Meleager en Atalante

[p. 94]

IV. Bedryf.

Nlmf Atalant gehoont ontfangt haar minnaars trou,

En raat hem dat hy vluchte uit d'oogen van Alkmene,

Die hun vergifnis smeekt, in schyn van naberou,

Doch beide zien zy door 't verniste masker heene:

Dit stookt haar woede, doch Plexippus zweert met spoet

Zyn droeve Dochters hoon te wreeken in hun bloet.

[p. 95]

Vierde Bedryf.

Eerste Tooneel.
Meleager, Atalante.

meleager.

ISt mogelyk Prinses; krygt gy zulk een beloning!¹⁰³⁹

atalante.

Dit is het streng bevel, gegeeven van den Koning,¹⁰⁴⁰
Die reets in 't heimelyk myn uittocht heeft bestelt.¹⁰⁴¹

meleager.

O al te streng bevel, dat Meleager quelt,
Ja, levende van angst doet duizent dooden sterven.¹⁰⁴³
Wy zullen u altyt aanminnige dan derven!¹⁰⁴⁴
Gy vlucht dan heene om my! ben ik dees strafheit waart?¹⁰⁴⁵
O ongeluk! dat meer myn droeve ziel bezwaart,
Dan Etna, door Jupyn op Tifons hart gesmeeten,¹⁰⁴⁷
Myn Vader waant, dat ik dees schoonheit zal vergeeten,
En dat ik leeven kan in rust en vrolykheit,
Wanneer die zon niet meer haar straalen op my spreit!
Apolloos glanssen, met den morgen doorgebrooken,¹⁰⁵¹
Verquikken alles, dat, in duisternis gedooken,
Zyn schitterende verf bedekte voor 't gezicht;¹⁰⁵³
Bevallige Atalant, met welk een liever licht¹⁰⁵⁴
Bezielt uw morgenzon, neêrstraalende uit uwe oogen,
Uw Meleager, die uw gunst, en mededoogen

1039 De beginscène van het vierde bedrijf verplaatst ons wederom, als aan het begin van het eerste bedrijf, in medias res.

1040 van: door.

1041 bestelt: geregeld.

1043 leevende ... srerven stijlfiguur: paradox, schijnbare tegenstelling.

1044 Wij zouden aanminnige tussen komma's plaatsen.

1045 strafheid: wreedheid.

1047 Tifon: Typhon, monster met honderd vuurspuwende koppen; het trachtte de goden de heerschappij over de wereld te ontnemen, maar werd door Jupiter met de bliksem gedood en onder de berg Eina op Sicilië bedolven.

1051 Apolloos glanssen: zie de noot bij r. 548.

1053 verf: kleur; bedekte voor 't gezicht: niet zichtbaar liet voor het oog.

1054 liever dan dat van Apollo.

[p. 96]

 

Voor uwe voeten smeekt; ei schoone onttrek hem niet

 

Uw glansryk aangezicht, die door het groost verdriet,

 

In een geduur'gen nacht verquynende zou leeven.

1060

Toen voerman Faëton de lucht was uitgedreeven,¹⁰⁶⁰

 

En Febus, treurende om het nootlot van zyn' zoon,

 

Zyn daghbeurt weigerde, ten dienst van Mensch en Goôn,¹⁰⁶²

 

Lag wel de Werelt in een diepen nacht gezonken,

 

Nochtans de brandende aarde, en opgestoove vonken

1065

Verschaften eenig licht voor 't menschelyk geslacht:

 

Ei overweeg dan eens, in welk een duistren nacht

 

Ik, als g'uw glans verbergt, wanhoopende zal treuren,

 

Dien niet een straaltje niet een lonkje mag gebeuren.¹⁰⁶⁸

 

atalante.

 

Was ik niet overtuigt, ik twyffelde aan uw trouw,¹⁰⁶⁹

1070

Rampzaalig Prins.

 

meleager.

 

Maar hoe? wat baat het my Mevrouw?¹⁰⁷¹

 

'k Laat staan al 't onheil, dat ik om uw min moet draagen,

 

Ik min, nochtans myn min schynt u niet te behaagen.

 

Weet dat uw koelheit my met strenger zweepen slaat,

 

Dan Vaders gramschap, en Alkmenes fellen haat.

