Verzameld werk. Deel 3

[p. 650]

Samuel en Saul

Toen de profeet Samuel, een heftig en gestreng man, die zuiver naar de geboden leefde, oud was geworden, stelde hij zijn zoons tot bestuurders over Israël. Maar zij regeerden onrechtvaardig zodat het volk ontevreden werd en daarom kwamen de oudsten tot Samuel en vroegen hem hun een koning te geven, zoals de andere volken hadden, om hen te verdedigen in oorlogen. Hij waarschuwde dat het koningschap zwaar zou drukken. Een koning, zeide hij, zal uw jonge mannen tot krijgers maken om zijn bezit te verdedigen; hij zal de beste van uw akkers en olijfgaarden voor zich nemen en u zal hij de arbeid van ploegen en oogsten laten doen; gij zult zijn slaven zijn.

Maar de oudsten drongen aan en Samuel beloofde dat hij hun een koning zou geven.

Er woonde in Gibea een welvarende landman die een zoon had, Saul genaamd, groot en kloek van gestalte. Deze man ging eens met een knecht van huis om weggelopen ezelinnen te zoeken en hij kwam in Rama, waar de profeet woonde. Nu had Jahweh tot Samuel gezegd dat hij op zeker uur op zekere dag een man uit Gibea in zijn huis zou voeren, die vorst over Israël moest zijn. Toen nu op dat uur Saul voor de deur van de profetenschool kwam trad Samuel hem tegemoet, nodigde hem aan tafel en gaf hem de ereplaats onder de leerlingen. De kok zette voor hem een bijzondere schotel neder, die voor hem bereid was, want het was Samuel geopenbaard dat hij komen zou.

De volgende morgen deed Samuel hem uitgeleide tot buiten de stad. Daar zond hij de knecht weg en toen zij alleen waren nam hij een kruik en goot de olie over Sauls hoofd, zeggende: Jahweh heeft u verkoren en gewijd tot koning over Israël, tot verlosser van uw volk uit de verdrukking der Filistijnen. Keer nu terug naar uw huis bij uw vader, die zich over uw afwezigheid ongerust maakt.

Daarna riep Samuel de oudsten van de twaalf stammen van Israël te Mizpa samen voor de koningskeuze. Het lot wees Saul aan. Men ging hem zoeken en voerde hem juichend in het mid-

[p. 651]

den der vergadering, waar zijn gestalte hoog en trots boven allen uitstak.

Saul keerde terug naar zijn vader in Gibea. Daar verbleef hij enige tijd terwijl hij toebereidselen maakte om tegen de Filistijnen ten strijde te trekken en beambten door alle landschappen zond om de kloekste mannen tot de krijgsdienst op te roepen. En spoedig moest hij opstaan om zijn eerste krijgsdaad te doen. Er kwamen boden uit Jabez in Gilead, dat de stad belegerd werd door de Ammonieten en zich niet houden kon tegen de overmacht. Saul verhief zich koninklijk in toorn. Hij beval twee ossen te slachten, ze in twaalf stukken te houwen en de stukken naar de stammen van Israël te brengen met de bedreiging dat, indien niet iedere stam krijgslieden zond, de koning met hun runderen op deze wijs zou doen. Van heinde en ver verzamelden zich Israëlieten en zij trokken op naar Jabez en versloegen het leger der Ammonieten. Wreedheid was niet in de aard van Saul. Toen het volk riep dat de krijgsgevangenen gedood moesten worden, weigerde hij omdat de feestdag van redding voor Israël niet door nodeloos vergoten bloed verstoord mocht worden.

Nadat Saul door het ganse volk in het koningschap bevestigd was gaf Samuel verantwoording van zijn bestuur, waarvoor het volk hem zegende; voortaan zou hij geen recht meer spreken, maar daar hij een profeet was, die de geboden van Jahweh verkondigde, behield hij een grote macht.

Toen Saul zijn legerbenden verzamelde om tegen de Filistijnen op te trekken sprak Samuel met hem af dat hij op de zevende dag voor de aanval op het altaar te Gilgal aan Jahweh zou komen offeren. De koning voerde het leger naar Gilgal en wachtte daar. Maar de profeet kwam niet en het waren toen de Filistijnen die aanvielen, zo geducht dat de Israëlieten in verwarring deinsden en velen vluchtten. Saul, die op die zevende dag niet langer wachten wilde, besloot zelf Jahweh om hulp te smeken. Hoewel hij geen priester was deed hij op het altaar de rook van het brandoffer ten hemel gaan. Nauwelijks had hij het gedaan of Samuel trad voor hem, die hem toornig berispte dat hij niet gewacht had zoals Jahweh door zijn profeet bevolen had; hij voorspelde hem dat Jahweh hem niet als koning over Israël zou dulden en een andere kiezen zou. In gramschap verliet hij het kamp.

