Verzameld werk. Deel 2

[p. 177]

V
De minnedrank

Jong was Isolde, onervaren in de raadselen die het hart bekoren, welbedaagd koning Marke, de gemaal wie zij haar trouw moest wijden. Isot de wijze moeder, veel leed van dit onderscheid voorziende, had een drank bereid, het geheim waarvan bedachtzame vrouwen, om van de liefde enkel het deugdelijk zoet te smaken, elkander voortreikten van moeder tot dochter. Brangeene, mijn trouwe deern, had zij gezegd, ga en wees mijn dochter een gezellin. En luister wel, doe gelijk ik u zeg, neem deze kelk in uw hoede en van de drank hierin, op de dag dat zij gezegend worden zult gij koning Marke en Isolde te drinken geven. Bewaar hem als de duurste schat, laat geen sterveling van de ganse wereld proeven van die drank dan zij alleen. Wat de heilige priester dan verenigt zal aan elkaar geklonken zijn zo hecht dat slechts de enige die al wat leeft overwint het scheiden kan. Onthoud mijn woorden, doe gelijk ik u zeg.

Op het schip nu had Tristan voor de koninginne een tent doen bouwen, waar niemand mocht binnentreden dan Brangeene en haar andere maagden. Toen hij haar klagen hoorde trad hij er binnen om haar te troosten. Tussen zijn armen nam hij haar, teder en behoedzaam, geenszins zoals een man een vrouw omvat. Doch ieder keer dat hij aldus zijn armen tot haar uitstrekte, gedacht de liefelijke Isolde haar oom die verslagen was, en zij sprak: Laat staan, heer, doe uw armen van mij af. Een hard en moeilijk man zijt gij, waarom dan roert gij mij aan?

Ach, schone, mishaag ik u?

Ja, gewis, want ik moet u hatelijk zijn.

Waarom? sprak hij, wat deed ik u?

Mijn oom hebt gij verslagen.

Dat is reeds lang verzoend.

Het is al eender, gij alleen hebt mij in deze kommer gebracht, gij hebt Morold verslagen, gij zijt gekomen, gij hebt van mij gesproken in uw land, toen zijt gij tot mijn schade van Kornewal

[p. 178]

gezonden. Nu voert gij mij ik weet niet waar, of ik een verkochte ben.

Niet zo, schone Isolde, een rijke koningin zult gij zijn in het vreemde land.

Eer nam ik een eenvoudig leven met liefde en gemak dan ongemak en moeiten bij veel rijkdom.

Maar liefde en gemak zult gij in uw rijkdom hebben en dank zult gij mij weten, dat ik u verloste van de hofmeester.

Van hem hebt gij mij verlost en aan groter smarten hebt gij mij gekluisterd. Liever had ik de hofmeester tot man genomen dan aldus met u uit te varen. Want heeft hij ook geen deugden, tenminste ware ik hem lief geweest.

Schone, heb goede moed, in weinig tijds voer ik u tot een koning bij wie gij voor immer vreugde en schoon leven vinden zult.

De wind sloeg in de zeilen, de bark voer gezwind en dansend door schuim en baren. De schaar der vrouwen echter, aan wind en water ongewoon, kwam weldra jammerlijk in nood, dies beval Tristan dat men stuurde naar het land om er een rust te houden. Allen, de zeelieden, de ridders, de dienstvrouwen gingen aan de wal, behalve Isolde, die achterbleef in haar tent. Toen trad Tristan binnen en zat bij haar neder. En een van hen onder het spreken dorstig wordend vroeg te drinken. Nu was daar niemand behalve de koningin en een kleine jonkvrouw, en deze zocht en, Ziet, sprak zij, hier staat wijn in deze kelk. Zij stond op en bood de drank Tristan haar meester aan, en hij reikte hem Isolde om eerst te drinken. Lang dronk zij ervan, toen gaf zij hem Tristan en lang dronk hij, zij waanden beiden het was wijn.

Intussen trad Brangeene in, zij zag de kelk, zij verschrok ten dode, maar wankelend ging zij en nam het glas en wierp het ver in de woelende zee.

O wee, ik arme! sprak zij, o wee, dat ik ter wereld werd geboren, o wee dat ik niet stierf voor ik mijn eer, mijn trouw vergat. Wee, Tristan en Isolde, deze drank is uw beider dood.