1075

Wat maakt getrouwe min gelukkig? wederminnen.

 

Maar Meleager kan geen wederliefde winnen,

 

Hy rolt by nacht en dagh met Sisifus den steen,¹⁰⁷⁷

1060 Faëton: Phaëton, zoon van de zonnegod Phoebus Apollo en Clymene; hij kreeg op aandrang van zijn moeder, om zijn afkomst te bewijzen, één dag verlof de zonnewagen te rijden; toen hij de paarden niet kon houden en deze van de zonnebaan raakten, zodat de aarde begon te schroeien, doodde Jupiter hem met de bliksem.

1062 daghbeurt: dagelijkse rit (met de zonnewagen); ten dienst van Mensch en Goôn hoort bij daghbeurt; vgl. de noot bij r. 156.

1068 dien ... mag gebeuren: aan wie ... zal te beurt vallen, zal worden geschonken.

1069 Ik zou aan uw (trouwe) liefde moeten twijfelen, om niet overtuigd te zijn (van de waarheid van uw woorden).

1071 'k Laat staan: ik spreek niet over, ik tel niet.

1077 Sisifus: Sisyphus, de sluwste en diefachtigste der mensen; om zijn misdaden moest hij in de onderwereld een steenblok tegen een steile berg opwentelen, dat dan telkens vlak bij de top weer naar beneden rolde.

[p. 97]

 

En kan uw harde hart niet weeken met gebeên.

 

Schoon ik in 't aanzien van myne Ouderen dorst waagen,¹⁰⁷⁹

1080

Myn weêrgalozen buit uw schoonheit op te draagen,

 

Gy weigerde myn gift, schoon ik u myne min

 

Ontdekte, gy o wreede als met een wederzin¹⁰⁸²

 

Verzocht my, dat ik zou Alkmeen dit harte geeven.

 

Dus moet ik eveneens, gelyk Narcissus leeven¹⁰⁸⁴

1085

Die t'onbedacht en dwaas op zyn bevall'gen schyn¹⁰⁸⁵

 

Verslingerde. Ach Mevrou wil eens medoogend zyn¹⁰⁸⁶

 

Met Meleagers min, laat ik uw hart beweegen,

 

Zo leit my weinig aan myn Vaders troon geleegen.

 

'k Laat voor heerszuchtigen de Koningklyke kroon,

1090

En volg met meerder lust de wet van Venus zoon:¹⁰⁹⁰

 

Ja 't lust m', om u Prinses van 't weeld'rig hof gescheiden,¹⁰⁹¹

 

Een leeven buiten zorg op 't eenzaam lant te leiden,

 

Daar ons een tuintje kan met kost'loos moes verzaân,¹⁰⁹³

 

En weinig schaapjes, die eene enge wei beslaan,¹⁰⁹⁴

1095

Op vers gemolken room en zoete kaas onthaalen:

 

Dus liep Apol eertyts om zyn' liefde dwaalen,^{10961096-1098}

 

Toen hy, omhangen met een geitevelle py,

 

Een veltfluit handelde in Nesseensche lantvoogdy.¹⁰⁹⁸

 

Wat zou de kuische Liefde ons dan al wellust geeven!

1079 Schoon: ofschoon; Ouderen: ouders.

1082 ontdekte: openbaar maakte.

1084 Dus: aldus; Narcissus: beeldschone jongeling die de liefde van de nimf Echo versmaadde; tot straf gaf Nemesis, de godin der vergelding, hem liefde in voor zijn eigen beeld dat hij in het water zag, zodat hij van verlangen verteerde; uit medelijden veranderden de goden hem in de naar hem genoemde bloem.

1085 schyn: afschijnsel, spiegelbeeld.

1086 Verslingerde: verliefd werd.

1090 Venus zoon: zie de noot bij r. 902.

1091 om u Prinses: om wille van u, prinses, ...

1093 Daar: waar.

1094 beslaan: begrazen (eigenlijk: bezetten, in beslag nemen).

