Verzameld werk. Deel 3

[p. 471]

XII

Toen Brouwer uit de gevangenis kwam voelde hij zich zwaar van zorg, maar zijn blik stond strak vooruitgericht over de mensen heen, hard van de wil. Het was hem of hij altijd honger had, ofschoon hij wel wist dat geen voedsel hem verzadigen kon. Lang en moeilijk zou het zoeken zijn, want terwijl men in de ene haven uitkijkt en navraagt, kan een vrachtschip in een andere liggen waar men niet aan gedacht had, en als men er komt is het misschien juist vertrokken. Het beste dat hij doen kon was naar Libau te gaan, daar zou het toch terug moeten keren. Bij de consul vond hij zijn zeekist met het geld erin. En nadat hij zeven natte dagen langs steigers en loodsen heen en weer had gelopen hoorde hij van een Zweeds bootje dat naar Rusland vertrok, hij klom aan boord en vroeg tegen betaling van de kost mee te mogen varen.

Het deed hem goed in Libau weer voet aan wal te zetten, hij had een gevoel van vertrouwen zoals alleen Amsterdam hem kon geven. In de kortste dagen van november tot februari ging hij des morgens uit van het zeemanshuis achter de winterhaven wanneer de lantaarns nog brandden en liep langs de kade waar men het best uitkijk heeft op zee en de pieren, hij zag de grauwe dag aan de hemel komen, de lichten doven, maar geen zeil dat hij kende. Niemand wist iets van de Feodora te zeggen. Het was een ledige stille tijd voor hem, hij had niets te doen dan door de besneeuwde stad te lopen tot lang nadat de lantaarns weer opgestoken waren, met het schip voor zijn ogen; gedachten had hij niet, hij berekende gedurig: zoveel geld, zoveel tekort, zoveel jaren nog. Hij moest een tijd vaststellen die hij nog wachten zou; wanneer het schip kwam immers zou hij er toch niet voor kunnen monsteren onder deze kapitein, hij moest dus op een ander varen voor zijn kost, maar nabij blijven om zijn kans af te wachten.

Die tijd verstreken zonder dat hij de Feodora had gezien, vond hij spoedig plaats als timmerman op een Russische bark met hout voor Hull. Hoewel hij zijn werk zo nauwkeurig deed

[p. 472]

dat de kapitein er soms met genoegen naar stond te kijken, was hij er zelf ontevreden over; hij wist wel dat het werk van zijn handen was, meer niet, zijn hoofd was er niet bij. Vroeger op de Johanna Maria gingen de werktuigen vanzelf of zij er behagen aan hadden, nu moest hij ze dwingen met zijn wil om zo goed mogelijk te dienen, terwijl hij er zelf lusteloos bij bleef, gedrukt door een gevoel van zwaarte in het gemoed. Hij kreeg de gewoonte nu en dan even op te houden om uit te kijken aan het een en het ander boord, even maar, want als er een zeil in zicht kwam, wist hij terstond dat het niet het ene was dat hij zocht. In Hull ontmoette hij een man die eens op de Feodora had gevaren, maar die had geen nieuws ervan.

Na deze reis monsterde Brouwer op een Zweeds schip omdat het naar Zaandam zou gaan. Toen hij ook ditmaal geen spoor gevonden had en hij op de werf in Libau werk als timmerman kon krijgen, besloot hij weer daar te blijven om af te wachten.

