Verzameld werk. Deel 3

[p. 663]

David en Jonathan

De vriendschap van Jonathan, de zoon van Saul, en David is een toonbeeld gebleven eeuwenlang.

Jonathan, de oudste zoon van de koning, was een dapper man die al in de eerste veldtochten bevel voerde en naast hem streed. Hij was het die met enkele mannen de Filistijnen overviel en versloeg toen zijn vader nog over geringe strijdkrachten beschikte. Het volk beminde hem, want hij was oprecht en edelmoedig. Toen eens de koning voor Jahweh de gelofte had gedaan dat niemand gedurende de veldslag enige spijs zou eten voor de overwinning was behaald en Jonathan, die met zijn afdeling was opgetrokken en er niet van gehoord had, at die dag, moest zijn vader hem wegens de gelofte ten offer brengen. Maar met één stem riepen de krijgslieden dat zij het niet dulden zouden en zij kochten hem vrij met andere offers.

Hij zag David voor het eerst bij de strijd met de reus Goliath. De eenvoud en het vertrouwen waarmede David voor de vijand trad vervulde hem met bewondering. En toen de held terugkeerde en voor de koning stond, nederig als een dienaar, voelde Jonathan zijn hart tot hem uitgaan. Hij verbond zich met hem in vriendschap met handslag en broederkus. En zij deden naar een oud gebruik, zij wisselden klederen en wapenen, omdat volgens een geloof uit onheugelijke tijden in de klederen en de wapenen iets van de geest van de drager woonde.

Later was het Jonathan vooral op wiens steun David vertrouwde toen de koning hem wilde doden. Nadat hij gevlucht was uit het profetenhuis in Rama, waar Saul hem was komen zoeken, keerde hij op steelse wijze in Gibea terug. Hij ging in het vertrek van Jonathan, hij vroeg raad en hulp.

Vriend, zeide hij, luister en antwoord mij. Zeg mij, als gij het weet, wat ik misdaan heb tegen uw vader, zeg mij wat mijn schuld is dat hij mij naar het leven staat. Gij weet dat ik hem eerlijk dien.

Jonathan, die ook zijn vader liefhad en niet geloofde dat hij onrechtvaardig kon zijn, stelde hem gerust, zeggend: Spreek zo

[p. 664]

niet. Mijn vader kent uw verdienste, hij kent uw moed en uw trouw. Als hij u haatte zou ik het weten, want er is geen geheim dat hij mij niet toevertrouwt.

Argeloos zijt gij, sprak David, uw vader weet dat gij mijn vriend zijt, aan u zal hij dus zeker niet zeggen dat hij kwaad tegen mij wil. En op Jonathans vraag te zeggen wat hij voor hem doen kon, antwoordde David: Luister. Het is morgen het feest van de nieuwe maan, dan moet ik met de koning aan de maaltijd zitten. Maar ik zal niet komen omdat ik zijn woeste luimen vrees, gij weet toch dat hij mij met zijn speer heeft willen treffen. Ik zal mij buiten de stad verschuilen. Vraagt nu de koning waarom ik niet aan de tafel zit, antwoord dan dat ik naar mijn verwanten in Bethlehem moest reizen. Als hij dit goedvindt weet ik dat hij niet meer verstoord is. Maar als hij toornig wordt is het zeker dat hij mij vervolgen wil. Gij hebt een verbond van vriendschap met mij gesloten, verzekerd met een eed, wees dus mijn vriend. En als gijzelf gelooft dat ik misdaan heb, wat het ook zij, dood gij mij dan.

Zij spraken af dat Jonathan naar de gezindheid van zijn vader zou vorsen en zij gingen te zamen buiten de muur der stad. Daar wees Jonathan een rotssteen aan en sprak: Luister. Hier op deze plek zweer ik dat ik u niet verraden zal, maar dat ik u bij zal staan en als ik mijn woord breek moge Jahweh, die mij hoort, mij verdelgen. Maar als ik woord houd en als ik de toorn van de koning wek door u bij te staan zodat hij mij doodt, bezweer ik u een steun en bescherming voor mijn kinderen te zijn. Ik heb u meer lief dan mijzelf, ik zal het u laten weten als de koning u naar het leven staat. Ziehier. Als morgen op het feest uw plaats aan de maaltijd ledig blijft zal het gemerkt worden, en als zij overmorgen weder ledig blijft zal de koning zeker naar u vragen. Verschuil u de dag daarna achter die steen. Ik zal op deze plek komen met mijn knecht en een pijl afschieten. Roep ik dan de knecht toe: Raap de pijl op, hier dicht bij mij - dan kunt gij komen en is er geen gevaar voor u. Maar roep ik: Raap de pijl op, hij ligt ver - ga dan, er dreigt gevaar. Zo wordt het niet bekend dat ik u heb gewaarschuwd.

David ging heen en verschool zich in de holen. Jonathan keerde naar de stad terug.

Toen op het feest van de nieuwe maan de koning aan de maaltijd zat, met zijn veldheer Abner naast zich, bemerkte hij dat de

[p. 665]

plaats van David, tegenover hem naast die van zijn zoon, ledig bleef, maar hij zeide niets. Maar toen de tweede dag die plaats weer ledig bleef vroeg hij waarom de citerspeler niet aanzat.

