Verzameld werk. Deel 1

[p. 770]

XIV

Jeruzalem! Jeruzalem! Jeruzalem!

De dagen zijn voortgegaan en hebben de bazuin der verblijding niet meer gehoord. Jeruzalem werd stil.

Gesmacht heeft zij en gebeden om de zaligheid, zij heeft geloofd in de grootste zegen voor haar kinderen, zij heeft naar de Eeuwige gezongen en gejubeld op haar berg. De zon was niet heter en de maan niet klaarder dan haar begeerte tot een warm en zuiver hart, de dagen waren niet voller van het goede leven dan haar oprechte wil vol was om goed te zijn en het leven waardig. Haar zonen waren in wijsheid en gebed te zamen, haar dochteren droomden en baarden de kinderen voor het geluk, eeuw na eeuw. De verdrukking heeft zij geduldig geleden, om de smaad van de overheerser heeft zij in het verborgen geweend en in zangen heeft zij haar smart voor Tsebaoth nedergelegd. Want de lamp der ziel is daar immer licht gebleven, de hoge wijsheid die het vertrouwen is, en het beeld van Israëls verlosser heeft immer in die glans gestaan. Vele tijden van droefheid, tot in haar onmacht toe, heeft Jeruzalem hem verwacht.

Maar de vreemdeling kwam met zwaard en keten, en Israël kromde zich en werd klein, vrezend het leven en de duistere poorten die tot de vreugde gaan. Toen de stem riep uit de woestijn hebben velen haar gehoord. Toen de bloem van Bethlehem ontlook, van de heilige adem geurig, hebben alle ogen haar gezien, de harten hebben gebeefd, de handen zijn omhoog gestrekt en het gejubel des dageraads heeft over het ganse land geruist. In geringheid naderde de wereld, maar Israël, na zoveel wenens neergeslagen, heeft niet gedurfd; gebogen lag het volk waaruit de ware mens geboren was, en schoon van de kleinste tot de grootste een iegelijk de gloed der verblijding kende en de waarheid wist, geen verhief zich om het geluk te ontvangen.

Israël heeft niet gedurfd. Smachten en gebed, jammeren en geween, strijd en logen, en vrees, erbarmelijke vrees waren de

[p. 771]

tekenen der wereld bij de geboorte van het kind van God en mens. En dichter daalde de duisternis over de tijden, opdat het nieuwe woord heerlijk verschijnen mocht.

Die de mens gebaard had heeft in zijn vrees de mens verloochend, maar het heeft hem niet gebaat, want de wereld, die de meester eerde en de slaaf verachtte, deed wat recht was in haar begrip en wierp de blode in smaadheid neder. In de duisternis vielen de rampen op hem en in de duisternis van zijn binnenste folterde hem de wanhoop, tot hij bleek en grimmig uit zijn gebrekkigheid verrees en het zwaard nam in zijn bevende handen. Toen werd het vreselijk woord vervuld, geen steen des tempels bleef op de andere, woestheid en gruwel verdonkerden de berg van Abraham, en al het schone land van Hermon tot aan Edom toe verdorde in de schaduw des vreemdelings. En toen in ieder dal het joodse bloed gestort was hoorden de bergen het roepen van grijsaards en kinderen, tot in de nacht de wind des hemels het gezucht der dochteren heenvoerde in de stilte.

Jeruzalem, verkorene van zielen zonder tal, huis der joden, lag verslagen in het stof en Israël trok in rampzaligheid en werd een zwerver door de wereld. Maar barmhartig was zijn God, de droom bleef hem behouden, de zalige belofte. De wijzen hebben gesproken van Alexandria tot Babylon, van Cordova tot Amsterdam, er is geen plaats onder de zon waar het Hoor Israël! niet geroepen wordt. Israël is het volk gebleven dat verhoord wil zijn.

