Verzameld werk. Deel 3

[p. 436]

VI

De matrozen raakten eraan gewoon de zeilmaker te zien met het gelaat naar het achterschip gewend, de oogleden saamgenepen zodat de ogen slechts twee vonkjes schenen. Hij bleef rustig als immer, hij deed zijn werk gestadig zonder meer dan nodig was te zeggen, maar weldra begreep een ieder dat hij nu de kapitein gadesloeg met meer oplettendheid dan de vorige derde stuurman. Hij liep ook meer te schiemannen, hier een knoop verzettende, daar een heiligedag bijwerkende, en hij enterde vaak met zijn maat of met de timmerman in het want. De kapitein, nu heel de dag aan dek, merkte zijn bedrijvigheid op en prees hem bij de stuurman, hoewel hij voor Brouwer zelf geen enkel woord had. Evers die niet, zoals de mannen vooruit, wist wat de zeilmaker tot zijn grotere ijver dreef, gaf de kapitein soms te verstaan dat hij hem vroeger onbillijk had beoordeeld. Met de nieuwe derde stuurman, Wouter Pot, een jonge man wiens hart in de gloed der jeugd de zeevaart was toegedaan, sloot Brouwer vriendschap. Hij toonde hem de bijzonderheden van zijn vak, die alleen door de ervaring te leren zijn, zodat Pot spoedig meer dan iemand wist van al wat zeil en want betreft, en zijnerzijds legde hij Brouwer de navigatie uit. Met niemand had men de zeilmaker ooit zo vertrouwelijk gezien. Zij zaten veel te zamen, de scheepvaart was het enig onderwerp van hun gesprek, terwijl Brouwer altijd het gezicht naar het achterschip gekeerd hield.

Kapitein Wilkens haalde uit de zeilen wat hij kon en deed dit bekwaam. Maar wanneer de wind ongunstig zat stampte het schip in zijn handen hevig, het beukte op de zware zeeën zijn boeg zodat het dreunde tot achter toe, en als de kapitein zag dat hij niet voortkwam liet hij zo ruw brassen dat de stengen knersten. Iedere dag werd er iets beschadigd, nog voor zij aan de Kaap kwamen moesten er twee keer nieuwe bovenbramstengen opgezet worden. Het schip ging vlug, evenals een paard dat met zweep en sporen gedreven wordt; toch gelukte het de kapitein nooit meer dan negen knopen te halen, terwijl de slij-

[p. 437]

ting aan het tuig zo groot werd dat Evers de raad gaf bij het eiland Nieuw-Amsterdam ten anker te gaan om alles terdege na te zien. Wilkens liet timmerman en zeilmaker komen en vroeg of het nodig was; de een noemde alles wat hij onlangs in stormweer verloren had, de ander antwoordde dat de kapitein zelf kon rekenen wat de zeilen te verduren hadden gehad en wat hun scheelde. Hij gaf hun twee dagen om alles zodanig te herstellen dat het schip rustig Java kon bereiken, want hij had er zijn zin op gezet de vlugste reis te maken.

Zij werkten beiden met enige maats bij daglicht en bij lantaarn, maar toen Brouwer de zeilen in onderdelen beschouwde vond hij zo veel kwaad dat hij ervan vloekte en grimmig naar het achterschip keek, waar de kapitein als gewoonlijk heen en weder liep. Hij verweet zichzelf dat hij achteloos was geweest voor de vliegend-zeilen, die meer hadden geleden dan hij denken kon. Zodra zij weer gezet waren klom hij naar boven en ging iedere ra en spier langs, en heel de verdere reis deed hij dit geregeld voor hij zijn werk begon en nadat hij het had weggeborgen.

De kapitein ging voort met jagen. De matrozen, van wie de meeste schip en zeil maar voor hout en doek hielden, wierpen en trokken onverschillig zo het werk maar vlug ging naar zijn tevredenheid. Het schip werd slordig. Bomen en sprieten vielen zo lomp dat zij deuken sloegen, waarbij de bootsman zijn hoofd stond te schudden. Heel de dag werden hamer, zaag en slegel gehoord, dan hier, dan daar, men zag herhaaldelijk een zeil half gegord met Brouwer eronder hangende in een lus.

