Verzameld werk. Deel 2

[p. 219]

XI
Isolde met de witte handen

Naar zijn land Bretanye toog Tristan, naar Lohnois zijn geboortegrond, waar menige oude voor hem nederknielde en hem zegenend de handen kuste. Ruwalts zonen, die heersten in de burcht, ontvingen hem als hun heer, gelijk voor hen hun vader had gedaan. Tristan zag het graf van de burchtvoogd en van Florete die zijn moeder was, het graf van trouw en eer.

Trouw en eer, sprak hij, zijn hier begraven, waartoe dient nog het ridderzwaard? Waarvoor kan in de wereld nog gestreden worden?

Trouw en eer, heer Tristan, sterven niet, zij wonen in de ridder die niet vergeet en geen smet in deze wereld duldt.

Een ridder ben ik, broeders, die niet vergeet. De hemel vergeve de smetten die in de wereld zijn.

Treurig zat hij in Lohnois, harp, verhaal noch spel vermaakte hem en nimmer glansde een lach op zijn gelaat. Als Kurvenal dan tot hem was teruggekeerd groette hij de vrienden om onder verre vreemde volkeren te gaan.

De lente zag hij over de vlakten van Friezenland, de groene zomer in de wouden van Saksenland, in het grauw getijde van wind en wolken stegen zij tegen de hoogten van Savoyen, de wolven hoorden zij huilen in de sneeuwjachten van Kastilië. Tegen rovers en dwingelanden streed hij menige strijd, veel eer won hij in paleis, kasteel en stulp, die Tristan de donkere, Tristan zonder woorden, Tristan de roekeloze werd geheten. In vele contreien van Frankrijk zwierf hij ook en hoorde er vele liederen van versmachting, maar roerden zij al een zucht in hem, het was een zucht die geen mens verstond. Zijn blik was immer naar dat deel der bergen waar schaduw lag en zo hij te kiezen had tussen twee wegen koos hij die die noordwaarts leidde. Dan reed hij weder langs de kust der zee en hij verbleef wel in een haven om de berichten van scheepslieden te horen, soms ving zijn oor de schitterende klank van Tintagel, soms sprak men

[p. 220]

wel van de goede vorst die daar heerste, van de schone deugdzame gemalin.

Heer Tristan kende de eenzaamheid met de verschrikkingen van het verlangen, hij was gevloden naar vele streken en biddend had hij om rust geroepen. In de eenzaamheid, waar verleden en toekomst bitter worden, had de wanhoop de gestalten der gedachtenis gefolterd en verwrongen tot zij vreemdelingen waren voor het hart.

De trouwe Brangeene is gewis naar Develin gevaren, de koningin van Ierland heeft gewis een drank bereid om haar schone dochter te genezen. Wel, mijn hart, hoe zoudt gij anders bidden? Hebt gij zelf niet het kleinood Petitcri geschonken? Daar was een gelofte, voorzeker, waar burcht en oceaan in werden genoemd, vuur en verdoemenis, maar een eeuw is sedertdien vergaan. En zou ik aan het einde wanneer de tijd verwonnen is haar roepen die in vrede leeft, zij zou de naam van de roepende niet kennen. Het afscheid, dwaas, was in Tintagel niet, het zal nimmer op deze aarde zijn.

Hij reed langs de kust in een verlaten land waar verwoesting was gebracht, geen stem klonk in de verbrande gehuchten, de burchten hier en daar stonden met gebroken poort en torens. De tijd der ontluiking was het, de tijd van nieuw verlangen en nieuwe tranen. Een grijsaard zat er aan de weg voor de wilde doornen, een mens zo oud dat alle kennis in hem van voorbij de grens des levens scheen te komen.

Waarheen, heer ridder? sprak hij.

Zegt gij het, grijsaard, mijn ros zal mij daarheen dragen.