En het woord ging mede. Want sterk in de zorg van wie gezien hadden, vol van de adem diergenen die de pijnen geleden hadden om zijnentwille, leefde het. Maria, die tot in verre tijden gezegende, en de andere, die hem liefhad, hadden hem gezien toen geen sterfelijke ogen hem zagen; Simon, die de hoeder werd der goedwillenden, had hem gezien; de anderen die met hem waren van Nazareth tot Gethsemane, hadden hem gezien en gehoord: Vrede zij ulieden! Gelijk de Vader mij gezonden heeft zo zend ik u tot de gehele wereld. Gaat heen om zonden te vergeven, om te verkondigen de vreugde en de zaligheid open te doen.

De duisternis lag over alle landen, maar zij stonden te zamen in de gloor van de nieuwe droom, mensen zoals mensen in waarheid zijn. Zij zagen de dageraad in hun midden, zij wisten

[p. 772]

dat de Eeuwige die hen broeders had gemaakt, de een gelijk de ander goed en schoon, uit hun liefde de broederschap maken wilde voor al het levende, dat de God der vaderen heersen wilde in alle schepsel en kenbaar zijn voor heel de wereld. De droom was hun waarheid, want de zon van het beloofde koninkrijk schitterde voor hun ogen en de koning, levend in hun harten, was nabij de wereld die zij beminden. En vanwaar zij stonden in het joodse land vingen de einden der hemelen de gloed die uit hen straalde, het verbaasd geluid van schuchtere zielen murmelde in de duisternis en de zuchten die langs berg en dorp gingen werden liefelijk als de morgenwind. Toen het zwaard Israël verdreef togen zij uit in de verstrooiing, roepend de naderende vreugde.

Maar ook de heidenen hebben niet gekund naar het woord der volkomenheid. De slaven des machtigen die, zwak en gebrekkig, ontwaakten in het vroege kwelen en het wonder hoorden hoe ook de geringste de God der verwachting waard kon zijn, vreesden de hemel aan te zien, vertroosting was hun innigste behoefte. En die het zuiver woord zuiver van de boden had ontvangen, kennend de smart der menigten in Asia, in Egypte en de Latijnse landen, zaaiden het ter vertroosting uit.

De wateren stroomden van de bergen neder en de winden waaiden over de zeeën, de zon rees en daalde morgen en avond en de jaargetijden volgden gelijk zij gister deden, nieuwe geslachten werden in ellende geboren, nieuwe stierven in ellende. Heter gloeide de begeerte, zwaarder van zuchten zwol de duisternis, tot de bloem der verwachting welkte in het arme hart, maar de koning der mensen kwam niet in zijn koninkrijk. De reinste zielen, wanhopend ooit de wereld in het goede licht te aanschouwen, haatten toen de wereld en vloden van de broederschap, de zwakken hulpeloos achterlatend.

En toen het zwaard van Rome gevallen was voor jonger heersers greep de macht het woord en maakte het tot wet en schutsel van haar troon. Want de wereld, voortgekomen van dezelfde hand die de volmaakte schiep in Nazareth, en stijgende op dezelfde weg die hij geopenbaard had, was traag in haar geweldigheid, ontzaglijk in haar aardse honger, wonderlijk in haar groei, en van de mateloze droom nam zij de maat die zij behoefde. Maria's zoon was een kind des mensen toen zijn hemels oog niet ontwaarde hoe zijns Vaders schepping de weg ging die

[p. 773]

haar gegeven was, langzaam in het stof, zwaar van noden en van smarten, zich verlustigend aan haar arbeid; de wereld was een menselijke wereld van begeren en dwalen en nieuw begeren, en het zalig kind, geboren uit haar schoot, bleef haar een beeld van verre zaligheid.

Onder de naam van wie zij de Christus noemden, verlosser van smarten, vergever van zonden, leefden zij gelijk Rome leefde, zich slaven makend van hun broeders, dat in alle oorden geschreeuwd werd en gevloekt van de een tegen de ander, gezucht, gebeden en berust. Schone kinderen werden de mensen geboren, geslachten na geslachten, en vreugde was er over iedere geboorte of de nieuwe tijd aan de hemel verschenen ware. De liefde tot de ander was in ieder kind van de stonde dat het van zijn moeder kwam, het hoogste gebod, de kroon der wijsheid van Israël die Jezus in het licht verhief, werd in het diepst van iedere ziel altijd verstaan, bemind en aangebeden. Maar de kinderen groeiden en schreiden gelijk de ouders schreiden.