De Johanna Maria kwam eerder dan gewoonlijk te Anjer aan, armoedig in de verf en het teer. Om de ligtijd te bekorten haastte de kapitein ook hier een ieder voort met lossen, laden, herstellen. Er werd te veel geëist, de mannen konden het werk niet af, zij morden omdat dikwijls het gewoon verlof geweigerd werd. Toen op een keer de kapitein de timmerman schold over zeker werk dat niet gereed was, viel deze, die een onbehouwen man kon zijn, bekend met de grofste woorden in Amsterdam, woedend tegen hem uit, zonder zich te onthouden hem te zeggen wat iedere matroos dacht, namelijk, dat hij van schip zowel als bemanning te veel verlangde en zich om hun welvaren niet bekommerde. Evers en Brouwer sleurden hem weg om erger te voorkomen. De kapitein liet hem in het hok sluiten en beval

[p. 438]

zijn maat het werk voort te zetten. Hij bemerkte dadelijk de moeilijkheid, de timmerman was niet te missen want de maat kon het werk alleen niet af; maar om zich door de noodzaak niet te laten dwingen riep hij Brouwer en zeide hem het timmerwerk te doen en het zeilwerk af te maken als zij weer voeren. De zeilmaker vroeg verlof om de kapitein te gelieven het een te doen zonder het ander te laten, immers voor het zeil was hij aansprakelijk, ook bij de reders. Hij werkte met twee maats om beurten dag en nacht en toen de Johanna Maria binnen de gezette tijd de lading ingenomen had vonden de passagiers een keurig schip, en kapitein noch stuurman had iets aan te merken. Toch sprak ook ditmaal alleen Evers een woord van lof.

Ook de terugreis ging voortvarend zodat de Johanna Maria uit en thuis vlugger dan ooit had gedaan. Maar het was een gejaagd schip dat in Holland kwam, vermoeid en gehavend, en ruim drie maanden waren nodig voor het herstel, hetgeen evenmin ooit was voorgekomen.

De spoed noch het overwerk had gebaat, het lot beschikt of men vlug of langzaam vaart om het te ontgaan. Wilkens vond het ongeluk weer thuis, zijn vrouw te bed, jammerend of verbijsterd. Het was een natte zomer, het najaar kwam vroeg. Wilkens zat bij zijn kinderen in het stille huis en voor de bomen op de gracht kaal stonden verloor hij er weer een. Na Sint-Nicolaas moest hij vertrekken, er viel een dichte sneeuw toen de Johanna Maria onder volzeil voer en de kust was niet te zien.

Reeds in het begin, in het Kanaal, werd voor het eerst waargenomen dat de kapitein waggelde op de kampanje, maar alleen Evers wist nog dat het van de brandewijn kwam, want de roerganger had hij weggezonden. Hoewel te scheep de dronkenschap niet zeldzaam is zal de gezagvoerder, die zich eraan overgeeft, de eerbied, soms ook het vertrouwen der bemanning missen. Op deze reis ging Wilkens zich niet vaak te buiten en wanneer het voorkwam deed de stuurman wat hij kon om het bedekt te houden. Bovendien verscheen hij niet meer dan nodig was. Maar als hij kwam had hij veel aan te merken, beval een schoot beter aan te halen of een val stijf te zetten, op dezelfde ongeduldige wijze die hij kortelings gekregen had, alles om te haasten. En altijd wanneer de kapitein er stond, naar het voorschip kijkende, stond Brouwer daar in zijn werk met het gezicht naar de achtersteven gewend.

[p. 439]

Eens, in de vroege uren toen Pot de wacht had, kwam de zeilmaker bij hem; zij spraken over de sterrenbeelden die nu naar het ander boord waren gedraaid en onder het spreken legde hij zijn hand op het stuurrad. Meeuw, die het hield, voelde de kracht die erin kwam, en wetend hoe goed Brouwer kon sturen, liet hij los. Het was alleen de linkerhand die een spaak hield en Brouwer keek niet naar het kompas, toch zag Meeuw, ofschoon de zee ongedurig liep, geen streepje verschil. En terwijl zij voortpraatten kwam ook rustig de rechterhand op een spaak.