1096 Dus: aldus; Apol: zie de noot bij r. 548.

1096-1098 Deze regels slaan op het verhaal van Apollo die, als herder in Thessalië het vee weidend van koning Admetus, de nimf Issa bedroog (Ovidius, Metamorfosen II, 676 e.v.). Ovidius spreekt van Messenia arva, Messeense landen. Schermer heeft voor deze passage de Ovidiusvertaling van Vondel letterlijk overgenomen met de foutieve weergave van Messeense door Nesseense: Gy woonde t'Elis in Nesseensche lantvooghdy, / En droeght op 's herders wys een geitevelle py (W.B. VII, blz. 471, vs. 887-888). - De r. 1096 telt één syllabe te weinig; misschien is vóór liefde ge- weggevallen

1098 handelde: hanteerde, bespeelde.

[p. 98]

 

atalante.

1100

Waar worde ik, dapper Helt, waar worde ik heen gedreeven

 

Door uw gebeden? ga, uw min wordt u betaalt,¹¹⁰¹

 

Vermits gy van myn hart door liefde zegepraalt.¹¹⁰²

 

meleager.

 

Is 't mogelyk, en wilt gy, schoone, dat na deezen

 

Uw Meleager zal voortaan gelukkig weezen.

 

atalante.

1105

Gelyk de Wyngaart zich om ryzige olmen vlecht,¹¹⁰⁵

 

Dus wordt ook myne ziel aan d'uwe vast gehegt.¹¹⁰⁶

 

meleager.

 

Zo acht ik geen gevaar, zo ban ik alle zorgen,

 

En volg u wel gemoet bekoorelyke op morgen,¹

 

Dus zal de Koning haast bemerken, dat hy bant,¹¹⁰⁹

1110

Niet Atalante om my, maar my om Atalant.¹¹¹⁰

 

atalante.

 

Uw oogmerk vliegt te hoog, hy zal ons achterhaalen.²

 

En om uw trouwheit myne ontrouwigheit betaalen.¹¹¹²

 

meleager.

 

Ik volg u licht van verre in onbekent gewaat.¹¹¹³

1101 betaalt: beantwoord.

1102 van: over.

1105 Gelyk ... vlecht voor dit beeld, emblema van het huwelijk en de liefde, zie Werelttoneel, dl. II, blz. 38 en 50, en Albrecht Schöne, Emblematik und Drama im Zeitalter des Barock, München 1964, blz. 105.

1106 Dus: aldus.

1 morgen, drukfout voor: morgen.

1109 Dus: aldus; haast: spoedig; bant: verbant.

1110 1110 en 1112 Let op het woordenspel, de parallellie en het chiasme (kruisstelling) in deze regels.

2 achterhaalen. drukfout voor: achterhaalen,

1112 En om uw trouwheit myne ontrouwigheit betaalen: en om uw trouw (aan mij) mijn ontrouw (aan het de koning gegeven woord) straffen.

1113 licht: gemakkelijk.

[p. 99]

 

atalante.

 

Als of in 't slechte kleet de luister van uw staat¹¹¹⁴

1115

Niet uit zou schitteren.

 

meleager.

 

Hoe zou ik u verlaaten!

 

Wat zou my 't zoet genot der wedermin dan baaten?

 

atalante.

 

Dat baate u naamaals, als myn Vader, om myn hoon

 

Te wreeken, Kalidon bestormt, en gy, uw kroon

 

Hem off'rende, begeert zyn dochter tot belooning.

 

meleaher.¹

1120

Dus wilt gy u, Prinses, dan wreeken op den Koning,^1120-1121

 

Dus wilt gy, dat ik ben verrader van myn lant

 

Myn eigen Vaderlant! Gy weet, Mevrou, ik brand

 

In d'aldergrootste liefde, en, kan ik u behaagen,

 

Wil alles wel gemoet ten uwen dienste waagen,

1125

Maar van dees gruweldaat schrikt myn bewust gemoet.¹¹²⁵

 

't Lant, dat ik schuldig ben myn leeven, zou 'k verwoet

 

Naar 't harte steeken, en myne achtbaare Ouders moorden,

 

Daar zelf een Schiet voor beeft, in 't ongeploegde Noorden!¹¹²⁸

 

Gy weet met welk een liefde en zoetheit ons beroert

1130

De naam van 't Vaderlant, dat wy, schoon weggevoert¹¹³⁰

 

Naar 's werelts einde, steets om zynen wellust denken,¹¹³¹

 

't Geen ik, veel slimmer als de beesten, zoude krenken.¹¹³²

 

Een Afrikaansche Leeuw, der beesten Majesteit,

1114 slechte: eenvoudige.