[p. 652]

Saul en zijn dappere zoon Jonathan behaalden de overwinning en maakten grote slachting onder de Filistijnen. Ook de andere vijanden die Israël omringden versloegen zij, die van Moab, die van Ammon, die van Edom aan gindse zijde van de Jordaan.

Alleen de gehate erfvijand, het woeste volk van Amalek dat zuidelijk van de Zoutzee woonde, was nog niet overwonnen. Herhaaldelijk deden zij strooptochten in het land en voerden de Israëlieten als slaven mee. Daarom kwam Samuel voor de koning om hem het gebod van Jahweh te brengen: Ga, zo heeft Jahweh tot mij gesproken: sla Amalek dood, man, vrouw, kind, zuigeling, vee! sla Amalek dood! Werp de banvloek, niets zult gij nemen tot buit! Met een machtig leger van strijdbare mannen trok de koning naar het land van Amalek en zo heldhaftig gingen hij en zijn zoons vooraan in de aanval, dat niets hen weerstond. Roekeloos streden zij en sloegen en brandden en moordden in steden, dorpen, afgelegen hutten. En toen het volk voor Saul riep het kleinvee te mogen behouden en de vorst van Amalek, die gevangen was, levend in hun land terug te voeren, stemde hij toe.

Toen zij terugkeerden naar Gilgal kwam Samuel hen tegemoet. Hij had vernomen dat er buit van de onreinen was gemaakt. De koning trad op hem toe, zeggend dat hij het bevel van Jahweh ten uitvoer had gebracht. Maar de profeet week toornig van hem. Neen, antwoordde hij, gij hebt het woord van Jahweh niet gevolgd, want er was u geboden Amalek uit te roeien en geen buit te nemen. Tevergeefs voerde Saul ter verontschuldiging aan, dat hij het kleinvee gespaard had omdat het volk erop aandrong, en de vorst van Amalek levend meebracht om hem op het altaar te Gilgal als offer te branden. Samuel antwoordde dat Jahweh een andere koning over Israël zou stellen omdat Saul zijn woord had geminacht.

De profeet keerde zich om en de koning greep zijn kleed om hem te weerhouden, maar het kleed scheurde in zijn hand. Zo, sprak Samuel, is het koningskleed van u afgescheurd, van nu aan zijt gij geen koning meer. Toen wierp Saul, de machtige krijger, zich op de grond voor de heilige man.

Te zamen kwamen zij voor het altaar te Gilgal. Samuel was het die hier beval: Breng de vorst van Amalek! En toen zij hem gebracht hadden was hij het, de grijze profeet, die de vijand,

[p. 653]

door wiens zwaard talloze vrouwen kinderloos waren geworden, nedersloeg op het altaar van Jahweh. En al het volk zag hoe hij de koning vernederde en heenging zonder groet.

Saul bleef in Gilgal, somber van gemoed, en Samuel keerde naar Rama.

Daar, in het profetenhuis, openbaarde Jahweh hem dat hij naar Bethlehem moest gaan om een der zonen van Izaï, de kleinzoon van Boaz, tot koning te wijden. Hij deed het heimelijk zodat niemand wist dat hij een nieuwe koning de wijding gaf. In Bethlehem zeide hij dat hij kwam om Jahweh een offerande te brengen en hij nodigde Izaï en zijn zoons achter hem te staan voor het altaar. Daartoe moesten zij rein zijn en hij heiligde hen, maar op het hoofd van de jongste zoon, David, die van het veld kwam waar hij de schapen hoedde, goot hij olie en zalfde hem zonder te zeggen dat hij hem hiermede tot koning had verheven. Na de plechtigheid nam hij zijn staf en reisde naar Rama terug.

In het koningshuis intussen zat Saul in donkere gedachten dat Jahweh hem verstoten had, hem die voor het volk van Jahweh grote strijd had gestreden. Hij zat zwijgend in zijn zaal, argwanend dat de dienaren, die de woorden van de profeet gehoord hadden, hem ontrouw zouden zijn. Hij ontstak in woede zonder dat iemand de oorzaak kende, hij strafte wreed waar geen schuld was, de dienaren beefden in zijn aanwezigheid. Zijn kamerling ried hem een afleiding voor de onrustige gedachten te zoeken in muziek, die immers de kommer verzacht en verdriet te sluimeren legt. De koning stemde toe, hij beval dat men iemand zou halen die de citer kon bespelen. Een der dienaren had gehoord dat er in Bethlehem een jonge man was, een herder, vaardig met dit speeltuig. Boden kwamen bij Izaï met het bevel dat hij zijn zoon David zou zenden naar Saul in het koningshuis.