Toen nu de maagd en de jonkman van die drank gedronken hadden verscheen een ander licht over de ganse wereld, het vuur dat van de minne straalt straalde over hen en maakte hun ogen blind. Wie dit vuur in de ziel gevoeld heeft, heeft de weedom gekend die zalig is. De ogen staren en zien niet, het zweet

[p. 179]

breekt aan de slapen uit omdat de angst wringt in het gemoed, koud en zwak en ledig zijn de handen, en zie het lichaam hoe het willoos en moede niet bewegen kan, hoe het siddert wanneer een zoelte licht voorbijvaart. Maar wat daarbinnen is, wijze noch dichter kan dat begrijpen, omdat geen sterveling geheel kan weten wat het is dat brandt en naar de hemel trekt. Zij noemen het liefde om het de liefste naam te geven, liefde is het zoetst waar jong en oud van dromen kan. Maar het is een naam en wie het eens ervoer kan het bij duizend namen noemen. De zaligsten zij die er gans geen naam voor weten, die slechts staren met de glimlach waarin het leed der mensen, de glorie der engelen licht. Dit wee in zaligheid hebben van oudsher de dichters de min genoemd, een kind dat een doek over de ogen draagt en spelend zijn pijlen schiet, een kind daar zij de schuldeloze gave is die God de wereld heeft gegeven, blind daar zij niet ziet wie zij bezoeken zal, een pijl haar werktuig daar zij een wonde slaat. Schuldeloos, blind, smartend woont zij in de ziel die zij gekozen heeft. Men ziet wel als men onder mensen gaat onverwacht een wonderbaar gelaat, de ogen blinken maar bewegen niet, blank als de ongestoorde dageraad, dwaas van een zoet onsterfelijk verdriet. Spreek niet tot hem, hij is een vreemdeling onder ons, zijn oren zullen u niet horen en uw wijsheid is hem als goud de pasgeborene. Hij gaat voorbij, hij kent u niet. Oordeel over zijn zinneloze daden, bespot hem en beklaag hem, maar biecht waar slechts Eén u horen kan van uw smachten om zo van de wereld een vreemdeling te zijn.

Ziet de edele ridder, ziet de koninklijke jonkvrouw toen zij van de drank gedronken hadden.

Tristan, zijn eerste gedachte was aan trouw en eer, en zo was hij verblind, hij zag niet met welke band hij in waarheid gebonden was. Zijn wil streed tegen zijn wil, zijn begeerte tegen zijn begeerte, groot was zijn strijd om zichzelve op zichzelve te verwinnen, en wanneer hij waande eindelijk van de zoetste der twee begeerten bevrijd te zijn, leed hij het ergste leed.

Aldus Isolde, de zuchten in de borst wilde zij met de handen grijpen om ze weg te werpen, geen plaats waar zij zat of stond of zij hoorde er het zingende gefluister. Zij riep en smeekte om gedachten die haar verlossen konden, maar geen stem sprak in de stilte, haar zinnen bleven gevangen en stomheid hield

[p. 180]

haar geest. Wanneer zij radeloos de handen hief, zag zij klaar dat Tristan, Tristan, Tristan stond met vuur in haar hart geschreven. In het duister lag zij of zij de duistere rusteloze zee ware, twee gestalten zwierven er, twee schaduwen vielen beurtelings haar aan, de minne die haar ogen naar de man trok, de schaamte die met een gloed haar brandde. Maagd en schaamte, gelijk de wereld gemeenlijk zegt, zijn één en dezelfde, zij zullen elkander niet lang wederstreven. Isolde legde de strijd neder en deed wat het verlangen wilde, al haar gedachten onderwierp zij de man, de min.

De bark stiet weder af en voer lustig voort over de golven, zij droeg twee harten thans die de liefde een andere weg gestuurd had dan die zij ging.

Isolde stond voor de tent, haar ogen zochten immer hem, als zij hem van verre zag hief zij het aangezicht naar de hemel en hij kwam snel tot haar. En binnen sprak zij van de allereerste aanvang, hoe hij in een bootje naar Develin was gekomen, hoe haar moeder hem genezen had, en van de uren toen hij haar onderwees in harpspel, in zang en vreemde taal. Dan hoe zij hem herkende, eerst in het moeras en anders in het bad.

Ach, sprak zij, dat ik u niet in het bad versloeg. Wat ik nu weet, had ik het toen geweten, bij de Heer God het ware uw dood geweest.

Waarom? sprak hij, schone Isold, wat is het dat u verwart? Wat is het dat gij weet?

Wat ik weet, dat is het dat mij verwart. Wat ik zie dat doet mij pijn, mij smarten hemel en zee, lijf en leven drukken zwaar op mij.

Zij wankelde en steunde met de elbogen op hem, en dit was het begin. Haar spiegellichte ogen gingen open, haar mond begon te glanzen, haar hoofd neeg gans naar hem. En zijn armen omvatten haar, niet te ver, niet te nabij. Hij sprak zoet en zacht: Ach, schone, zeg mij, wat is het dat u verwart?

De harp der minne zong in die ruimte waar zij stonden.

De liefde, sprak zij, dat is mijn nood, de liefde is het die mij wringt, de liefde is het die mij pijn doet.

Schone, zo is het ook mij, de liefde en gij, gij zijt mijn nood. Mijn hart heeft in al de wereld niets dan u.

Heer, zo spreekt mijn hart.

[p. 181]

Brangeene stond voor de tent en waakte. Wind en golven bruisten, de bark voer over de duistere zee, dragend in haar boezem de vlam die de zielen brandt.