1 MELEAHER. drukfout voor: MELEAGER.

1120-1121 Nadrukkelijke herhaling aan het begin van de regels: stijlfiguur: anaphora of anafoor; Dus: aldus.

1125 myn bewust gemoet: mijn denkend verstand.

1128 Daar: waar; zelf: zelfs; Schiet: de Scythen waren een ruw volk in Zuid-Rusland.

1130 dat: zodat: schoon: ofschoon.

1131 om zynen wellust denken. bekommerd zijn om het welzijn van het vaderland.

1132 't Geen ik ... zoude krenken: welk vaderland ik zou afbreuk doen, schaden; slimmer: erger.

[p. 100]

 

Beschermt zyn schuilplaats in het bosch met dapperheit,

1135

Een wilde Stier hoe wreet kent zyn' gewoone hoolen.¹¹³⁵

 

Prinses begeer dan niet, dat ik zo erg zou doolen

 

Van 't spoor der blanke Deucht. Gy zelf verbeeld u licht,¹¹³⁷

 

Hoe zwaar 't u vallen zou, wierdt gy daar toe verplicht.

 

atalante.

 

Uw welgegronde rede ontneemt my dees gedachten.¹¹³⁹

 

meleager.

1140

Laat ons dan 't nodige tot myne vlucht betrachten,¹¹⁴⁰

 

Het eenigst middel, dat ons oogmerk helpen kan.

 

atalante.

 

o Roem van Kalidon vernedert gy u dan

 

Zo verre, dat g'om my onwaardige uwe staaten,

 

Tot merkelyk gevaar uw's leevens, zult verlaaten!¹¹⁴⁴

 

meleger.

1145

Zou 'k my vernederen, als ik u volg, Mevrouw,

 

Daar men om uw bezit een werelt geven zou.

 

Neen, wie kan meer geluk, als ik door u, erlangen?¹¹⁴⁷

 

Alleen verzoeke ik noch, wil myn geschenk ontfangen,

 

Op dat gy hebt een pant van myne liefde, ik weêr^1149-1150

1150

Een vaster blyk van uw genegentheit.

 

atalante.

 

Myn Heer

 

Gy twyffelt of myn min wel zal stantvastig weezen,

 

Wel aan, om u geheel t'ontheffen van dit vreezen,

 

Ik neem uw waarden buit met dank en blytschap aan,

 

Mits my de Vorst veel meer, dan ik hem heb misdaan.¹¹⁵⁴

1135 kent zyn' gewoone hoolen: heeft zijn vaste schuilplaatsen.

1137 licht: gemakkelijk.

1139 rede: woorden.

1140 betrachten: overleggen.

1144 merkelyk: duidelijk.

1147 erlangen: verkrijgen.

1149-1150 weêr Een: nog een.

1154 Mits: omdat.

[p. 101]

Tweede Tooneel.
Alkmene, Meleager, Atalante, Dianira.

alkmene.

GElukkig vinde ik hier den Prins met zyn' meestresse,¹¹⁵⁵
Zo dapper met den boog, als schoone jageresse,
Die met haar hemelglans bestraalt gants Griekenlant,
En zet alom het hart der Ridderen in brant.

