Verzameld werk. Deel 3

[p. 375]

De hervonden vader

Er is in Florence een straat waar eenmaal zo veel schone vrouwen woonden, dat zij bij de ganse burgerij bekend was kortweg als Via delle belle Donne, en geen overheid heeft het tot dusver gewaagd de naam van die straat te veranderen. Daar werkten en woonden al zulke meisjes en vrouwen die hun ouders of hun man moesten helpen het brood te verdienen, en aangezien zij in Italië altijd handen hadden vaardig met naald, schaar, klos en spoel, kwamen al diegenen aan wie de kostbare stoffen toevertrouwd konden worden, die borduurden, kant knoopten, passement vlochten, hier bijeen in de werkplaatsen van boven tot beneden. Nu zijn de vrouwen van deze stad rijk bedeeld met schoonheid, maar het schijnt dat zij die de fraaie klederen maken iets meer van die gave ontvangen dan zij die ze dragen. Men ziet soms een vreemdeling langdurig stilstaan voor een winkeltje waar tafellinnen is uitgestald en als men, nieuwsgierig geworden, naast hem gaat staan, ontdekt men dat hij betoverd staart naar een gelaat achter het linnen, gebogen over het werk. Inderdaad, wie ogen heeft om het te zien vindt er die nog mooier dan de Duomo zijn.

De Florentijnse jonge mannen wisten dit en eeuwen geleden plachten zij ook in vrije ogenblikken gaarne door de Via delle belle Donne te slenteren, waar zo veel schoons te zien was dat zij er vrolijk door werden of 's nachts van droomden. Het behoeft nauwelijks gezegd te worden dat het voor de ijverige werksters een aangename afleiding der gedachten was wanneer zij, toevallig de ogen naar het venster kerend, een lachend gelaat voorbij zagen gaan, zij het ook vluchtig.

Vooral in de late uren was die belangstelling hun welkom. Vaak werden de gewaden op het uiterste besteld en zeker moesten zij op een vastgestelde dag, zo niet eerder, gereed zijn, want de klanten heetten lastig of grillig en derhalve moest er tot de avond en tot de nacht bij kaarslicht gewerkt worden. Wanneer dan de vensters openstonden voor de koelte en de gitaren speelden hier en ginder in de straat ter begeleiding van een driestem-

[p. 376]

miglied, dan was het voor hen die de vermoeienis voelden een verkwikking te luisteren en met elkander te gissen wie de zangers konden zijn. Dan werd er naar nieuws gevraagd: of die niet zijn woord al gegeven had aan een zeker meisje aan de overkant, of een ander jonkman niet overal gezegd had dat het hem maar om scherts te doen was, of weer een ander niet onlangs een kastijding had gekregen omdat hij met zovele meisjes een onaardig spel had gedaan. Want menige jonge borst die door die straat wandelde, werd plotseling zodanig door schone ogen gevangen, dat hij hetzij voor gans zijn leven gelukkig werd, hetzij een vermaak vond dat tranen voortbracht en voorzichtigheid daarna. Een ieder van die meisjes wist hiervan verhalen genoeg om een avond lang te vertellen.

Een daarvan was dit:

Men zegt dat het gebeurde toen de Magnifico heer was over de stad. Er woonde hier in de straat een brave vrouw die Bella heette en een klein winkeltje van geborduurd linnengoed hield, waar zij met haar dochter Letitia werkte. Haar man scheen rijk geweest te zijn, maar hij was vertrokken en had haar onverzorgd gelaten. Letitia, die de mooiste van allen was, had al menigmaal aanzoek gehad, maar haar moeder verdacht iedere man van trouweloosheid en verjoeg daarom een ieder die met fraaie woorden en lonken voor haar dochter kwam. Maar eens aanschouwde zij er een die haar behaagde, Averardo, een knap en spaarzaam wapensmidsgezel, en toen zij Letitia vaak zuchten hoorde en soms ook een traan zag, vernam zij na lang ondervragen een zoete bekentenis. Zonder aarzelen beloofde zij de zaak te onderzoeken en met zijn moeder te spreken. Vanna, de moeder van Averardo, was een zachtmoedige vrouw die van niets ter wereld zoveel hield als van haar zoon en daarom spaarde wat zij kon opdat hij eenmaal meester mocht worden. Toen Bella nog een poos nagedacht had, gewikt en overlegd, spreidde zij haar handen uit en stemde toe in iets wat toch eenmaal moest gebeuren. Averardo en Letitia trouwden en woonden gelukkig samen in het huis van Bella, die zeer tevreden was bij de vrolijkheid van het jonge paar.

