Verzameld werk. Deel 3

[p. 369]

Welf en Ghibellijn

Eeuwenlang werd de stad Florence geteisterd door de partijstrijd tussen Welfen en Ghibellijnen. De geschiedenis noemt er redelijke oorzaken van, maar het vuur van de haat is zomin als dat van de liefde te verklaren.

Toen omtrent het midden der twaalfde eeuw de dwingelandij van de heren der kastelen in de omtrek bedwongen was en zij wegens het derven der tolgelden verarmden, vroegen zij de burgers verlof binnen de muren der stad te mogen wonen. In den beginne mochten zij hun huizen alleen aan de andere zijde van de Arno bouwen. Maar zij behielden hun krijgsgewoonten, zij togen naar het land om elkander te bestrijden en verwaarloosden hun hoeven, en daar zij nog meer verarmden terwijl zij de burgers rijk zagen worden in de koophandel, vroegen zij hun het burgerrecht opdat ook zij handel konden drijven. Dit werd hun toegestaan op voorwaarde dat zij zich aansloten bij een gilde. Toen kwamen er enigen over de Ponte Vecchio, destijds van hout gemaakt en iets oostelijk van de huidige brug gelegen, en bouwden hun eerste huizen in de stad, in de trant van dat hetwelk de goede markgraaf Hugo er achter de Dom gebouwd had, maar hoger en sterker. Het waren torens met zeer kleine vensters hoog boven de straat; in de muur liet men openingen waarin balken gelegd konden worden om in geval van beleg een brug te slaan naar de toren der verwanten, en van deze stelling konden tevens de stenen kogels geworpen worden op de hoofden beneden. Vele van die torens staan er nog, de sterkste in de buurt van Borgo Sant' Apostoli en in die van de vroegste gemeentetoren, tussen de Badia en Or San Michele.

De vaders, op voordeel bedacht, mochten zich op de zaken toeleggen, in de jonge edelen tintelde het krijgsbloed der voorouders nog, dat van het vechten een vreugde maakte. De Toscaan was altijd een roerig mens, maar toen hij pas van zijn kasteel kwam en nog een zwaard mocht dragen, waren er geen piekeniers genoeg om krakeel en manslag te voorkomen. Ook de burgers twistten onderling, dezen baat verwachtend van de

[p. 370]

keizer, genen van de kerk, en daar in den beginne de meeste edelen de keizer waren toegedaan, dreigde de partij der Ghibellijnen de sterkste te zullen worden.

Toen had in 1215, zoals de kroniek van Villani verhaalt, de moord plaats die de gehele stad zodanig in twee kampen verdeelde, dat men in ambacht of nering nauwelijks het brood kon verdienen, want iedereen ging uit vechten en de winkels waren gesloten. De toren staat er nog, waar op de muur de woorden van Dante te lezen zijn:

O Buondelmonte, kwalijk was 't gebeuren
Toen ge dat huwlijk vloodt op andrer stoken.
Veel zouden blij zijn die nu moeten treuren.

Had God door de Ema u laten verzwelgen
Toen ge de stad voor 't eerst kwaamt te bespeuren.

Een jonkman van de Buondelmonti, kortelings in de stad gekomen, verloofde zich met een dochter van de Amedei - wier toren eveneens nog staat en bewoond is -, maar een schoner meisje ziende, een van de Donati, huwde hij haar. De Amedei en hun vrienden achtten de eer gekrenkt.

Op Hemelvaartsdag, toen Buondelmonte, ‘edel gekleed in een nieuw wit gewaad en rijdende op een witte palfrij’ van de Ponte Vecchio kwam, werd hij bij het beeld van Mars, dat daar stond, door zijn belagers nedergerukt en vermoord. Diezelfde dag waren alle torenhuizen in staat van verweer. Van de kastelen in de omtrek kwamen boeren binnen als krijgsknecht toegerust en de burgerij leed al de jammer van de oorlog, driestheid, plundering, geweld, mishandeling. Dit duurde jaren. Soms gelukte het een strenge podestà door verbanning of onthoofding der leiders enige rust te verzekeren, maar telkens brak de strijd weer uit.

De Buondelmonti waren de zwaksten, tot zij steun zochten bij de rijke burgers en zich aansloten bij de Welfen. Deze zelfde strijd was het, ontstaan door de schending van een trouwbelofte en toen veranderd in twisten van maatschappelijke en politieke aard, die duurde tot de overheersing der Medici.

Eens was er een vreedzaam gezinde Buondelmonte, een goed christen en een scherpzinnig man in de raad, die toenadering tot

[p. 371]

zijn vijanden zocht. Het was in de tijd toen San Bernardino rondtrok om eendracht te prediken en aandrong dat de mensen boven hun deur het naamteken van de Verlosser zouden zetten.

