Verzameld werk. Deel 2

[p. 226]

XII
De dwaas

Een dichter, verheven in goedertierenheid, noemde het leven een koorts der ziel die zekerlijk zal genezen. De geest van Tristan, eer hij de lafenis vond, werd geslingerd in die kolk waar de verbeeldingen de laatste martelingen zijn, dat is de waanzin, dat is de loutering van de liefde voor zij tot de eeuwigheid geboren wordt. Wie daarvan spreken wil spreke liever met één woord dan met twee, wie daarvan horen wil hoede zich voor nieuwsgierigheid.

Maar hoort hoe de zangers verhaalden van Tristans dwaasheid.

Welk hart bidt niet om wederzien wanneer de mond vaarwel roept? Tristan ontving uit het gebed de kracht om uit de troosteloosheid te verrijzen, de wil om nog eenmaal het verleden terug te zien. Voor de gade vond hij deze woorden met dubbele bedoeling: Vrouwe, sprak hij, ik heb een bedevaart te gaan eer ik een vrij hart u wijden kan. Weet dat een ridder die veel strijds gestreden heeft niet rein kan zijn gelijk een jonkvrouw die enkel de hemel aanziet.

Ter bedevaart gaat hij. Hij groet de gade en Karke, hij tijgt noordwaarts langs de kust, gehuld in pelgrimskleed. In een haven dan vindt hij een bark die hem voert naar Kornewal. Hij ziet de zee en de duizend sterren.

Al uw wateren, o zee, kunnen het vuur niet doven, al uw menigten, o sterren van de hemel, kunnen de duisternis niet verlichten. Waar vind ik hulp eer ik verga?

Een donker gebogen pelgrim was het die de voet op de kade van Tintagel zette en langzaam schreed naar een herberg voor de nacht. Dan zon hij hoe hij in de burcht kon komen onbemerkt van de koning, van de vijanden, van de koningin bovenal, en een bittere gedachte fluisterde dat hij zich vermommen moest als een zinneloze, de geringste die in menselijke gestalte gaat. Aan het strand zag hij een visser ellendig in zijn lompen.

[p. 227]

Zie dit kleed, sprak hij, van deugdelijke wol, ik schenk het u voor het uwe dat mij beter dient.

Dank, broeder, God heeft nog vrome dienaars die barmhartig zijn.

Het gelaat verfde hij met donkere verf, een bont kruis tekende hij op het geschoren hoofd, en hinkend, met een zware knots over de schouder, steeg hij de weg op tot de poort der burcht. De wachters sprongen op.

Heidaar, zot, riepen zij, wat wilt gij? Scheer u weg.

Noemt gij mij zot, gij knechts van een worm! Durft gij lachen voor een koningszoon?

Hij zwaaide met de knots zodat zij uiteenstoven, maar dan, met lomp gejoel, vielen zij op de knieën, roepend: Ruimte, gezellen, maakt ruimte voor de koningszoon.

Gelijk een vorst trad hij in de voorhof, en luider verhief zich het schreeuwen en honen wijl van alle kant de knechts en de dienstvrouwen kwamen toegesneld met kreten: Een nar! een zot! gauw, laat hem zijn kluchten vertonen! Zij wierpen met stenen, met water, zij sloegen hem met stokken op de rug gelijk men zinnelozen doet. En Tristan duldde het want zijn verstand heerste nog over toorn en droefheid.

Daar kwam een knaap van de koning gezonden, wat dit geraas beduidde. Een nar, een allerzotste nar die zich een hertog waant.

Koning Marke zat aan de maaltijd met zijn gemalin en zijn edele heren.

Vrouwe, sprak hij, laat ons zien of de lach uw schoonheid niet beter dan de droefheid past. Breng de nar hier voor ons.

Ik bid u heer, sprak zij, laat er geen spot zijn. Een rustbed ware mij beter dan een klucht.

De kranke kent zelf zijn heil niet, vrouwe. Laat de zotskap komen.

Tristan trad binnen, ontvangen door der heren zotheid, terwijl der horigen zotheid in de deur bleef.

Wie zijt gij, sprak de koning, wat wenst gij, nar?