Het was het lange seizoen van veertien uren arbeid, Brouwer had alleen des morgens vroeg en des avonds laat, soms ook in het schaftuur gelegenheid om de waterkanten langs te gaan. Meer dan een jaar had hij niets van de Feodora vernomen, zelfs hier waar het thuisbehoorde kreeg hij slechts onzekere berichten, en naar de eigenaars durfde hij niet om inlichting te gaan. Brouwer voelde het leed allengs zwaarder op zijn borst. Wanneer hij des zaterdags bij de barbier voor de spiegel zat en de grijze haren van zijn hoofd en van zijn ringbaard vermeerderd zag, kreeg hij donkere gedachten: een jaar telde op zijn leeftijd wanneer er niet vele meer te wachten zijn; anderen hadden reeds lang een huis, een gezin, een rustig en genoegelijk bestaan, hij zat hier in een vreemd land met een begeerte die misschien onvervuld zou blijven en wat zou zijn leven dan anders geweest zijn dan nutteloos? Dikwijls had hij gedacht dat werk, dat niet met het hart wordt gedaan, niet kan baten, hoeveel moeite en zorg het ook kost, en nu zag hij dat al wat hij gedurende het grootste deel van zijn leven voor de Johanna Maria had gedaan niet meer had voortgebracht dan brood voor hem en zijn maats en de eigenaars. Brood en klederen voor vrouw en kinderen, tabak, brandewijn, een vrolijke dag aan wal, dat was het loon voor wie werkt voor niet anders dan dat. Maar wat kreeg de man die het deed met het beste dat hij in zijn hart bewaart? Hij,

[p. 473]

Jacob Brouwer, een zak vol geld in Amsterdam en treurigheid hier in het vreemde land.

Men kan soms zonderlinge dromen hebben. Brouwer werd eens verwonderd wakker en dacht lang over hetgeen hij in een droom gezien had: de Johanna Maria met twee blauwe ogen in de boeg, op een witte gladde zee, op het dek stonden mannen met de borst naakt, en hij was kapitein. Die witte zee, die blauwe ogen maakten hem zo week dat hij aan zijn kindertijd moest denken, de enige keer dat hij van iemand had gehouden.

Toen hij ruim een half jaar op de werf was geweest ontmoette hij kapitein Rasmussen, die verheugd was hem weer te zien en erop aandrong dat hij met hem zou varen. Hij antwoordde dat hij maar één schip kende waarop hij geheel naar zijn genoegen kon zijn en hij vertelde hem zijn wederwaardigheden; hij kon het aanbod alleen aannemen met de voorwaarde dat hij hem verlaten moest wanneer hij zijn schip tegenkwam, waar zij zich ook bevonden. Zij gaven elkander de hand en na zijn werk kwam Brouwer aan boord van de brik Morgenstjerne, Kristiania, waar hij met de kapitein en de stuurman aan het avondbrood zat.

Vele reizen deed hij met kapitein Rasmussen van de Oostzee op Engeland en Holland, als bootsman, hoewel hij het werk van een stuurman deed en er het loon voor kreeg. Een lustige maat was hij niet, maar niemand had zich over hem te beklagen en de brik werd bediend of zij een passagiersschip was, bekend om haar netheid in de havens waar zij geregeld kwam. Twee jaren, bij dag en bij nacht, keek Brouwer uit, op zee of voor anker. Een ieder wist wat hij zocht en wanneer er een schip in zicht kwam letten de matrozen op zijn gelaat waar een bruine gloed over schoot van de felle spanning, maar het werd dadelijk weer afgewend. Rasmussen stond soms des nachts met hem te praten over hetgeen hij doen wilde wanneer hij zijn schip terugzag; in het begin had Brouwer zijn heimelijke bedoeling verzwegen, maar de begeerte wilde uitgesproken worden en hij had gezegd dat hij het in het oog wilde houden tot hij het kon kopen. Rasmussen, zelf door het kluisgat naar de kajuit opgewerkt, begreep hem, zij werden vrienden die elkander hielpen, hoewel zij weinig zeiden.

Eindelijk, na bijna vijf jaar, hoorde Brouwer een bericht. Het

[p. 474]

was vaag en onverwacht en het scheen hem geringe kans te geven. Maar niemand verstaat beter dan de zeeman dat in een wereld, waar zelfs duizenden mijlen een bereikbaar doelpunt hebben, niet alles toeval is dat men zo noemt. Zolang een schip niet vergaan is kan het gevonden worden. Brouwer wist in zijn hart dat hij het vinden zou, waar het ook zijn mocht.

