Verzameld werk. Deel 2

[p. 352]

Achttiende hoofdstuk

Mateloos was de liefde die hen verenigd had zodat zij niet gescheiden konden worden en om de vreugde over hen uit te storten tot hun uiterste grenzen had zij gewerkt en gezocht langs wegen waar hun gedachten elkander niet begrepen. Dezelfde liefde die haar verwarmde opdat de schoonheid van haar wezen met al de rijke bloesems der natuur ontbloeien mocht, dezelfde genade had hem de ogen inwaarts gekeerd waar hij in lichtende verten het heil had aanschouwd dat op de aarde niet is. Hem had de goddelijke oneindigheid verblind tot hij de lust der wereld niet meer kende, haar had de drift naar het ogenblik vervoerd in louter behoeftigheid, zij waren verdwaald of zij nimmer elkander terug zouden vinden. Landro echter zocht, terwijl zij wachtte en van geen hoop meer wist.

Naar Viterbo was hij gegaan en had er met de Theatiner paters woning gevonden in het klooster aan de poort Santa Maria buiten de muur. De overste had hem opgedragen een werk in de kapel te voltooien, hij stond er heel de dag alleen in zijn bezigheid en gepeinzen.

Het eerst zocht hij te verstaan van zijn verlangen en zijn daden. In klare eenvoud ontwaarde hij aanstonds de vreemde strijd in de liefde die hen verbonden had en hij erkende dat hij overwonnen was geweest en medegevoerd. Het innigst van zijn verlangen was tot God gericht, de kracht in haar had hem gedreven tot daden die niet waarachtig de zijne waren. Te leven naar de heilige leer en hier te geven wat van de hemel ontvangen werd, te steunen waar zwakken een sterkere hand behoefden, de beste mogelijkheid uit zichzelve voort te brengen met de aandacht enkel tot de volmaaktheid, dit was de zuiverste wil die hem bewoog. Maar de zoete bekoring had hem gedwongen niets te doen dan wat haar begeerte kortstondig bevredigen kon, in zijn ijver had hij zichzelf vergeten en haar bevrediging tot de zijne gemaakt. Eindelijk, toen hem niet gegeven werd, had ook hij gedaan wat de kortzichtigen doen die slechts hun heil verwachten van de dag die voorbijgaat, hij had zijn hand

[p. 353]

uitgestrekt en de zonde was gevolgd, een mens door God geschapen had hij vernield om zijn zelfs wil alleen. De wereld die hij verachtte had hem overwonnen, had hem geprikkeld en aangezet tot haar slechtste daden. Waar moest hij hulp vinden, hij die de liefde gemaakt had tot de zwakste onder de zwakken? In boetvaardig gebed, uur aan uur, wilde hij de hemel aanzien, en de stem van de vrouw die leefde in zijn ziel zou smeken met de zijne in het eeuwig koor der smachtenden.

Geknield voor het altaar, terwijl zijn handen het werk deden met beitel en hamer, bad hij de heiligen en de barmhartige Moeder hem te horen opdat hem eenmaal de schuld vergeven mocht worden. De eerste vertroosting van het gebed was de nederigheid waaruit hij opschouwen kon tot de glimlach van het Maagdenbeeld en waaruit hij zijn woorden zacht kon spreken tot de geestelijken in het huis die zich over hem bogen met hun klare vrome wijsheid. Dan werden de zuiverste gedachten gewekt die in hun levendige overvloed zijn geest verhelderden, zodat hij gedurende de lange nachten verder begon te zien. Hij zag zijn gebrekkigheid en hij zag dat de strijd, die de liefde in twee wezens gevoerd had, een strijd was geweest tegen beider gebrekkigheid. De goedheid der schepping had hij niet kunnen begrijpen en wat de hemel goed gemaakt had in de vrouw had hij veracht daar hij zich blind gestaard had op het onvolmaakte. Het geweten had slechts twee mogelijkheden gekend, aan de Schepper zich te wij den of aan de schepping, en hiertussen te kiezen om het een te verwerpen was hem gemakkelijk geweest, maar hij had gedwaald, want het geschapene moest goed zijn boven alle gebrekkigheid, en de aarde kon niet strijdig zijn met de hemel die haar had gemaakt. Wie de schepping nietig achtte had de Schepper niet waarachtig lief. Het geweten behoefde niet te kiezen, want beide wegen leidden tot het eender doel, de liefde te geven zo zij ontvangen werd. Dianora ging naar haar aard de weg waarlangs van het leven veel genomen wordt, hij was de zijne gevolgd die hij de rechte had gewaand. En zo waren zij beiden gedwaald van elkander, en zo, wijl zij niet te zamen waren gebleven, was ieder gevallen op zijn weg. Hij kon niet anders dan bidden dat in haar de wereldse zin tot een schoon leven mocht voeren, bidden dat hem eenmaal geopenbaard mocht worden hoe hij zijn plicht jegens de hemel kon doen met eerbied voor de goede gave dezer wereld.