Averardo was een voorbeeldig echtgenoot en ook vader, want er werd een zoon geboren, die zij Cecco noemden. Ook was hij vrolijk gebleven als op de eerste dag en daar hij een gave had voor zingen bij de gitaar, hoorde men de fraaiste liederen

[p. 377]

in heel de straat, liederen die hij zelf verzon ter ere van Letitia.

Nu woonde aan het andere einde een meisje dat eenstemmig voor het lelijkste werd gehouden. Men kende haar slechts een enkele deugd toe, namelijk een buitengewone vaardigheid met de naald, waardoor zij ook de rijkste klanten had, maar overigens wist niemand iets goeds van haar te zeggen, zelfs niet dat zij jong was, want ondanks poeder en opschik, werd nauwkeurig nagerekend dat zij minstens dertig jaar moest zijn. Misschien was dit gebrek aan deugden, dat men in haar vond, de reden dat niemand iets van schoonheid aan haar zag. Er werd ook gefluisterd dat zij een geheime macht bezat. Hoe dit geweest mag zijn, zij had daar nooit een man mee kunnen verlokken en men had er ook nooit een voor haar deur gezien.

Dus verwonderden de buren zich toen zij op een dag hoorden dat Averardo een uur lang in de winkel van Bice had zitten praten. En weldra werden er hoofden geschud en ernstige blikken gewisseld toen men zijn zang en gitaar daar hoorde. De buren liepen bij Letitia binnen om te vragen. Hadden zij dit niet gedaan, wellicht zou de sluimerende achterdocht van Bella niet ontwaakt zijn en waren er tussen haar en Averardo geen woorden gevallen die in zijn hoofd gedachten aan verboden dingen wekten. - Averardo antwoordde niet, maar hij deed zijn eigen wil en vervolgde zijn bezoeken. Binnen korte tijd had hij een onaangenaam leven in huis. Er werd gekeven van het ogenblik dat hij binnenkwam tot dat wanneer hij uitging. Eens keerde hij niet terug; ook zijn klederen en zijn gitaar waren verdwenen. De winkel van Bice bleef gesloten en ofschoon iedereen vermoedde met wie zij vertrokken was, wist niemand waarheen.

Toen werd Bella, die nochtans kon zeggen dat zij gelijk had met de mannen te wantrouwen, zeer ontevreden en haar dochter treurde, want zij geloofde dat Averardo nog van haar hield. Het kind Cecco had toen pas leren praten. Het zag de tranen van zijn moeder en het zag dat zijn vader niet meer kwam om met hem te spelen, en het vroeg: ‘Waar is vader?’ Letitia maakte een gebaar dat voorbij Santa Maria wees en antwoordde: ‘Naar het land van overzee.’ Deze vraag en dit antwoord werden een refrein in huis, iedere dag herhaald, tot het Cecco scheen te vervelen en hij aan iets anders dacht. Maar toen hij iets groter was geworden herinnerde hij zich zijn vader, hij dacht

[p. 378]

over hem na en deed toen weer de vraag: ‘Waar is vader?’ Letitia achtte hem te jong om hem te zeggen wat zij vreesde te geloven en gaf daarom hetzelfde antwoord: ‘Naar het land van overzee.’

Maar hij was er niet meer tevreden mede, want hij wist dit allang, daarom vroeg hij verder: ‘Waarom ga je hem niet halen?’ Zij antwoordde: ‘Omdat ik zo ver niet reizen kan.’

Een poos lang was dit antwoord hem voldoende. Maar weer later, toen hij een jaar of zes was en erover nadacht, deed hij na de vragen en antwoorden, die al zo vaak gehoord waren dat de buren ze kenden en er met medelijden over spraken, de nieuwe vraag: ‘Zal ik hem gaan halen?’

Zijn moeder antwoordde: ‘Als je groot geworden bent.’ Hiermede scheen hij tevreden, want hij vroeg niet meer en hij sprak er niet meer over, behalve bij zijn andere grootmoeder Vanna, aan wie hij dikwijls zeide dat hij zijn vader zou gaan halen wanneer hij groot was.

Wanneer Bella hem daar bracht, in een ander deel der stad, groette zij Vanna met een schimp op haar zoon, en als Vanna met gevouwen handen iets goeds van hem zeggen wilde of poogde iets ter verontschuldiging te vinden, voer de andere heftig uit over het verdriet dat hij haar dochter en haar berokkend had en er klonken scheldwoorden erger dan schelm of schurk. Vanna hield dan de oren dicht en schreide terwijl Bella met de vuist op de tafel sloeg. Alleen het kind begreep dat ook zijn grootmoeder Vanna verdriet had, want het zag de tranen, maar waarom ten leste ook zij uitgescholden werd, begreep het niet.

Opdat zij niet meer schreien zou, beloofde hij dan telkens weer dat hij zijn vader zou gaan halen.