David was jong, klein, maar welgebouwd van gestalte, eenvoudig als de schapen die hij hoedde. Op het veld bij zijn kudde had hij geleerd de citer te bespelen en met zijn steenslinger kon hij zo goed een doelwit op grote afstand treffen dat geen wolf of hyena hem naderen kon.

Hij werd in de zaal voor de koning geleid en toen hij zat en begon te spelen kwam er voor het eerst sedert vele dagen weer een glimlach op het gezicht van Saul. En de koning schiep zo

[p. 654]

veel behagen in hem dat hij hem niet liet gaan en hem tot zijn wapendrager maakte.

De Filistijnen hernieuwden toenmaals weer hun invallen in het gebergte van Judea. Saul verzamelde zijn leger. David kreeg verlof om naar zijn vader in Bethlehem terug te keren om het vee te hoeden omdat zijn broeders mede ten strijde trokken.

Toen de Filistijnen en de Israëlieten in slagorde tegenover elkander gelegen waren bij Socho op de glooiingen der bergen, trad uit de Filistijnen een reus naar voren, een vervaarlijke gestalte van zes el lang. Hij had een koperen helm die meer dan honderd pond woog, koperen platen aan de benen en een koperen knots over de schouder. Alleen de ijzeren punt van zijn speer woog tien pond. Zijn schildknecht liep voor hem met het schild. De reus riep naar de Israëlieten met machtig geluid: Wat durft gij u in slagorde tegenover ons te scharen? Ik ben Goliath de Filistijn en gij zijt slavenvolk. Ik tart een ieder met mij te strijden, als iemand mij overwint zullen de Filistijnen u dienen.

De Israëlieten waren bevreesd, want niemand zou met die reus kunnen vechten.

Op een morgen kwam David in het kamp, gezonden door zijn vader met geschenken voor zijn broeders. Plotseling zag hij schrik onder het krijgsvolk en hij ontwaarde de Filistijnse reus, die zijn uitdaging herhaalde. Hij vroeg wat het betekende dat Israël zich door een afgodendienaar liet beledigen. De omstanders wezen hem hoe geweldig de reus gewapend was en vertelden dat de koning beloofd had zijn dochter tot vrouw te geven aan de man die hem versloeg. David ging verder, vragende hier en daar of er niemand was die durfde, en toen hij bij zijn broeders kwam schold de oudste op hem, dat hij de kudde onverzorgd had gelaten om uit nieuwsgierigheid naar de strijd te gaan zien.

Maar wat David over de reus gezegd had kwam de koning ter ore en hij ontbood hem voor zich. David herhaalde dat hij verwonderd was niemand te zien die voor het volk van Jahweh durfde te strijden, zeggend dat hij het zou doen als de koning het vergunde. De koning schudde zijn hoofd, want hoe zou een man van kleine gestalte, zoals David, een herder die de citer speelde, tegen een reus kunnen vechten? David antwoordde dat het hem, die wilde dieren had verslagen, licht zou vallen omdat Jahweh hem bij zou staan. Toen liet de koning hem zijn eigen

[p. 655]

wapenrusting aandoen, de koperen helm, het koperen borstharnas en het grote zwaard. Maar David kon zich niet bewegen omdat hij niet gewoon was wapens voor de krijg te dragen en deze van Saul waren hem te groot. Daarom deed hij ze weer af.

Hij nam zijn herdersstok en zijn steenslinger en hij zocht in de beek vijf gladde stenen die hij in zijn tas deed.

Toen trad hij uit de slagorde der Israëlieten voor de reus der Filistijnen. Goliath zag hem en riep: Wat denkt gij wel met uw stok, dat ik een hond ben? Kom maar hier, ik zal u tot aas voor de roofvogels maken.

David antwoordde helder en hard: Gij, knecht van een verachte god, treedt voor met wapens van koper en ijzer, maar ik treed hier voor met de naam van Jahweh, de god van Israël, die u en alle Filistijnen verslaan zal opdat heel de wereld wete dat niet zwaard of speer, maar Jahweh alleen overwint.

De Filistijn hief zijn knots hoog op en schreed voorwaarts. Toen nam David een steen uit zijn tas, deed die in het zakje van de slinger, mikte en wierp. De steen doorboorde de helm en drong diep in het hoofd, de reus viel voorover ter aarde. David sprong toe, trok het zwaard van Goliath uit de schede en hieuw hem het hoofd af.

Een groot geraas steeg uit beide kampen, van schrik uit dat der Filistijnen, van vreugde uit het andere. Toen beval koning Saul aan te vallen, de krijgskreet klonk en de Israëlieten snelden voorwaarts de vluchtende Filistijnen na, zij vervolgden hen tot voor hun steden, duizenden nederslaande.

Maar David legde de wapens van Goliath op zijn ezel en bracht ze voor de priesters in het heiligdom.