Jonathan antwoordde: David heeft mij verzocht naar Bethlehem te mogen gaan om met zijn broeders een offer te brengen.

De koning ontstak in toorn tegen hem en riep: Ellendige vagebond! Zou ik niet weten dat gij met die schelm tegen mij samenspant, tot schande van uw vader en uw moeder? zolang die David levend op aarde is loopt gij zelf gevaar en uw koningschap is niets. Ga hem halen. Ik laat hem doden.

De zoon vroeg: Waarom moet hij gedood worden? Wat heeft hij misdaan? Hij heeft niet gezondigd, maar u voordeel gebracht. Herinner u Goliath de Filistijn. Gij zelf waart verheugd.

Bij deze woorden herinnerde Saul zich de zegezang die na de slag tegen de Filistijnen de vrouwen aan de stadspoorten hadden gezongen: Saul heeft duizenden verslagen, tienduizenden heeft David verslagen! Zijn woede brak uit in blinde razernij, hij slingerde zijn speer naar zijn zoon.

Jonathan rees, gloeiend van toorn over de onrechtvaardigheid tegen zijn vriend en tegen hem zelf, over de ondank tegen zijn vriend en de smaad tegen hem. Hij weigerde aan de feestmaaltijd te zitten en verliet de zaal. De dag daarna hield Jonathan zijn woord. Hij spande samen met zijn vriend omdat zijn eer en zijn eed hem gebood David te redden. Want David was onschuldig en de koning vergat zijn plicht.

Hij ging naar de overeengekomen plaats, door zijn knecht gevolgd. Hij spande de boog en schoot de pijl af, hij riep luid zijn knecht toe de pijl te gaan halen, ver weg. David hoorde het. Daarna beval Jonathan de knecht zijn wapens naar de stad te brengen en nadat hij gegaan was kwam David uit zijn schuilplaats achter de steen. Zij omarmden elkander, zij zeiden niets, maar zij weenden. Ten laatste sprak Jonathan: Ga in vrede. Wat wij gezworen hebben blijft bestaan tussen u en mij zolang wij leven, tussen onze kinderen daarna.

En David verliet voorgoed de koningsstad, hij zwierf in het gebergte waar vele onderdrukten zich bij hem verzamelden.

Toen koning Saul optrok met een leger om David te vangen, trok Jonathan mee, vastbesloten zijn vriend te beschermen. In de onherbergzame streken waar hij zijn schuilplaatsen had kon-

[p. 666]

den de verspieders David niet vinden. Ook Jonathan zond een vertrouwde knecht uit, die terugkeerde met een boodschap van zijn vriend dat hij hem wachtte in een bergkloof in de wildernis. Jonathan ging met een hart in tweestrijd, hij bedroog de koning, want hij deelde hem niet mede waar de vervolgde school, maar zijn eed dwong hem zijn vriend niet te verraden. Ook wist hij nu waarom de koning haatte: de profeet had hem verkondigd dat Jahweh hem had verstoten en een andere vorst zou aanwijzen. Wie anders kon dat zijn dan David? Hij zelf kon geen koning worden zolang zijn vader leefde. Dus ging hij naar de man die hem van de troon zou dringen en toch zijn vriend was.

David wachtte hem in de schuilplaats van het doorngewas. Zij spraken te zamen van al wat hun op het hart lag, terwijl de verspieders de wacht hielden op de hoogten. Bij het afscheid zeide Jonathan: Vrees niet. Gij zult koning zijn na mijn vader, hij weet het zelf. Ik heb u lief meer dan mijzelf, daarom geef ik u mijn recht.

En zij hernieuwden hun verbond.

Hierna zagen zij elkander niet weer.

In de slag op het gebergte Gilboa waar de koning viel, viel ook Jonathan met zijn broeders. Toen David, die tegen de Amalekieten ten strijde was gegaan, terugkeerde in Judea, kwam een man uit het leger van Saul, die zich voor hem nederwierp en hem de tijding gaf: Op het gebergte Gilboa is het leger verslagen, de koning is gevallen, Jonathan is gevallen, duizenden van Israël zijn gevallen.

Hij legde de diadeem van de koning en de gouden band van zijn arm voor hem neder.

Toen nam David zijn citer waarop hij voor Saul gespeeld had, hij ging naar een eenzame plaats en hief een klaagzang aan: Berg van Gilboa, berg van de dood waar Saul gevallen is, dauw en regen zult gij derven, rouwen zult gij om de koning! Jonathan, Jonathan! de droefheid drukt mij zwaar. Ik ben benauwd om u, Jonathan, mijn broeder. Ik had u lief, ja, onuitsprekelijk lief, uw liefde gold mij meer dan vrouwenliefde! Ach, de helden zijn gevallen, de wapenen teloorgegaan!

Later toen hij koning over gans Israël was, liet David navragen of er afstammelingen waren uit het geslacht van Saul. Een oude dienaar van Saul kwam en vertelde hem dat er een zoon

[p. 667]

van Jonathan leefde, arm en gebrekkig. Koning David liet hem halen en zette hem aan de tafel in het koningshuis van Jeruzalem. En hij schonk hem al de landerijen in Gibea die Saul bezeten had.