Verzameld werk. Deel 1

[p. 379]

Romeo en Julia

Wie de liefde nog niet heeft gezien, smacht naar haar wonder, en wie haar voorbij zag gaan, blijft staren naar dat geluk. In de gepeinzen van de eenzame ouderdom zowel als van de dwaze jeugd schittert als een zon die vonk, die des mensen schoonheid openbaart, iedere gestalte stralen doet en de vreugde schenkt van zang en zelf-vergeten. Er is in ieder hart, hoe hopeloos de ervaring het ook maakte, bewondering voor die zuivere gloed die twee mensen in elkander doet vergaan, en een verhaal van zulke liefde is altijd bemind geweest, omdat een ieder in zijn stilste uren eenmaal heeft verlangd dat in zijn leven zulk een verhaal mocht zijn.

Maar welke betovering was er in het verhaal van de geliefden van Verona, dat in die landen meer dan één verteller het navertellen moest? De een had het gehoord, de ander had het gehoord, en schoner had Matteo Bandello het gehoord en opgeschreven. Wat was er dat juist dit, in de tijd toen Italië de verbeelding van Europa zoveel bevalligheid en rijkdom gaf, naar het noorden reisde en de dichter in Londen de schoonheid toonde in nieuwe heerlijkheid? De dichter zag het: in grote verhalen is de waarheid met bloed geschreven, en gelijk hij later zien zou, dat Hamlet en Macbeth mensen waren geweest in wie de menselijke grootheid was, zo zag hij dat Juliet en haar Romeo in een leven van één enkele nacht van de hartstocht der jeugd de kern hadden gevonden, gouden winst voor wie zoekt: de waarheid dat de passie de weg is tot het goddelijk geluk, maar zij voert de mens buiten zijn grenzen naar de afgrond zowel als naar de hemel. Een zoeker was hij, een minnaar, een dichter, en hij schreef een treurspel.

Wonderbaarlijk moet zijn kracht geweest zijn, die zo jong reeds lachen kon in die wijsheid. Maar in de lichte tijd toen Engeland ontwaakte, toen de zuidelijke muziek des levens het leerde te zingen van zorgeloosheid en vrijheid van oude banden -

[p. 380]

 

Vrolijk zij wie vrolijk zijn wil,

 

Van de morgen is niets zeker! -

toen kon geen duisternis zo duister zijn of de jeugd moest er schateren uit het volle hart. Gelijk de lente weerklinkt dit treurspel van blozende vrolijkheid, het was de tijd zelf die tintelde en dartelde in het bruisend bloed van Mercutio, Tybalt en Benvolio, in de glinstering van des dichters nieuwe taal. Wonderbaarlijk van wakkere, sprankelende volheid moeten zijn ogenblikken zijn geweest, die in ‘a two hours’ traffic’ dit bekoorlijk evenwicht kon vinden van levensvreugde en vernietiging, verrukking en wanhoop, liefde en haat. Er is gezegd dat al de zoetheid van een zuidelijke lente dit treurspel geurig maakt, maar het is de frisse adem van onze lente waarin het spel begint en het is de koele nacht van onze zomer die het eindigt, donker en diep. En al wat de verbeelding uit haar sluimer wekken kan, wat haar lokt en streelt, dat leeft in die gezonde lucht: feestelijkheden en driftige twisten, mijmering en wufte woorden, gemoedelijke huiselijkheid en het wonder der omarming. En boven alles stijgt het rode vuur van twee die ontwaken.

Ontwaken, ontwaken van jonge zielen, plotseling, klaar en hevig ontwaken in de werkelijkheid, dat is het wat ruist in de zang van Romeo en Julia, in de snelle hartklop der verwondering, de zucht van het genot dat wegstroomt, de angst, die een ieder in zijn jonkheid heeft gekweld, dat de schoonheid der wereld niet waar kan zijn of niet duren kan, dat is ‘the touch of nature’ die allen voelen wanneer ieder ding in een nieuwe gedaante verschijnt, het licht daarbinnen openbreekt en de ogen stralen wanneer een nieuwe wereld de nieuw-ontwaakte toebehoort. Die eigen dag nog liep Romeo suf te klagen, maar hoor zijn eerste gelispel nu:

O, she doth teach the torches to burn bright!
It seems she hangs upon the cheek of night
Like a rich jewel in an Ethiop's ear.

En Juliet, wanneer zij met de nacht wil spreken, na die eerste adem waarin voor woord geen ruimte was, hoor hoe zij smeekt en zich opendoet voor die naam van Romeo - naam die hoeveel

[p. 381]

meisjes dromen doet-, hoor de ontloken stem, waarin de waanzin murmelt, het vrouwen-vernuft kwinkeleert:

Romeo, Romeo, wherefore art thou Romeo?
Deny thy father and refuse thy name,
Or, if thou wilt not, be but sworn my love,
And I'll no longer be a Capulet.

Immer nieuw zijn deze woorden voor wie luistert, en de ontroering die zij wekken is ontroering ook om de eigen schoonheid: twee wezens alleen voor elkander zijn dat niet, maar zielen die samen zingen ver buiten de aardse grenzen, en wie van daar de muziek hoort, hoort ook zichzelf.

En toch, heerlijk dat er zoveel verschil is ook waar zielen spreken! Welke man kan dit voelen of het leefde in hemzelf:

J.

Do not swear at all,

Or, if thou wilt, swear by thy gracious self,
Which is the god of my idolatry,
And I'll believe thee.

R.

If my heart's dear love -

J.

Well, do not swear. Although I joy in thee,
I have no joy of this contract to-night,
It is too rash, too unadvised, too sudden,
Too like the lightning, which doth cease to be
Ere one can say: It lightens. Sweet, good night!

Ja - angst, dat de tover vlieden zal en de zaligheid als een droom vergaan; vrees, dat hij een band zal maken, een band voor hem; kuisheid, die schrikt dat een vrouw moet zijn zoals zij is; vrouwelijk verstand, dat weet dat het een leidstar zijn kan; al de rijkdommen tussen maagd en moeder, - dat alles begrijpt een man wel, maar hij voelt het niet of het in zijn eigen hart geboren wordt.

Bij het afscheid van Romeo daalt over die twee de duisternis van het einde neder, waarin zij wanhopig omdolen om tot de vaste grond des levens terug te keren. Hoe ver zijn zij nu van de wereld en de nuttige wijsheid die broeder Lawrence gaf:

[p. 382]

 

Therefore love moderately, long love doth so,

 

Too swift arrives as tardy as too slow.

Romeo in Mantua spreekt nog verstaanbaar. Wanneer hij haar lichaam wedervindt, wanneer hij ziet dat de zon is ondergegaan, wordt hij wel nog even de Romeo die hij was voor zijn dag begon, maar dan is het gedaan met de lieve werkelijkheid, zijn taal is de taal van een spel. Zo is het ook Juliet bij het ontwaken uit de bedwelming: ‘Where is my lord? Where is my Romeo?’ - maar de rest is haar een onschoon spel. De waarheid had de dichter reeds uitgesproken en het is alleen omdat ook de anderen leven, dat hij dit einde te aanschouwen geeft. Met edele hand doet hij het, want het wordt een groots gezicht, die heerser hier zonder macht, die van wijsheid verlaten broeder, die vaders en moeders zonder kinderen, staande voor die minnaars die nederzonken omdat het geluk al te zwaar was. Tranen zijn er niet, waar zo machtig het geheim van vreugde en smart verschijnt.