Een nar, heer Marke, van uw bloed. Mijn vader was koningen gelijk, mijn moeder edel als de koning van Kornewal en Engeland. Een nar, heer Marke, maar de dienaar van een meesteres die zelfs koningswaardigheid niet aanziet. Uw kroon, nar, wekt de glimlach van haar deernis niet, maar de geringste van haar

[p. 228]

dienaars geeft zij een kroon te dragen te schoon voor uw begrip. Wat wens ik, vraagt gij? Heeft de nuchterheid of de verzadiging u zo dom gemaakt? Ik ben het die u vraag, gij, wat wenst gij? Duizenden en duizenden vrouwen zijn er schoner, edeler, liefelijker dan gij weet en uw domheid wenst deze alleen. Hoort gij mij niet? Kent gij mij niet? Rijk God, heeft de liefde mij zo herschapen dat sterfelijke ogen mij niet zien? Tristan van Lohnois ben ik, die Isolde van Ierland wens.

Daverend brak het gelach tegen de wanden der zaal, stukken van de maaltijd vielen rondom hem neder.

Heft de bekers, heren, voor Tristan mijn neef. Wel nar, zeg mij, indien ik u de koninginne geef, waar voert gij haar heen?

Oostwaarts rijd ik met Isolde over de heuvelen, door de wouden, oostwaarts vaar ik met haar over de blauwe oceanen tot wij komen aan de dageraad waar mijn meesteresse woont. De gewaden der nimfen ruisen uit de loutere poorten, de dienaars fonkelend van juwelen buigen zich tot ons neder. In de zaal die geen dan ons ooit toebehoorde leggen wij ons op de peluw van gezangen. Maar wat zal ik u spreken van het binnenste van onze woning? Hechter dan de muren van Tintagel zijn de wallen van de grot der minnenden in het woud Moroïs en gij hebt het niet gezien, hoe zult gij de hechtheid van onze vaste burcht verstaan.

Koningin Isolde stond voor haar zetel.

Heer, sprak zij, ik bid u, beveel de ellendige heen te gaan, hij krenkt mij.

Nar, voor ieder woord dat krenkt zult gij honderdmaal de

Heb ik u misdaan, vrouwe? Eenmaal schreef ik immer hetzelfde woord voor u en mij alleen op een kleine spaander en hadt gij mij toen gezegd dat ik u mishaagde, God weet hoe ik gezwegen had.

Haar hand greep naar de pijn in haar borst toen zij hoorde dat hij, gewis met boze kunst, een geheim geraden had.

Heer, ik smeek u, de nar krenkt mij en maakt mij wee.

Voort met de nar, riep toen de koning.

En Tristan hief en zwaaide zijn knots zodat de heren terzijde sprongen.

Hoort gij het? Voort met de nar, zegt de koning, doet zijn bevel, voort, voort met de nar. Maar gij, vrouwe, eer ik u alleen

[p. 229]

laat onder narren, daar gij mij niet herkennen wilt, hoor. Het zijn de lompen niet die u mij verbergen, want eenmaal in uw vaders huis herkendet gij mij toen ik gans geen kleed droeg, Isolde, wrede, die mij toen het leven liet om mij nu te doden. Heren ziet en leert uw les, een vrouw kan zuchten, smachten en kwelen, een vrouw kan hemelse waarheid spreken en hels bedrog, een vrouw kan u doen wanen dat gij onsterfelijk zijt, maar het zijn uw klederen, uw klederen, uw klederen, dommen en zotten, die zij bemint. Indien ooit uw hart met de liefde gezegend wordt, koopt u rokken, hozen, laarzen en gordels, iedere knoop, iedere strik en iedere pluim brengt u een kus of op het minst een lonk, een lach. Ziet, in de dagen toen een knaap mij voorging met de vorstelijke baander van Lohnois, toen een knaap mij volgde met de edelste wapenen, toen bloosde koningin Isolde als zij aan mijn hand schreed. Nu de dwazen van haar hof mij honen omdat zij mij niet duchten, nu wijkt zij en gruwt van hem die zij zwoer nimmer te vergeten.

Isolde was opgestaan om de zaal te verlaten. Aan de deur viel Tristan voor haar neder met de handen jammerlijk tot haar geheven. Wat wist hij toen hoe het bliksemlicht van zijn waanzin haar verblindde. Wit van angst en pijn klemde zij zich aan de post der deur en gelijk geselslagen vielen de woorden van haar mond: Bedrieger die mij Tristan hatelijk maakt, dronken zijt gij, de drank heeft u verdwaasd.

De vrouwen moesten haar in hun armen dragen toen feller de geselslagen terugvielen op haar hart: Dronken ben ik, edele vrouwe, ja dronken van de drank die wij beiden dronken, herinner u, op een hete dag. Mij is de dronkenschap in het hart gebleven, maar u heeft de drank wreed als een vrouw gemaakt.

Nar, sprak de koning, toen Isolde was heengeleid en zij allen van de dis waren gerezen, zo gij jagen kunt, kom met ons ter jacht.