[p. 354]

In gebed en gepeins, in berouw en vroomheid gingen vele dagen. Er waren bittere ogenblikken dat hij haar verweet te veel het vluchtig genot gejaagd te hebben, het kind en zichzelf verwaarlozend; er waren ogenblikken van hoger inzicht wanneer hij begreep dat zij van het aardse vuur gedreven niet anders kon, van droef berouw ook dat hij niet zijn gehele plicht aan haar gedaan had. Maar in het innigst gebed dat uit de waarheid der ziel steeg klonk nederig en zuiver een stem die sprak dat hij, voor zijn zwakheid begon, immer met al zijn liefde gestreefd had naar de heiligste der plichten. Doch de rust werd hem niet gegeven. Na mijmering, arbeid en aandacht voelde hij weder en weder een drang die eindeloos moest zijn om de armen uit te strekken naar de vrouw wie al zijn dagen toebehoorden.

Soms schrok hij op in de eenzame schemering der kapel wanneer een broeder, ongemerkt genaderd, de hand op zijn schouder legde, menend dat hij van vermoeienis in slaap was gevallen. Hij staarde en kon geen antwoord geven, en als hij het werktuig opnam om voort te gaan keerde een kwellende gedachte weer. Soms echter werkte hij met al zijn wil en al zijn kracht om te vergeten, maar aan het eind van de dag opstaande om de arbeid te overzien voelde hij plotseling een hitte tot aan zijn aangezicht stijgen en daar hij van de onrust niet spreken kon, ging hij haastig uit. Langs de gaarden en over de heuvelen snelde hij om een plek te vinden waar hij uit het diepst van zijn versmachting luid een schone naam kon roepen. Op de knieën schouwde hij over het land rondom waar de regens van de vroege winter een donkere glans over de heuvelen hadden gespreid, boven zweefden de lichtende wolken en van de hemel, de lichte hemel straalde de zon die de vreugde over de aarde bracht. Hij vouwde de handen en dankte voor de schoonheid, hij voelde hoe de milde lucht die hij ademde vervuld was van dezelfde weelde die in Dianora leefde en die hij nimmer had gekend omdat hij met soberheid was gevormd.

Toen begon hij ook zijn hovaardij te verstaan, hoe hij de lusten en behoeften veracht had om met de geest enkel de eeuwige hemel aan te zien, en nochtans zondig was gelijk de nederigste der behoeftigen. De hovaardij, bij de wellustelingen der stad enerzijds die al het heil in het hier meenden te vinden, bij de gelovigen anderzijds, de hovaardij had de verdeeldheid gemaakt tot het scheen of God en zijn maaksel vijandig waren. De vrome

[p. 355]

vaders, predikend van gebrekkigheid en vergeving der zonden, gaven al de goedheid die in hen woonde, doch aanvaardden zelve niet de volle maat der liefde; de wereldlingen namen gretig al wat geschonken werd, en spotten met de zonde, en brachten niets voort uit de liefde die hun gegeven was.

In gebed en gemijmer vond hij de rust der gedachten, maar het onbegrepen verlangen brandde in hem, hij wist dat hij niet zeer lang zou kunnen wachten tot zij tot hem werd teruggevoerd en dat hij eenmaal zou moeten gaan om haar te zoeken. Nochtans beheerste hij zich vele maanden en leefde met de geestelijken in hun eenvoud en regel, zijn liefste gedachte was aan haar, dat ook zij mocht bidden om de genade van hun zoete tijd.

En eindelijk schreef hij haar een brief om tot hem terug te keren en naar Venetië te gaan of naar een ander land, hij schreef dat hij niet komen durfde daar de Orsini gewis zich wreken zouden. De brief bereikte haar niet, hij wachtte in vergeefs geduld, week na week, in lange dagen van arbeid, lange nachten waarin hij de zonde peilde waarvoor met geen menselijke straf geboet kon worden.