Gy schynt verwondert, en als t'aarslen op myn' woorden,

Die uit dien zelven mont noch flus uw laster hoorden,¹¹⁶⁰
Gy denkt misschien, dat ik, den ponjaart onder 't kleet¹¹⁶¹
Verbergende, u, in schyn van vrientschap, ben gereet
Door enkle wraakzucht naar het edel hart te steeken.¹¹⁶³
'k Verdien die achterdocht, 'k beken 't, 'k zocht my te wreeken
In uw doorluchtig bloet, door minnenyt vervoert:
De razerny, die my hadt heel en al ontroert,
Verwekte zulk een drift in myn' bestormde zinnen.
Ik minde u, dapper Prins, maar zonder wederminnen.
Ik wierdt verheeven tot uw koningklyke bruit,
Op 't hantgeklap van 't volk, en vrolyk feestgeluit,
't Welk ryzende van d'aarde, als toegezwaaide geuren
Van Godenwierook, scheen 't azuur gewelf te scheuren.
Ik zetelde my reets ten rykstroon der Fortuin,¹¹⁷³
En zag de goude kroon neêrschitt'ren van myn kruin.¹¹⁷⁴
Maar sedert uwe komst, Prinses (ik moet het klaagen)
Is myne dwaaze hoop geheel ter neergeslaagen.
Ei denk eens, ben ik niet rampzaalig, ben ik niet
Medoogen waardig in myn uiterste verdriet?
En was het redeloos, dat ik myn moet wou koelen¹¹⁷⁹

1155 meestresse: geliefde.

1160 zelven: zelfden; flus: zoëven, onlangs nog; uw laster: de hoon tegen u uitgesproken.

1161 ponjaart: dolk.

1163 enkle: alleen maar, of pure.

1173 ten rykstroon der Fortuin: op de rijkstroon, mij door Fortuna, het lot, toebedeeld.

1174 neêrschitteren: de gouden kroon moeten wij ons niet als een opstaand, maar als een neerhangend hoofdsieraad voorstellen.

1179 moet: woede.

[p. 102]

1180

In uw onschuldig bloet, daar ik den haat moest voelen

 

Van Meleager, schoon den Bruigom van Alkmeen,¹¹⁸¹

 

En daar g'een vreemdeling van hem wierdt aangebeên.¹¹⁸²

 

Maar 'k dank de Goden, die my een gezichte geeven,¹¹⁸³

 

Hoe dwaas het zyn zou zulk een min te wederstreeven,

1185

Die niemant scheiden kan, zelf niet de wreede doot:¹¹⁸⁵

 

Ik acht, dat uwe liefde uit wil der Goden sproot,

 

Die u hier voerde op 't hof, op dat gy door uw' lonken,

 

Prinses, den haater van myn liefde zoudt ontfonken.

 

Daarom zal 'k langer niet den Hemel wederstaan,

1190

Die hem braveert verdient dat hem zyn' bliksems slaan:¹¹⁹⁰

 

Ik geef den Ryksprins u, myn' Bruidegom voor deezen,

 

Ga, dryf nu door de Zon van uw bevallig weezen¹¹⁹²

 

De nevels van zyn hart, laat nu die Helt gerust

 

Zich spieglen in uw' glans, voldoe zyn minnelust,

1195

Ik zal dien dapperen u langer niet benyden;

 

Maar laaten my ten dienst der Jachtgodinne wyden,

 

'k Ontvlie het woelig hof, dat niet als onheil voet,¹¹⁹⁷

 

En kies een Lanthoef, daar 'k gerustheit van gemoet

 

Zal konnen vinden, van wiens laag gelegen drempel

1200

't Gesleepe marmer van Dianaas hoogen tempel

 

My schittert in 't gezicht, daar is my voor den echt¹²⁰¹

 

Een onbevlekte staat van kuisheit opgelegt,

 

De kuisheit van gemoet en lichaam op der aarde^1203-1204

 

Maakt ons gelukkig, en by 't godendom in waarde.

 

atalante.

1205

Hoe schielyk stilt de storm van uwe razerny?

 

Vergeef myne achterdocht, Mevrou, 't is veinzery.

1181 schoon: ofschoon.

1182 g'een vreemdeling: gij, een vreemdelinge,.

1183 gezichte: inzicht.

1185 zelf: zelfs.

1190 braveert: trotseert, weerstaat.

1192 de Zon van uw bevallig weezen: de zon, nl. uw bevallig aangezicht, (appositionele verbinding; van uw bevallig weezen noemt men ook een bepaling van identificatie).

1197 niet: niets.

1201 voor: in plaats van.

1203-1204 op der aarde en by 't godendom, gelukkig en in waarde hebben tegenstellingsaccent.

[p. 103]

 

meleager.

 

Voert gy my zulk een taal Prinses, die steets verbolgen

 

Met geesselzweepen van uw' wraaklust ons zoudt volgen?

 

alkmene.