Voorwaar, een mens die niet vreest. Gelijk mij is u het zoeken niet, slechts het wachten. Maar niet zoals ik dwaalt gij met waardeloos gebeente rond, de jeugd en de kracht bloeien in uw lichaam, de bloem die behaagt, de vrucht die voedt. Waartoe dat zwaard, heer ridder?

Noem mij de strijd waar het recht kan doen.

Hier in dit eigen land kan het bedrukte harten redden. De oorlog is tussen de hertog Jovelin van Arundel en zijn vazal Rigolin van Nantes. Een begerig man is Rigolin en ik heb geleerd dat hij die neemt onrecht doet. Hij vraagt des hertogs dochter tot gade, zij bemint hem niet, vandaar de twist. Wel heer, wat zoekt die dwingeland, daar de vrouw die een ander wacht hem haar hart niet geven kan? weet gij er een goede

[p. 221]

naam voor of een kwade? En daarvoor is het dat dit land verwoest wordt, moord voor de mannen, vernedering voor de vrouwen, honger en angst voor de kinderen.

Kan de hertog hem wederstaan?

Neen, heer, niet alleen. Maar de hemel liet hem zijn laatste burcht om op verlossing en u te wachten. Of heb ik verkeerd verstaan? is het om te verlossen dat de burcht wacht?

Waar vind ik de vijand? sprak Tristan, waar de burcht?

Rijd ginder achter het eikenwoud, voorbij de heuvel, daar ziet gij voor u de grote zee. Wij zullen elkander wederzien. God zegene u.

Tristan reed voort, gevolgd door Kurvenal. En voor de avond viel ontwaarde hij, daar waar de rode zon lag op de zee, de tinnen van Karke en daarbeneden, onder de donkere bomen verspreid, de tenten van de vijand. In de duisternis slopen zij, van de wachten onbemerkt, tot voor de poort.

Wat wilt gij, roekeloze, die binnen de lengte van de speer durft komen?

Open, sprak Tristan, ik ben een vriend, Tristan van Lohnois.

Zij openden de deur, zij leidden hem voor de hertog Jovelin en Kaëdin zijn zoon, die in het harnas waakten in de zaal.

De oude hertog sprak: Vergeef, heer, dat geen baanders uitgehangen worden om te verkonden dat Tristan van Kornewal tot dit vergeten huis komt.

Heer hertog, ik bied nederig mijn zwaard voor uw recht.

Neen, heer, verlaat ons eer de stenen op ons vallen. Zie, mijn knechten zijn uitgeput, zij kunnen de wapens niet meer heffen, het laatste brood wordt morgen hier gegeten. Dan zullen er schrikkelijke daden zijn.

Voor de eer der vrouwen vergun mij in uw strijd te strijden.

In de morgen vertoonde Kaëdin hem hoe hecht en deugdelijk zijn voorvaderen Karke hadden gebouwd, sterk waren de muren, zwaar de bouten voor de vensters, voorwaar, aan de trouwe burcht zou de schuld niet zijn zo haar meesters vielen. Gelijk een grauwe reus verhief zich de vesting op de rots, het licht der zon scheen slechts in één zaal die op het westen lag. Daar, hoog boven de zee, hadden zij een wijde boog voor het venster gemaakt.

De burchtvrouw Karsye zat daar met haar dochter, ieder voor haar naaldwerk.

[p. 222]

Moeder, sprak Kaëdin, zie de gast, Tristan van Kornewal, de edelste der ridders van de eilanden in het westen. Hij brengt de moed om te leven onder ons.

Tristan boog en kuste haar. Dan hield Kaëdin het werk zijner moeder bewonderend voor hem op, het purper altaarkleed waarop met kostbare zijde en gouddraad heilige figuren stonden. Ook tot zijn zuster voerde hij Tristan, een jonkvrouw die haar ogen niet ophief van het wit gewaad onder haar handen.

Zuster, sprak Kaëdin, nederiger dan het altaarkleed is uw werk, een mannenoog kan nauwelijks de fijnheid van uw draden onderscheiden. Terecht noemt men u Isolde met de witte handen.