Vooral met de Bardi, die aan de andere zijde van de Brug woonden, had Buondelmonte gepoogd de geschillen bij te leggen, omdat zijn geslacht in het verleden met het hunne verbonden was geweest, en hij zou daarin geslaagd zijn, want ook Gherardo Bardi was een rustig en verstandig man. Maar hij had een zoon, even oproerig en strijdlustig als hijzelf in zijn jeugd, door wiens wilde streken elke poging faalde.

Ippolito reed ter jacht met jongelieden van zijn partij, de Nerli, de Rossi, de Frescobaldi, de Donati, de Scali, en als zij een valk zagen, opgelaten door de anderen, de Mammelli, de Uberti, de Amedei, de Malespini, de Bardi, namen ook zij de kap van een valk af, die natuurlijk groter was, en het werd daarboven een gevecht in plaats van jacht, weldra beneden nagevolgd, zodat sommigen van die jongelieden terugkeerden met de hand in een doek gewonden, wrokkend over een belediging. Zij die meenden gewonnen te hebben, en daartoe behoorde altijd Ippolito met ronde borst, snoefden en lachten op straat en in de herberg, de namen der tegenstanders verguizende.

De oude Bardi sprak met de oude Buondelmonte, en deze vermaande zijn zoon gestreng, maar wat vermogen de beloften van het jong verstand tegen de onstuimigheid van het jeugdig bloed? Er werd weder gevochten, weder vermaand, maar in dit geval antwoordde de jonkman, dat hij niet anders had kunnen doen voor de eer van de naam die hij droeg, en de vaders, weder ter overweging te zamen, vonden het rechtvaardig oordeel niet. De nachtwakers hadden zo vaak berichten van krakeel, waarin de naam van Ippolito werd genoemd, dat men hem voor de stokebrand begon te houden en de podestà zijn vinger hief. Ippolito heette de lastigste jonkman, die veel kwaad kon stichten en derhalve door de wachts met argwanende ogen werd nagezien, door de tegenpartijders met schimpende.

Nu gebeurde het dat hij zich met enige vrienden waagde in de kerk van Santo Stefano, waar hij nimmer kwam omdat zij in het gebied der vijanden stond. Het toeval wilde dat er van de Bardi, die in Oltrarno woonden en dus nooit hier ter mis kwamen, twee vrouwen aanwezig waren, Bianca, de zuster van Gherardo en haar jonge nicht Dianora. Met de eerste ontmoe-

[p. 372]

ting der ogen ontvingen beiden, Ippolito en het meisje, de liefde in hun zielen.

De jonkman werd stil. Bij het spel dwaalden zijn gedachten zo vaak dat zijn vrienden hem bespotten en hij hen daarom begon te mijden. Hij liet zich door zijn oude voedster, die al geraden had wat hem schortte, gemakkelijk overhalen haar zijn geheim toe te vertrouwen, en zij zuchtte met hem want inderdaad kon een Buondelmonte geen geluk verwachten van een Bardi.

En intussen zat in haar hoge kamer van het torenhuis in Oltrarno de jonge Dianora en zuchtte zo veel dat haar tante, die toezicht op haar opvoeding hield, want een moeder had zij niet, de oorzaak ervan vermoedde, hoewel zijzelf de liefde noch de echtelijke band ooit had gekend. Misschien was dit de reden dat de goede Bianca, de vijandschap der beide huizen ten spijt, het waagde de mogelijkheid te overwegen om het jonge hart te geven waar het naar dorstte. Indien Dianora hem slechts zien kon, zijn stem horen en nabij hem zijn.

Bianca en de voedster zaten in Santa Felicità naast elkander en na een ave zagen zij elkander aan, want zij hadden ieder een naam gezucht waar de ene zowel als de andere belang in stelde. Fluisterend werden zij het eens. Van hetgeen zij overlegden en hoe, heeft niemand ooit geweten. Het is het geluk der oude vrouwen dat de hemel haar heeft uitverkoren om het geluk van anderen te zoeken.

De Bardi bezaten vele huizen in hun straat en in een daarvan, het nederigste tussen de olijven tegen de heuvel gelegen, woonde een oude vrouw die ook tante genoemd werd, ofschoon geen der jongeren meer wist op welke wijze zij verwant was. In dit huisje traden op een schemeravond van april twee vrouwen binnen, een korte dikke en een lange die een kap droeg in de trant der clarissen. Zonder die vermomming zou geen Welf op dit uur tot hier zijn doorgedrongen. Kort daarna kwam Bianca met haar nicht, die voor de deur haar sluier liet nedervallen. De luiken gingen dicht en een kaars werd op de tafel aangestoken. Hoewel Ippolito niet weten mocht of kon wie de gesluierde was, beefde zijn stem toen hij zich tegenover haar nederzette en haar wenste: Een goedenavond, mejuffer. En Dianora kon die clarissezuster zelfs geen antwoord geven. Het waren de tante en de voedster die te zamen keuvelden en de koekjes