 

Toen sprak de wanhoop met de lippen van Alkmeen.^1209-1215

 

atalante.

1210

Die ons nu laagen leit door honigzoete reên.¹²¹⁰

 

alkmene.

 

Waar mee kan u een Maacht, die weerloos is, bespringen.

 

atalante.

 

Uw weêrloosheit zocht my den dolk in 't hart te wringen.

 

alkmene.

 

Nu zie 'k myn dwaasheit wel, gy myne oprechtheit niet.

 

meleager.

 

Wy wachten ons met recht voor 't nakende verdriet.¹²¹⁴

 

atalante.

1215

Van uwe oprechtheit hebt g'ons nooit een proef gegeeven.¹²¹⁵

 

alkmene.

 

Zelf in myn razerny was ik oprecht van leeven:¹²¹⁶

 

'k Heb nooit in 't heimelyk naar uw bederf gestaan,

 

Maar in 't gezicht van elk uw min te keer gegaan.¹²¹⁸

1209-1215 1209-1215 en 1225-1229 Stichomythie, dialoog met heftig karakter, waarbij de spelers om beurt slechts een regel spreken, slagvaardig en snedig, vaak gebruik makend van elkanders woorden en van leerspreuken, zoals Schermer in 1229. Zie over de stichomvthie in het treurspel: Albrecht Schöne, Emblematik und Dranma im Zeitalter des Barock, München 1964, blz. 145 e.v.

1210 reên: woorden.

1214 nakende: naderende.

1215 proef: bewijs.

1216 zelf: zelfs.

1218 te keer gegaan: mij verzet tegen.

[p. 104]

 

meleager.

 

O zuiv're oprechtheit, die zich zoekt in bloet te baaden!

 

alkmene.

1220

Geen openbaar gewelt des vyants kan zo schaaden,

 

Als een geveinsde vrient, die heimlyk lagen leit,

 

Daarom noem ik met recht myn woede oprechtigheit.

 

atalante.

 

Nu g'u niet wreeken kunt door openbaare slagen,

 

Brouwt gy ons heimelyk de haatelykste lagen.

 

alkmene.

1225

Helaas Mevrouw verwon ik eens uwe achterdocht!

 

atalante.

 

Zo hadt gy 't ver genoeg naar uwen zin gebrocht.

 

meleager.

 

Gy kunt d'onnozelen met uw gelaat bedriegen.

 

alkmene.

 

De Goden straffen my, koom ik u voor te liegen.¹²²⁸

 

atalante.

 

't Bedrieg'lyk zaat verlokt het vogeltje in den strik.

 

alkmene.

1230

Zo leere u dan de tyt, die alles leert, dat ik,

 

(Hoe zeer 'k myne onschult zoek met eeden te betuigen)

 

Onkundig van bedrog my voor u neer moet buigen.

 

Ei, kan het weezen, laat myn smeeken en geween

 

U overtuigen, 'k word helaas te veel bestreên

1235

Van 't ongeluk, dat gy 'er dit noch by zoudt voegen,¹²³⁵

1228 straffen my: mogen mij straffen.

1235 van: door.

[p. 105]

 

'k Geef immers u, al 't geen uw ziel kan vergenoegen.

 

Wat wapens zoude ik doch gebruiken tot myn wraak?¹²³⁷

 

Men let op al myn doen, zelf myn geheimste spraak,¹²³⁸

 

't Mistrouwen van den Vorst kan u genoeg bevryden.¹²³⁹

 

atalante.

1240

Ik zette waarelyk myne achterdocht ter zyden,

 

Zo 't mooglyk was Prinses, maar waar ik gaa of staa,

 

d'Inbeelding van uw wraak volgt my geduurig na.¹²⁴²

 

Gy zegt heel wel, de tyt zal best uw onschult leeren.¹²⁴³

 

alkmene.

 

Zo win ik niet, Mevrouw, hoe 'k my zoek te verweeren.¹²⁴⁴

1245

Wel laat ik eene bee, tot lessing van myn smart,

 

Indien het weezen kan, verwinnen op uw hart;¹²⁴⁶

 

Vergeef my doch Prinses, 't geen ik u heb misdreeven,¹²⁴⁷

 

Het is iets Goddelyks een misdaat te vergeeven,

 

Myn misdaat is wel groot, maar grooter myn berouw.

