Drie Hollandse romans

[p. 436]

XV

Het was stil in huis, want behalve de zieke en de werkvrouw was er niemand overdag. Alleen maakte soms de kanarie geluid van hoge trillers en soms blafte de hond voor de deur. Er was niets voor Sofie om naar te luisteren dan de wind door het loof van de donkere boom. De dagen en de nachten waren lang. Zij voelde zich wat beter en dat moest ook, dacht zij. Zij huilde nooit, 's Avonds stond zij op, deed een doek om en kwam bij haar vader in de keuken, die eenzaam zat. Zij schonk de koffie voor hem in, zij vroeg ook wel eens iets, veel was er niet te zeggen. Maar hij wilde niet dat zij lang opbleef. En wanneer zij naar bed was gegaan, bracht hij haar de kruik, zag of zij alles had en zeide goedenacht.

Het was een zondag met nevel waar de zon door scheen toen de drie vrienden kwamen. Zij gingen de deur van de zitkamer voorbij en kwamen in de keuken om de tafel zitten. Toen zij rookten vroegen zij Valk wat zijn plannen waren, of hij hier bleef wonen. Nee, zeide hij, ik zoek een kleinere tuin want voor deze zijn mijn krachten niet meer genoeg. Een poos rookten zij zwijgend. Toen sprak Krien:

Een treurig leven heeft je vrouw gehad, een leven van beklag. En je blijft eenzaam achter, met een ziek kind, zonder troost. Wij mogen geen vermaan meer laten horen, het past ons vrienden niet bij je bezoeking. Je bent oud genoeg om de weg te overzien die tot de dag van heden heeft gevoerd, en te berusten bij wat je is toegemeten.

En Hazelaar liet volgen:

Wij zullen niet veel spreken over je droevig lot. Alleen de vraag of het geen tijd is je tot God te keren.

Kasper Valk richtte zich op en keek hen om beurten aan.

Daar heb ik in deze dagen over gedacht, antwoordde hij. Hoeveel jaren kennen jullie mij, hoeveel fouten hebben jullie mij gewezen? Ongeduldig ben ik in mijn tijd geweest, opstandig als

[p. 437]

jongen, eigenzinnig en stijfhoofdig in de jaren van mijn werk, hovaardig op mijn kracht. Ja, dat vooral kon mij verweten worden, het vertrouwen op mijzelf. En goddeloos moesten jullie mij altijd noemen daarin dat ik geen wijze hand erkende. Toch zit ik niet vol van niets dan fouten en als het straf moest betekenen wat mij overkwam, loon voor andere dingen, voor eerlijkheid en onbaatzuchtigheid, heb ik niet gehad. Maar denk niet dat ik geen macht heb gezien, die niet redeloos kan zijn, want er is orde, blind ook niet, want er is een doel. Met mij is het gevolg geweest mij zo klein en hulpeloos te maken als op de dag toen ik geboren werd, mij te leren niet op mijzelf te vertrouwen. Waarop moet ik dan wel vertrouwen? Hetzij lot, hetzij bestuur, het ligt eender verborgen voor mijn kennis. Als het God is, ik heb hem niet gekend, dat is waar, ik heb niet geweten wie hij is en van zijn recht of van zijn onrecht kan ik niet spreken, want ik ben klein in mijn onwetendheid. Groot is hij, wie hij ook zijn mag, ja, groot. Geen mens die voor die grootheid niet buigen moet. Als het God is, hij heeft een macht die de mensen en de wormen maakt, die ze vertrapt of verheft en dan weer nieuwe maakt, die de goddeloze slaat en vernedert of hem geluk en rijkdom geeft, al naar het hem invalt. Als het God is, hij laat de een met rust door het hele leven, hij vervolgt de ander met slag op slag, gebrek bij het begin, gebrek bij het eind. Waarom? dat zal niemand zeggen, jullie zomin als ik. Mag het verstand ons verlicht worden, daar willen wij op hopen. Maar ik denk dat het om niet zal zijn en dat nooit een mens zal begrijpen waarom in de wereld de dingen lopen zoals ze doen. Waarom voor de een het leven een lachspel is, voor de ander een tranenspel, waarom de een alle dagen zit waar gelachen, de ander waar gehuild wordt. Mogen jullie het weten, mij blijft het verborgen waarom bij mij in huis altijd de slagen vielen. Daar zal ik ook niet naar vragen, het is toch niets dan tasten langs wanden zonder deur of venster. Aan mij is het alleen om te werken, niet om te spreken of naar raadsels te zoeken. Ik zal mijn plichten doen zoveel ik kan en zolang ik kan, en dan voorbijgaan. Al is het laat, ik heb nog te werken, voor mijn dochter.

Zij zwegen weer. Toen sprak Blok: Onze God, die ons uit genade de goede hoop heeft gegeven, moge je hart vertroosten en je

[p. 438]

de kracht laten behouden, dat je werk goed zal zijn, dat willen wij voor je bidden.

Nadat zij bij Sofie voor het bed hadden gestaan en haar gegroet, gingen zij.

Met de nieuwe morgen ging Kasper Valk weer in de tuin en deed zwijgend zijn werk met de planten al de uren van het daglicht. Soms richtte hij zich op en keek rond naar de tuin en het witte huis, en herinnerde zich de dingen van voorheen. Hij wist dat de eenzaamheid nabij was. Maar hij had nog een dochter die in de avond bij hem zat.