Toen kende hij haar naam en zag haar schoonheid aan. Rouw viel in zijn hart, want hij gedacht de andere schoonheid onder de gouden haren. Doch blonk ook de lieflijkheid die hij in Ierland had aanschouwd boven al wat hij in oost en west had waargenomen, hij erkende dat de jonkvrouwe van Karke een grotere gestalte had, en dat haar handen witter waren dan het kleed over haar knie.

Des anderen daags monster de hij de krijgslieden en hun wapentuig en de sterksten afzonderend gebood hij hen met hem te overwinnen.

De klok werd geluid, de hoorns schalden omtrent de noen, de hertog trad met Tristan en Kaëdin buiten de poort, omringd door vastberaden harten.

Karke en Arundel! klonk de kreet als de eerste pijlen schoten, Nantes en Doleïse! klonk het antwoord daarbeneden. Ros en ruiter stortten voorwaarts, speren, zwaarden kletterden en braken met wild geroep van woede en pijn, veel schade werd er gedaan aan heer en mindere en menig goed lichaam werd ternedergeslagen. En als de strijd tot de felheid der beslissing steeg daalden uit de burcht de sterke mannen af die Tristan had achtergehouden, met de zegevierende roep Karke! Karke! Heer Nantenis werd neergehouwen, heer Rugier van Doleïs, de machtigste der vijanden, ter aarde gerukt, werd gebonden weggedragen. Heer Rigolin die het zag kwam aangerend, hoog zijn zwaard boven Kaëdin, maar Tristan schoot voor hem op en sloeg zijn zwaard hem uit de handen, de knechten grepen en bonden hem. Toen vlood wie zich niet over wilde geven. Karke en Tristan! jubelde uit grote kelen.

[p. 223]

De ridders die in die krijg gevangen waren geweest keerden weder, lachen en welluidendheid vervulde de hal. De ogen van man en vrouw waren bewonderend op Tristan die zwijgend in hun midden stond, maar slechts wanneer de jonkvrouw van Karke zwijgend voorbij hem schreed hief hij zijn hoofd en scheen de lof te horen.

Als hij van oorlof sprak weigerde de hertog zo ras van zijn edele gast te scheiden en de burchtvrouw bad dat zij hem nog een maand, een week in haar kemmenade mocht zien. Dan voerde Kaëdin hem ter jacht, dan vergat Tristan waar het beter is te treuren, bij vrienden of in de eenzaamheid.

Doch de witte handen waren over zijn geest gespreid. Dikwijls zat hij in de wijde boog van het venster wijl de vrouwen bij hem bezig waren met hun werk, en dacht: gezegend God, hoe ben ik door die naam verstrikt en gevangen. Hij verwart mij, hij voert mij in de doolhof waar mijn zinnen waarheid noch logen kennen. Isolde fluistert aan mijn oren, toch weet ik niet waar zij is, mijn oog dat Isolde ziet, ziet haar niet, zij is mij verre en nabij. Spreekt iemand van deze jonkvrouw de naam Isolde zo waan ik dat ik haar gevonden heb. Maar deze plaats is Karke, niet Tintagel. Toch moet ik wie bij die naam genoemd wordt de liefde van mijn hart toedragen ter liefde van die éne die mij zo zoet met bitterheid vervulde.

Teder klonken zijn woorden voor de jonkvrouw van Karke en zachter vloeiden van haar mond de woorden over hem. Een witte zaal was het waar zij zaten, de burchtvrouw en haar dochter voor het naaldwerk, Tristan in de bank, starend over de zee. Wanneer de moeder een zucht vernam daar waar het zonlicht in het venster scheen, vernam zij na een wijle een zediger zucht daar waar witte vingers werkten aan het kleed.

Rijk hemel, dacht zij, geen edeler paar kunnen mijn ogen aanschouwen dan Tristan en Isolde.

Gewis, sprak de hertog, de deugd der bescheidenheid weerhoudt hem. Geduld, mijn gade, wanneer zo een spreekt is het in reine waarheid.