Toen hij een jongen was, die al overal in de stad alleen de weg wist, kwam hij dikwijls bij haar en te zamen verdiepten zij zich in gissingen naar welk land hij zou moeten gaan, naar Venetië of naar Sicilië, naar Savoye of naar Calabria. Maar Vanna dacht dat het wel verder zou zijn.

Toen Cecco achttien jaar was nam hij dienst als knecht van een edelman die naar Napels reisde. Zijn moeder schreide omdat ook hij zo ver van haar weg zou gaan, maar hij lachte en bij het afscheid zeide hij dat hij niet alleen terug zou keren. Hij is nog een kind, dacht Letitia bij die woorden en zij wilde hem

[p. 379]

de ware reden van zijn vaders afwezigheid nog niet vertellen.

In Napels nam de edelman dienst in het leger van de koning, die een vloot toerustte om de Moorse zeerovers te bestraffen. Ook Cecco werd met een zwaard omgord.

In Morenland sneuvelden velen van de Napolitaanse benden, want de heidenen waren zeer moedig en hadden beter wapentuig dan zij. Velen vluchtten ook en zwierven ellendig rond, en velen werden ook gevangengenomen en als slaaf verkocht. Tot dezen behoorde ook Cecco. Hij werd met anderen in de stad van de Bei gevoerd en op de marktplaats te koop gesteld. Daar hij jong en welgemaakt was en naar zijn armen te oordelen veel werk kon verrichten, waren er drie kopers die op hem boden en luid streden wie hem hebben zou. Een aanzienlijk man kwam voorbij, in het wit gekleed, en hij bleef staan om te kijken, zodat het volk plaats voor hem moest maken. De jongeling scheen hem te behagen, want hij vroeg de koopman zijn prijs, kocht en beval de slaaf naast een andere dienaar hem te volgen. In zijn huis ontbood hij Cecco voor zich waar hij op zijn divan lag en hij ondervroeg hem in zijn eigen taal. Cecco, die de heidenen verachtte, wilde hem zijn goede christennaam niet noemen en gaf een andere op, maar wel vertelde hij hem dat hij uit Florence kwam. Ook de Moor scheen die stad te kennen, want hij deed verscheidene vragen, ook naar mensen met wie Cecco zelf bevriend was, ja, hij vroeg naar een zekere Vanna, die zijn grootmoeder was en zelfs naar een zekere Letitia, zijn eigen moeder.

Toen Cecco een poos ijverig gediend had vertelde zijn meester hem dat hij geen heiden, maar een christen was, in Florence geboren. De Moren hadden hem gevangengenomen, maar daar hij het vak van zwaardveger beter verstond dan een van hen, hadden zij hem al wat hij wenste gegeven en hij was een groot man in de stad geworden. Toch verlangde hij vaak naar zijn land terug. Een ander maal vroeg hij of een zekere Bella nog leefde. Cecco antwoordde dat hij haar kende en dat zij welvarend was. Toen durfde hij ook te vragen hoe hij, indien hij een christen was, wapenen voor de heidenen kon maken? en waarom hij, indien zijn land hem dierbaar was, niet terugkeerde en daar een meester in zijn ambacht werd?

Zijn heer gaf geen antwoord omdat hij een verdrietige gedachte had. Maar de dag daarna, weder over hun stad spreken-

[p. 380]

de, zeide hij dat hij zeker terug zou keren indien hij een zoon had zoals Cecco.

Meester en slaaf werden allengs zeer vertrouwelijk met elkander, maar geen van beiden had nog gezegd wie hij eigenlijk was. Cecco was de eerste die meende dat hij een landgenoot niet de gehele waarheid mocht onthouden, daarom ging hij tot hem en sprak: ‘Zie, meester, toen ik dacht dat gij een heiden waart heb ik u de naam niet willen noemen die ik bij de doop ontving. Ik heet Cecco, Florentijn, de zoon van Averardo.’ Twee grote sterke armen omvingen hem onstuimig en hij hoorde een luide stem die riep: ‘Ik heet Averardo, Florentijn, de vader van Cecco.’

Averardo kreeg van de Bei verlof naar zijn land terug te keren en zijn gezameld geld mede te voeren.

Op een morgen kwamen zij in de Via delle belle Donne, en voor de winkel van Letitia riep Cecco: ‘Hier ben ik, moeder, ik heb hem gehaald.’ Of het toverij was, zo verschenen plotseling alle schone vrouwen uit de huizen, zodat de straat er vol van was. En zij riepen en vroegen en keken, en toen zij Letitia in de armen van haar man en haar zoon zagen, was er te veel ontroering om die dag rustig met de naald te werken. En over het begin van het leed werd nauwelijks gesproken, want ieder van die vrouwen lag toen nog in de wieg en die het zich herinnerden, bewaarden dit onderwerp voor een andere dag.