Het voorjaar kwam. Hij ging in de stad onder de burgers en hoorde dat de keizerlijke benden die winter in Rome waren teruggekeerd en van de wandaden die zij er bedreven hadden. Toen zeide hij tot de prior dat hij iemand in Rome beschermen moest, hij nam haastig afscheid en toog op weg.

Het huisje in Trastevere vond hij verlaten, alleen de oude man was er, liggend op de vloer, ziek en ellendig. Van Dianora en het kind wist hij niets, hij had ze sedert de ramp niet meer gezien, maar haar koffer stond nog in de kamer.

Toen ging hij naar Pizzo Merlo. Bleek van schrik ontving Argentina hem, zij kon nauwelijks spreken en gaf verward en onduidelijk antwoord, zij zeide slechts dat zij Dianora in vele dagen niet had gezien. Het kleine kind werd binnengebracht, maar het kende hem niet en verschool zich achter de dienstvrouw, het werd weer weggevoerd want hij had geen andere vragen dan naar haar. En Argentina moest zwijgen, met een gebaar van onwetendheid, met neergeslagen ogen.

‘Spreek toch!’ riep hij eindelijk, de handen voor haar vouwend. Zij zag hem aan en sprak met zachte woorden.

‘Ik heb mijn best gedaan, ik kon niet meer. Zij is verloren. Na

[p. 356]

Kerstmis is zij niet teruggeweest, telkens en telkens heb ik haar gezocht, ik heb gesmeekt en ik heb met geweld haar naar huis willen brengen of zij mijn dochter was. Nu zie ik haar nergens meer en door de verhalen die ik hoor vrees ik ook haar te zien.’

‘Maar zeg toch waar zij het laatst was, dat ik haar zoeken kan.’

‘Simonetta heeft van haar knecht gehoord dat zij in Ripa zwerft, in de krotten waar soldaten en dieven komen. Misschien is het niet zo erg, maar het is een vreselijke tijd. Ga haar zoeken, Landro, breng haar terug, het kind roept haar iedere dag.’

‘Kom, haast je, kom mee, vriendin.’

Zij riep om haar grauwe kapmantel en volgde hem. De avond viel, de lichten werden aangestoken. Een vochtige zwoelte dwaalde door de duisternis en in een andere straat klonk soms het lachen of fluiten van een die vrolijk om de lente was. Zij kwamen in de arme buurt waar vrouwen voor hun deuren stonden, sommige neuriënd, andere kijvend met wie binnen waren, in de kleine herbergen, waar het licht van kaarsen door de luiken scheen, was gerinkel en mannenrumoer. Landro sprak enkelen aan, er waren er die hem herkenden van de tijd toen hij voor het Oratorium werkte, en eindelijk wist iemand hem te zeggen van de blonde vrouw die door de stad had gereden, dat zij veel met de mannen van de wacht werd gezien die in de beruchtste herberg kwamen drinken. Zij gingen erheen en traden beiden in het duister vertrek. Op een tafel, bij drie twistende hellebaardiers met dobbelstenen, zat Dianora, zingend en beurtelings uit hun kroezen drinkend. Langs de luidruchtige mannen en vrouwen aan de wand ging Argentina tot haar, en zij fluisterde en trok haar mede in haar arm. Buiten nam zij de hand van het gelaat en maakte zich uit de omarming los, zij scheen versuft in de roes, maar met haar mond dicht bij de vriendin fluisterde zij: ‘Landro?’ En met tedere hand wendde Argentina haar hoofd naar hem.

Met een schrikkelijke gil sloeg zij de handen uit en snelde weg in de duisternis.

Er kwamen nieuwsgierigen buiten, roepend en vragend, maar Landro en Argentina wisten geen antwoord en zwijgend keerden zij naar huis. En zwijgend zaten zij tot laat in de nacht bij elkander.

[p. 357]

Eindelijk echter stond hij op en sprak: ‘Bewaar Nannina voor haar, zij alleen kan haar eenmaal troosten.’

Dan drukte hij zijn lippen op haar hand, lang, zeer lang. Toen hij heen was gegaan legde Argentina zich in de kussens om te schreien. En Landro daarbuiten in de lentenacht hief zijn aangezicht naar de sterreloze hemel, vragend waarheen zijn schreden moesten gaan, en hij keerde zich naar de buurt waar hij haar gezien had en zwierf er vele uren, soms stilstaand en soms luisterend, vrouwen die er arm aan arm gingen riepen hem na met luid gelach.