet alleen hoe je met de manschappen omgaat, hoe je exerceert, hoe je een bevel uitvoert, niet alleen of je weet waar sloten en poelen liggen en hoe je daarover moet komen met de troep, was het maar zo, daar zou je op den duur wel bekwaam genoeg voor zijn; maar ook of je netjes geschoren bent, of je dansen kan, hoe je met de dames praat en wat je van de moraal denkt. Jij bent voor zulke dingen niet geboren en aan die maarschalksstaf, daar kan je zeker van zijn, zal je je vingers branden. Wat had je het anders kunnen hebben. Na veertig jaar trouwe dienst een grote medaille op je borst, met de stafmuziek, een goed pensioen en tevredenheid over dienst die je goed had gedaan. Dat andere werk zou je ook wel goed doen, welzeker, maar je voelt er je toch niet in thuis. Kom, korporaal, luister nu eens naar mij. Beter ten halve gekeerd. Gedraag je netjes, maar zet de eerzucht uit je hoofd. Dan breng je het tot luitenant-adjudant, dat is wel geen korporaal, maar toch hetzelfde soort van leven, gezellig en vertrouwelijk, waar je zo van houdt. Die medaille krijg je in ieder geval. Laat je niet meer betoveren door het wasmeisje, je weet dat een goed militair zich aan de kwinnelien moet houden.

Zij ging en hij salueerde met animo. Hoewel zij echter naar zijn hart gesproken had, voelde hij zich toch al te veel officier om

[p. 335]

door haar toon geheel behaagd te zijn. Enerzijds meende hij dat hij deze rang, en ook de volgende, waardig was, anderzijds dat zij geen ongelijk had.

Het behoeft nauwelijks gezegd te worden dat een man van zijn karakter als tweede luitenant goed oppaste, ook als eerste. Tot deze rang werd hij onder gelijke omstandigheden bevorderd. Het was alweer het wasmeisje dat hem aanzette zijn best te doen, de kwinnelien die te laat trachtte zijn eerzucht te weerhouden.

Om de lange geschiedenis kort te maken mogen de tussengelegen stappen overgeslagen worden. Hij werd kapitein door inblazing van het wasmeisje en ondanks vermaning van de kwinnelien, hij werd evenzo majoor, overste, kolonel. Bij iedere bevordering deden zich dezelfde schommelingen in zijn gemoed voor. Als kapitein besloot hij niet hogerop te willen, maar rustig op het bureau zijn werk te doen tot de dag kwam voor de burgerkleding. En toch groeide de begeerte bij het zien van de gouden kraag. Als majoor gaf hij de kwinnelien gelijk dat het onbehagelijk was op zijn leeftijd nog te leren op een paard te zitten. Maar ook gaf hij het wasmeisje gelijk dat men, zo dicht bij het hoogtepunt van dromen, de moed niet mocht laten zinken. Als overste voelde hij zich het minst op zijn plaats, het hinderde hem door de kolonel jij en jou genoemd te worden en hij werd grommig in huis. Het wasmeisje zeide eens: Ach, korporaal - zo noemde zij hem altijd als zij hem vleien wilde, want zij wist dat hij op die titel gesteld was - heb nog wat geduld, morgen ben je immers zelf kolonel. En daarmede wakkerde zij de eerzucht weer aan.

Maar zowel de eerzucht als het wasmeisje hadden thans veel van de gloed der jeugd verloren. En toen de minister het oog op hem liet vallen voor generaal-majoor had er een zware slag in de tweestrijd plaats, waarbij het weinig scheelde of de overwinning had zich ten gunste van de kwinnelien gekeerd. De korporaal voorzag al hoe hij zich zou voelen wanneer zo goed als iedereen voor hem in de houding ging staan, hij achtte zich niet opgewassen tegen zoveel eerbetoon. Hij bromde en hij schold, hij dreigde ontslag te nemen. En hij zat soms weemoedig op de canapé te staren, verzonken in herinnering aan die gouden tijd van zijn korporaalschap. Het wasmeisje mopperde terug, zeggend dat zij benieuwd was met wie hij geheime afspraken maakte, want zij had onlangs, toen zij onverwachts thuiskwam, de kwinnelien de deur uit zien gaan. En nadat zij veel gemopperd had sprak zij

[p. 336]

hem, met een bijna kwelend geluid dat hem ontroerde, van vier sterren op een hoge kraag. Met dat al had de kwinnelien gelijk, dacht hij, toen zij zeide dat hij toch geen echt generaal-majoor zou zijn omdat er een korporaal, niets dan een degelijk korporaal in hem stak. Hij wierp zijn sabel op de grond en hij gaf het wasmeisje zijn woord dat hij uit de dienst zou gaan, liever dan overal handen aan de pet te zien.

De minister had beschikt. Hij kreeg tot standplaats Monterdijk, waar hij een gelukkig korporaal was geweest en het wasmeisje had ontmoet. Maar nu was hij niet gelukkig. Hij vermeed de kazerne. Eens, toen hij tegen wil en dank erheen moest en op de zaal kwam waar hij vroeger bevel had gevoerd, hoorde hij de korporaal weer in zijn stem en bij vergissing ging hij in de houding staan voor een fourier. Niemand lachte, want ieder soldaat daar aanwezig gevoelde dat de generaal een braaf korporaal was gebleven. Op weg naar huis kocht hij papier om zijn verzoek om ontslag op te stellen.

Hij had het nog niet verzonden toen onverwachts de koning op inspectie kwam. De koning, zelf een kranig militair, had de avond tevoren een uitvoerig gesprek gevoerd met de kwinnelien en de geschiedenis van de tweestrijd vernomen. Voor de troep riep hij de generaal, die in galop kwam aangereden. Met luider stemme sprak hij hem toe: Generaal! Veertig jaren hebt gij ons en het vaderland trouw en onberispelijk gediend. Wij hebben overwogen wat de hoogste beloning kon zijn om u volkomen te voldoen. Het heeft ons behaagd u te bevorderen tot korporaal.

Bij gepresenteerd geweer overhandigde de koning hem de gele strepen.

Met deze strepen op zijn mouwen, voor zijn ogen klaarder glanzend dan al het goud van alle kragen, zorgde hij weer als een vader voor zijn jongens en bij iedere lichting was er geen beter escouade dan de zijne op de been.

De strijd tussen voldaanheid en begeerte was beslist. Het wasmeisje berustte, zij breide tevreden en alleen wanneer hij al te vurig over de kwinnelien sprak, vroeg zij hem niet te vergeten wat zij voor hem gedaan had.