In Zaandam kwam de Morgenstjerne bij een Zweed te liggen, waar iemand stond die Brouwer bij de naam riep. Het was Jan de Ruiter, sedert de aanvaring bij Dungeness uit het oog verloren. Op het bootje naar Amsterdam spraken zij over hun vroeger schip en De Ruiter vertelde dat hij het verscheiden keren gezien had in Zuid-Amerika, de naam had hij niet onthouden, maar het zeilde onder Italiaanse vlag, dit wist hij omdat hij er de matrozen had horen zingen; hij kon zich niet vergissen, want het beeld van de Hoop had alleen het linkeroog en hij was het zelf geweest die bij stormweer het rechter beschadigd had. Indien een ander het hem had gezegd zou Brouwer misschien getwijfeld hebben, maar hij had De Ruiter lang genoeg gekend. Die eigen dag beschikte hij hoe hem zijn geld gestuurd zou worden wanneer hij erom vroeg. Hij vertelde zijn kapitein wat hij gehoord had en Rasmussen zeide dat hij niet beter kon doen dan te monsteren op een bark van zijn neef, die geregeld in Chili salpeter haalde.

De begeerte, die het gezicht verscherpt, verblindt evenzeer. Brouwer had zich altijd het schip voorgesteld zoals hij het kende en niet bedacht dat de jaren er iets aan veranderen konden, dat het niet meer met Russen voer en niet meer in de Oostzee. Hij verweet zich zijn domheid, want als hij er eerder aan gedacht had zou hij niet in dit kleine deel van de wereld gebleven zijn.

In de tijd dat hij in de gevangenis zat lag de Feodora nabij Spezia op het strand en het werd verkocht omdat het afbrengen te veel zou kosten. De nieuwe eigenaar, een kapitein in Livorno, liet het herstellen en schilderen en gaf het de naam Raffaella. Het zag er welverzorgd uit, hoewel het voor de smaak van een zeeman uit Oostenburg te veel snuisterijen had: wit geverfde banden om de stengen, kleurige smuk hier en daar, die het een vrolijk maar ij del voorkomen gaf. De Feodora was een verwaarloosde sloof, de Raffaella een opgeschikte juffer.

Kapitein Recca was de grootste smokkelaar van de Middel-

[p. 475]

landse Zee, maar hij hield van zijn schip en hij besteedde een deel van zijn winst om het te verbeteren en te verfraaien. Hij voer enige reizen op Galveston met graan, waarvan behalve de in ruimen gestorte hoeveelheid ook altijd een hoeveelheid in zakken aan boord kwam, die bij het lossen met bijzondere omzichtigheid behandeld werden. Na iedere reis kreeg de Raffaella nieuw koperwerk ter vervanging van de oude ijzeren ringen, knoppen, nagels, en daar alles zorgvuldig gepoetst werd, kon zij op een zomerdag in de Middellandse Zee met een spel van verblindende fonkeling gaan.

Maar het gebeurde dat de kapitein in Napels ongenoegen kreeg met een ambtenaar, die spoedig smokkelwaar ontdekte in zulke hoeveelheid, dat met de boete de winst van een jaar verloren ging. Het was voorzichtiger voorlopig eerlijk te varen en de Raffaella maakte enige reizen naar Chili om salpeter naar Hamburg te brengen.

Daarginds, op de rede van Antofagasta, had De Ruiter het schip twee keer gezien, met het beeld wit geschilderd, waar hij zelf eens toen hij bijna van het loopstag viel een oog van had beschadigd. Hij had de opschik en het koperwerk raar gevonden, maar gedacht dat het zo hoorde bij een vrolijk schip waar het volk de hele dag moest zingen bij het werk.