Mild voor allen bracht de aarde voort. De kinderen echter hadden van de vaderen geleerd de vrees voor het korte leven en de waan de dagen lang te maken met genot, het verlangen naar geluk te stillen in overdaad. Gelijk de vaderen streefden zij naar meer dan een ander ontberen kon, streden zij om prooi, en de zwakkeren die verloren vergolden de vijandschap met vijandschap. En zo het immer was geweest scheen de strijd de goddelijke wil te zijn, de liefde een schim der gedachten. Volkeren heersten over volkeren en werden verslagen, nieuwe volkeren heersten tot ook hun tijd vlood, maar waar mensen woonden verging het klagen niet.

Goed bleef de aarde en de zon weldadig. De hemelen bloosden iedere dageraad en werden geel iedere avond, de landen ontloken, bloeiden en droegen vrucht, de zeeën bruisten immer en praalden in blauwe prachten. En het hart der mensen, kennend die goedheid en die schoonheid in zichzelf, had aarde, zee en hemel lief, er was nooit een hart zo droef waar bij de aanvang of aan het eind des levens niet die liefde heeft gebrand. Deze gloed verstond een ieder in de ander en in deze gloed werd de gemeenschap aanschouwd. Duisternissen der ziel en diepten van het verstand konden mens van mens gescheiden houden, maar wie brood en rustplaats te delen hadden leerden elkanders kleinheid beminnen.

[p. 774]

Uit aardse liefde is de broederliefde voortgekomen. En de hemelse behoefte die ieder schepsel trekt naar de bron van alle wezen werd groter in wie eenmaal zijn broeder waarachtig had aangezien. Die zocht die vond, die klopte werd opengedaan. Stralend verscheen het beeld van de mens der mensen voor het oog der klare ziel en in het wonderlijk licht dat voortging over de wereld aanschouwden de mensen God in hun broeder Jezus.

Volkeren werden geboren en hoorden het woord, volkeren streden en haatten en kenden elkanders noden, de wereld was gelijk zij gisteren was. Maar waar het woord viel in onwetende oren droomden in de heimelijkheid de zielen de schone droom, en zachter, maar verder klonken de stemmen tot in alle oorden. Waar de zon scheen verrezen nieuwe mensen die de stem der waarheid verstonden en wilden zijn gelijk God door Jezus had gesproken, zij zochten anderen als zichzelve te doen, uit te spreken wat uit hun harten te spreken was en hun handen zuiver op te heffen.

Langzaam ging de grote wereld, maar de begeerte was naar broederschap, het geluk van mens bij mens. Wie begeerde en luisterde hoorde in de stilte van iedere nacht meer gebeden en boven het roepen van iedere dag meer roepen van goed vertrouwen. En wie elkander verstonden werden glanzend, want zij ademden voller de goedheid van de lucht, de warmte gaf hun lieflijker behagen. Geen uur verging dat niet de wereld groter maakte van de lang gedroomde droom, dat niet de harten klaarder en de handen vaster maakte voor het schone werk, het wonder en de vreugde der komende geslachten.

De golven der zeeën bruisen gestadig en de winden zingen zonder einde van land tot land, goed voor al het levende. Iedere dageraad gaat de blankheid van de hemel open, goed voor mens en dier en plant, en aan het eind van iedere dag daalt de nacht met zoete rust en zoet gefluister. En weder bij de dageraad openen de ogen en klinken de stemmen der menigten van liefde en hoop rijzend tot de broederschap, de zon verlicht de aarde van haar opgang tot haar nedergang, schoon zijn zeeën en landen waarover straalt de hemel.