 

atalante.

1250

Ik heb u by my zelve al lang verschoont Mevrouw.

 

alkmene.

 

En gy doorlugtig Prins, in eeuwigheit te roemen,

 

Myn Neef, want ik mag u geen bruidegom meer noemen,

 

Dien zoeten naam verban ik heden uit myn zin,¹²⁵³

 

Gelyk ik ook vergeet myn' hoopelooze min,

1255

Moet ik uw trouwloosheit verwyten, of verschoonen,

 

Of moet ik zelf, als een, die u haar haat wou toonen,¹²⁵⁶

 

Vergifnis smeeken voor uw voeten met geween?

1237 doch: toch.

1238 zelf: zelfs.

1239 het wantrouwen van koning Eneus jegens mij kan U voldoende beschermen.

1242 d'Inbeelding: het beeld dat ik mij vorm.

1243 best: het best.

1244 niet: niets.

1246 verwinnen: de overwinning behalen.

1247 doch: toch.

1253 zin: gedachte.

1256 zelf: zelfs.

[p. 106]

 

meleager.

 

Ik was nooit trouweloos, 'k heb nimmermeer Alkmeen,

 

Myn' min geoffert, schoon de Vorst my hadt verbonden.¹²⁵⁹

1260

Nooit voelde ik in myn hart de scherpe minnewonden,

 

Eer my de liefde trof uit dit volmaakt gezicht:¹²⁶¹

 

Derhalven eisch ik geen vergifnis van myn Nicht,

 

Doch 't geen zy my misdeedt wil ik haar graag vergeeven,

 

Mits zy door razerny daar toe wierdt aangedreeven.¹²⁶⁴

 

alkmene.

1265

Dit woort is my genoeg, ik wyk gerust naar 't lant,

 

De Goden willen u geleiden met hun' hant.¹²⁶⁶

 

atalante.

 

U ook Mevrouw: vaar wel.

1259 geoffert: (u openlijk) aangeboden; schoon: ofschoon.

1261 dit ... gezicht: deze ogen.

1264 Mits: omdat.

1266 willen: mogen.

Derde Tooneel.
Alkmene, Dianira.

alkmene.

DAar gaat die snoode heene,

En trotst met schamperheit de lang getergde Alkmene,¹²⁶⁸
Wel lang getergt, maar nooit gewrooken van haar leet,¹²⁶⁹
Schoon Meleager my om haare min vergeet,¹²⁷⁰
Ik zal hem nimmermeer om haare min vergeeten,
Voor ik, als Atropos, de diamante keten^{12721272-1273}
Zyns levens stukken klink, met myn verwoede hant.
Elk smeekwoort, dat ik zo lafhartig, tot myn schant,
Doch veinzend, stortte, zal een scherpe spoorslag strekken,¹²⁷⁵

1268 trotst: trotseert, weerstaat.

1269 van: wat betreft.

1270 Schoon: ofschoon.

1272 Atropos: de onafwendbare, een der Moiren (Parcen), de schik- of lotsgodinnen.

1272-1273 de diamante keten / Zyns levens stukken klink: zijn sterke levensdraad afbreek.

1275 strekken: dienen tot.

[p. 107]

 

Om myn gemoet tot hun' rampzaligheit te wekken.¹²⁷⁶

 

Waant niet ontaarde, neen mistrouwt Alkmene vry,¹²⁷⁷

 

Haare onderwerping was maar enk'le veinzery,

 

Waar door zy onvoorziens, eer weer de zon zal daagen,

1280

Het dood'lyk Akonyt u zal in 't lichaam jaagen,¹²⁸⁰

 

Of slaan het scherpe staal in 't eer'loos bekkeneel.¹²⁸¹

 

Het past geringen en kleenhartigen geen deel^1282-1283

 

Te neemen in hun hoon, wy leeven onbesprooken,¹²⁸³

 

Indien ons leet op 't felst aan and'ren wordt gewrooken.