Toen was het Meeuw of het schip zachte muziek begon te maken. De kleine repen en lijnen piepten even, de zware schoten gaven in het spannen een gefluit of zij tevreden waren en in alle zeilen suisde het in dezelfde toon als het bruisen van het water aan de boeg. Het schip nam zijn behagen, het stootte of schokte niet meer op de dwarsscheeps aanschietende golven, het slingerde langzaam in geregelde maat zonder wederstand van de zee. Meeuw hoorde de derde wel spreken, maar hij luisterde naar de wind, de golven en het schip en hij keek naar Brouwer, die nu recht stond en groter was. De sterren vergingen, de hemel klaarde. De log die werd uitgeworpen gaf veertien knopen. Maar Brouwer vroeg de derde er niet van te spreken, hij gaf het rad weerom en ging naar voren.

En iedere nacht, wanneer Pot op de kampanje stond met een van de oude vrienden aan het roer, Polwijk, De Ruiter of Janse, kwam de zeilmaker en liet het schip varen naar zijn lust. De matrozen, wetend dat het hem verboden zou worden, spraken er niet over. Maar de derde was wel verplicht de kapitein te tonen hoeveel knopen er soms op de dagwacht werden gemaakt. En toen Brouwer hiervan hoorde kwam hij niet weer voor zij van de Kaap vertrokken waren. Dat was bij opkomende storm, die Pot noodzaakte de stuurman te waarschuwen. Evers zag de zeilmaker juist het rad overgeven. De volgende dag sprak hij hem aan, vroeg of het schip onder zijn handen zo snel gevaren had, en zeide dat de kapitein het hem verboden had. Brouwer gaf een grof antwoord: als de kapitein nu eenmaal vlug wilde varen om gauw thuis te zijn, wilde hij daarvoor zorgen liever dan aan te zien dat van de Johanna Maria een wreed schip werd gemaakt, zoals op de vorige reis. De stuurman herhaalde slechts wat hij gezegd had; hij wist dat de man gelijk had, maar kon dat niet erkennen.

[p. 440]

Gedurig stormweer hield hem zowel als de kapitein veel aan dek, zodat Brouwer geen kans had. Met de tegenwind ging menige dag verloren, het werd zelfs de langste uitreis. Maar de thuisreis was twee weken vlugger dan de vorige, de beste die de Johanna Maria tot dusver had gemaakt. Het is waar dat het schip gedurig voorspoed had, maar dat het menige nacht gemakkelijk dertien knopen liep en soms wel vijftien, wisten weinigen, hoewel de stuurman de reden van de snelheid wel vermoedde. Eerst toen zij het Kanaal bereikten werd de zeilmaker ontdekt.

Het was juni, kort nacht. De kapitein, wiens buiigheid van drank een ieder nu kende, verscheen nooit eerder dan de voormiddagwacht. Maar deze ochtend had het ongeduld naar huis hem vroeg gewekt en hij zag Brouwer op de kampanje. In woeste drift, zoals een man die bedrog ziet, sprong hij op hem toe en smeet hem de trap af naar beneden.

Toen de drift bedaard was en Evers hem vroeg wat de zeilmaker misdaan had gaf hij geen ander antwoord dan een vloek. Eerst onder de Hollandse kust begon hij zelf over het geval te spreken, hij gaf toe dat Brouwer een bekwaam zeeman was, die zij niet missen konden, maar hij had hem nooit vertrouwd, zonder te weten waarom, en daar hij hem verboden had het roer aan te raken moest hij gehoorzaamd worden.

Ook Wilkens begreep de snelheid van het schip. Terwijl hij Brouwer, die hem niet was komen groeten bij het van boord gaan, nakeek in de jol, voelde hij spijt over zijn onbillijkheid. Hoewel hij het vaak genoeg had gedaan evenwel meende hij nu dat een gezagvoerder zijn woord niet veranderen mag.

Na deze reis moest Bos weer aan wal blijven wegens zijn kwaal. Brouwer, die zijn zuster getrouwd vond, gaf hem het grootste deel van zijn geld te leen, hij had in die tijd niet anders nodig dan de kost en zijn werk.