[p. 373]

aten. De zondag daarna kwamen zij weder en toen Ippolito in een zijvertrek de vrouwenkap had afgedaan en zich in zijn mannenklederen kon vertonen, nam hij de hand der jonkvrouw, en boog zijn gelaat dichter dan nodig was tot het hare om haar aan te zien. De tantes waren te zeer verdiept in hun gesprek om naar hen te luisteren. Waarom zou de liefde, die hem en haar reeds verenigd had, na de handdruk en na het woord terugdeinzen om verder te gaan met vertrouwelijkheden? Toen zijn lippen de eerste lafenis gevoeld hadden, duldde Ippolito het niet en Dianora, die zachtmoedig en volgzaam was, sprak hem niet tegen.

Bij een volgende samenkomst, reeds een maand na de eerste, toen het in de bomen wemelde van jonge vogels, kwam ook een broeder van Franciscus aan de deur, en binnengelaten zijnde en gespijzigd, en gehoord hebbend wat twee jonge harten bezwaarde, liet hij Ippolito en Dianora knielen en bond hen in de echt. Maar wat is het huwelijk als man en vrouw gedwongen zijn in het geheim, vermomd, omzichtig, met de vinger op de lippen, elkander te ontmoeten en daarenboven altijd naar de raad van tantes moeten horen? Een onstuimig jonkman gelijk Ippolito, begaafd met een eigen wil en met verstand om die door te drijven, kon daarmede niet tevreden zijn. Op een avond, toen zij niet slapen kon, hoorde Dianora op het luik van haar venster tikken en menende dat het een vogel was, opende zij, maar twee armen omvatten haar geheel. Sedert, ofschoon iedere keer bij het vaarwel Dianora schreide om de gevaren die haar echtgenoot bedreigden, konden zij elkander zeggen wat zelfs de tantes niet mochten horen.

Maar eens vond Ippolito haar in de bittere tranen van de wanhoop. Die dag had haar vader haar aangekondigd dat zij de bruid zou worden van een edelman die tot een bevriend huis behoorde.

De nood gaf raad. Ippolito aarzelde niet en vreesde geen gevolgen. Hij dacht aan een oud slot dat nog in het heuvelland stond, hij beval haar op een zekere avond gereed te zijn, met aanwijzingen van al wat zij doen of laten moest.

Die avond wachtte zij vergeefs. Zij had een gerucht aan het luik gehoord, geopend, maar niets gezien.

Ippolito was gekomen. Maar op het ogenblik dat hij zijn touwladder naar boven wierp, zag hij op de hoek van Santa

[p. 374]

Felicità de toortsen van de wacht, en men had ook hem gezien, want een gedaante naderde snel. Natuurlijk vlood hij, maar hij vergat de touwladder en hij vergat de muur die daar dichtbij de straat begrensde.

Hij werd gevangen, gebonden en naar de kerker gevoerd. De volgende morgen toen hij door de bargello ondervraagd werd, had hij zijn antwoord gereed, immers de eer van een jonkvrouw ging bovenal. Hij verklaarde dat hij gepoogd had in het huis van de Bardi in te breken om te stelen. Ofschoon een ieder weten kon dat een Buondelmonte zich niet aan diefstal schuldig hoefde te maken, moest men op zijn herhaalde verzekering dat dit inderdaad zijn enig doel geweest was, volgens de wet zijn bekentenis aanvaarden.

Het ambt van bargello werd toen vervuld door een man zo wijs als Salomo, die met alle middelen de partijstrijd in de stad wilde onderdrukken, en daar de wet voor diefstal ook de straf des hoofds kon eisen, werd Ippolito hiertoe veroordeeld. Voorts beval de bargello, dat zowel zijn vader als Bardi zelf hem naar het blok zou geleiden.

Ook al de vrienden volgden, onder elkander reeds op wraak zinnend. Niemand begreep waarom de stoet over de Ponte Vecchio ging en door de straten van Oltrarno trok. Voor het huis van de Bardi werd een luide kreet gehoord, iedereen drong om te zien wat er gebeurde. De jonkvrouw Dianora lag voor de bargello geknield, smekend om genade voor de veroordeelde, en toen hij haar ondervroeg antwoordde zij: ‘Hij is mijn echtgenoot, door de hemel mij gegeven. Hij kwam alleen om mij hier weg te nemen.’

De twee vaders ontroerden zoals een ieder die daar stond en reikten elkander de hand. Van die tijd behoorden ook de Bardi tot de Welfen.

Waren er altijd jongelieden van huizen die elkander haatten geweest, om deze weg tot verzoening en vriendschap te vinden.