En Tristan mijmerde over leven en dood.

Tristan, zult gij ooit de zon der gouden haren wederzien? Schoon was de tijd die daar verzonken ligt toen de aarde rood en wit met bloemen was getooid, toen iedere dageraad uit de

[p. 224]

nevelen verscheen gelijk de schittering van Isoldes hoofd in de blauwe schemering, toen de nachten gloeiden en van balsem dropen. Is dat de tijd door de dichters jeugd genoemd, kort voor wie met maten meet, lang en overvloedig voor wie de vruchten van het heden neemt, vergankelijk nochtans en eenmaal, ach dat ik helaas moet zeggen, eenmaal gedaan? Is zo de wet dat een bloem slechts een stonde bloeit en dat het hart nederig moet aanvaarden de stonde die volgt? Wijs mij de poort, heimelijkheid der engelen, waar ik moet ingaan nu mijn stonde met het licht Isolde verduisterd is, nu mijn leven waar de melodie Isolde bloeide in de eeuwigheid is verstomd. Zal ik het verlangen sluiten in de schrijn waarvan de sleutel hier niet is, zal ik mij nederleggen op de golf die mij heenvoert naar een ander uur? Kort slechts kan de tijd zijn waar geen vrucht tot rijpheid groeit, de bladeren vallen ras nu mijn zomer is vergaan, waarop zal het wachten zijn dat ook ik mij nederlegge? De tijd, Tristan, de tijd zal u voeren door de droeve schoonheden der aarde zolang gij in dit lichaam woont, uw hart moet de mensen aanzien met traan en lach.

Zal ik de koningin van Tintagel wederzien? God weet hoe het haar behagen mocht te horen van Tristans vrede en geluk, God weet hoe de zekerheid dat hij haar niet meer gedenkt haar hart reinigt van het laatste rood. Isolde van Ierland wenst gewis niet beter dan de koesterende zon van Tintagel. Wat treurt gij, Tristan, over Isolde die was, zo Isolde die is uw treurnis haat? Zelfzuchtige, moeten uw duiven uitvliegen tot haar die de duiventil gesloten houdt? Rust, Tristan, neem rust in een koele schoot, laat milde handen de hitte koelen van uw hoofd.

En toen hij mijmerend zat in de schaduw der bomen zag hij de grijze hertog tot hem naderen en hij zag de tijding in zijn ogen.

Heer vriend, sprak Jovelin, ik durf schier niet te spreken, maar de weldaad die gij hier gedaan hebt dwingt mij. Zie, wij allen hebben uw stille wens verstaan. Uw wens is u gegeven. Gijzelf hebt de bede in het hart van de jonkvrouw Isolde wel gehoord, gij zult uw hoge vreugde bij haar vinden, God zegene u.

En hertog Jovelin voerde Tristan tot waar Isolde zat in de schaduw der bomen boven het gebruis der golven.

Het was een schone dag, de hemel straalde, de bloemen geurden toen Tristan met Isolde van Karke tot het altaar trad en ne-

[p. 225]

derknielde. Hij hoorde hoe de priester hem verenigde met haar van wie geen mens hem ooit mocht scheiden.

En als het feest verstomd was en de stemmen waren van hen heengegaan stonden zij tegenover elkander in de zaal, lange tijd, want Tristan bewoog noch sprak.

Eindelijk klonken de woorden der gade, zacht als het geruis van verre wateren: Tristan, komt gij niet tot mij? Tristan, kust gij mij niet?

Toen sloot hij de ogen en bad voor God alleen: Heer, nog een kleine stonde. En tot de gade sprak hij: Vrouwe, mijn ziel heeft een heilige plicht te doen eer ik u kussen mag. Laat mij die vervullen, dan zal ik u kussen met de liefelijkste kus van mijn lippen, en ik zal voor u nederknielen.

Haar witte handen hief Isolde over hem, zij luisterde gelijk hij luisterde naar de galm van de komende tijd.