Zeker kan ik jagen, heer, evers vang ik met de lijmstok, vissen komen snel gezwommen wanneer ik fluit als de vogelaar. Maar heden wil ik herten jagen op Tintagel. Snel, heren, rept u naar het argeloos gedierte.

De koning beveelt het dienstvolk de nar te bewaken, de hoorns schallen en de stoet rijdt uit.

In de kemmenade was Isolde van de bidstoel opgestaan en zij riep Brangeene tot zich.

[p. 230]

Raad mij toch, sprak zij, zeg, spreek, wat denkt gij?

Hebt gij op zijn welverzorgde handen niet gelet, meesteresse? Hebt gij niet getwijfeld of hij Tristan is?

Neen, neen, hij niet. Hij zond mij Petitcri. Hij is een ridder die mij in Tintagel niet terug kan zien. Neen, Tristan heeft vaarwel gezegd, en zo hij mij riep, het zou hier niet zijn.

Luister, zoete vrouwe. Hij weet van de spaanders en van de drank. Wat dunkt u indien hij een bode was van Tristan?

Ja, sprak zij, mijn hart zegt mij dat hij gewis een tijding weet. Roep hem, breng hem hier.

De dienares liep naar de voorhof waar Tristan in het midden van vrolijkheid stond.

Brangeene, komt gij mij roepen tot uw meesteres?

Zij deinsde terug van hem.

Hoe weet gij mijn naam, door welke kunst?

Met de ogen strak op haar gericht volgde hij haar tot in de kemmenade.

Roept gij mij, Isolde? hebt gij u ontfermd? wilt gij mij zeggen dat ik nimmer terug moet komen?

Zo niet, spreek zo niet. Wees oprecht en zo gij een tijding van Tristan hebt, zo gij zijn bode zijt, zeg mij wat u is opgedragen.

Schone, Petitcri heeft zijn belleke voor u maar al te wel geluid. En ik ben een dwaas, ja, niet Tristan, maar een dwaas die hij heeft uitgezonden. Ik bid u nederig, vergeef mijn heer dat hij mij zond. Dit is zijn boodschap: in zijn eenzaamheid, treurend dat er geen trouw in mensenharten is, gedacht hij zijn hond die hij hier achterliet. Toen beval hij mij te gaan en u te vragen zijn hond terug te geven.

Husdan, zijn hond? Ach arme, verlangt hij naar zijn hond? Vele dagen reeds kwijnt het dier, door ouderdom, maar liever denk ik om zijn meester. Hij keert zich af, hij beweegt niet en niemand durft hem naderen, zelfs mij die hem verzorgde gelijk heer Tristan deed gromt hij vervaarlijk toe. Gij kunt hem uit zijn kooi niet lokken, vriend.

Mijn heer leerde mij hoe ik tot hem spreken moet.

Ik vrees dat hij op u toe zal springen. Maar kom, zie hoe gij hem lokken kunt.

Zij kwamen voor het hok waar Husdan met de kop tussen de poten lag. Tristan opent en treedt binnen, de hond springt bevend op de poten. Dan jankt en kermt en blaft hij, hij bijt van

[p. 231]

vreugde en laat de tanden zien of hij spreken wil, zijn meester drukt hem in zijn armen.

Zie vrouwe, sprak Tristan toen, mijn heer zendt u deze ring van groene jaspis in ruil voor zijn hond terug.

En Isolde sloot de ogen want eindelijk zag zij.

Vele dagen verbleef Tristan op Tintagel, in de kelder waar de keukengezellen hem zijn plaats hadden gewezen, vele dagen werd hij in de zaal geroepen om de heren een nieuwe lach te geven, en ook koningin Isolde, wier schoonheid weder glansde, riep vaak de nar in haar kemmenade om te lachen. Maar er waren ook wrange, bittere geesten die vroegen waarom de vrolijkheid was. En op een morgen sprak Isolde: Nar, wij moeten scheiden. Brangeene heeft koning Marke met boze raadslieden gezien. Ga, het moet geschieden. En heten ook al die na ons komen u nar, zo het u vreugde geeft dat Isolde u Tristan noemt, Tristan zal zij u noemen zonder einde.

Isolde, ik moet gaan, ik voel de dwaasheid mij verlaten. Vergun dat Husdan mij volge, want het is niet nodig dat hij op Tintagel lere wat ik weet, en spoedig zend ik u de ring.

Dan zal Isolde komen, sprak zij.

En Tristan zal haar voeren naar zijn zaal in de dageraad.