1285

Alkmene wreek u dan met een heldinnemoet,

 

En toon, dat niet vergeefs u 't Vorstelyke bloet

 

Door d'aders rolt, dus kunt gy juichend zegepraalen,¹²⁸⁷

 

En danssen om hun lyk met klinkende Cimbaalen:

 

Schoon 't hof een klok opsteekt, dat aarde en hemel loeit,¹²⁸⁹

1290

En in een laauwe zee van brakke traanen vloeit.¹²⁹⁰

 

Het zal een keurmuzyk verstrekken voor myne ooren,¹²⁹¹

 

Een feestzang tot myn lof, die 's Hemels fellen tooren¹²⁹²

 

Door d'offerhande der trouwloosheit heb verzacht,¹²⁹³

 

Een beter offerhande, als Meleagers vacht,

1295

Ten trots der Jachtgodin zyn' woutnimf opgedraagen.¹²⁹⁵

 

Die koesterde, maar dees zal eindigen myn' plaagen.¹²⁹⁶

 

Zyn Majesteit tree my vry, hygende op zyn staf,¹²⁹⁷

1276 Om myn gemoet ... te wekken: om mijn innerlijk zo tot woede te brengen, dat ik hun ondergang zal bewerken.

1277 Waant niet: (hier) vergis u niet; vry: gerust.

1280 Akonyt: monnikskap, zeer vergiftige, ranonkelachtige plant; ook (als hier) vergif uit deze plant bereid.

1281 bekkeneel: schedel, hersenpan.

1282-1283 geen deel / Te neemen in hun hoon: zich niet te wreken, geen tegenpartij te zijn, wanneer zij worden beledigd.

1283 wy (personen van koninklijken bloede) heeft als geringen en kleenhartigen tegenstellingsaccent.

1287 dus: aldus, dan.

1289 Schoon: ofschoon; een klok opsteekt: een luid geweeklaag aanheft; loeit: weergalmt.

1290 brakke: zilte.

1291 Het: wat in r. 1289-90 is vermeld; keurmuzyk: uitgelezen muziek; verstrekken: dienen tot.

1292 die heeft een in myn ingesloten antecedent ik.

1293 Door d'offerhande der trouwloosheit: door het offer (het doden) van de trouweloze (Meleager).

1295 Ten trots: ondanks, met uitdaging van.

1296 Die verwijst naar de offerande van de vacht door Meleager aan Atalante; dees verwijst naar de offerande van Meleager, het doden van Meleager, door Alkmene ter verzoening van de Jachtgodin, Diana; koesterde: voedde, vergrootte.

1297 vry: gerust; hygende op zyn staf: hijgend en steunend op zijn stok.

[p. 108]

 

Vol droefheit in 't gezicht, hy dreige my zyn straf,¹²⁹⁸

 

En klaage door het Hof, dat ieders hart moet scheuren.

1300

Ach Meleager, moet ik dit noch zien gebeuren!^1300-1312

 

Leit dan uw levenslamp ontydig uitgeblust,

 

Eer eens de last des ryks op uwe schouders rust!

 

Helaas my ouden Vorst uw blytschap leit ter neder.¹³⁰³

 

Verwoede Alkmene geef my Meleager weder,

1305

Geef Meleager weer het Kalidonsche hooft.¹³⁰⁵

 

Gy hebt de Grieksche zon haar gouden glans ontrooft,

 

O schoone morgenglans, hoe helder zoudt gy praalen

 

Zo g'op den middagh van uw leevenstyt mocht straalen!

 

Gy spreit uw geuren naauw, gewenste dageraat,¹³⁰⁹

1310

Of hout uw aassem in, en duikt met uw gelaat

 

In eenen neevel, die, verduistrende myne oogen,

 

Nooit eenig licht in myne elende zal gedoogen.

 

Dus hoor 'k den ouden Vorst reets klaagen dagh en nacht,¹³¹³

 

Maar 'k heb myn steene hart bebolwerkt voor zyn klacht,

1315

Ik wil myn straf gerust van zyne hant ontfangen.

 

Gy naderende doot, gy zyt myn zielsverlangen,

 

Hoe naar gy, voor het oog, geschetst wordt op 't paneel,¹³¹⁷

 

Gy zult door uwe komst myn alderminste deel¹³¹⁸

 

Verwinnen, 't lichaam mag door 't lykvuur vry verteeren,¹³¹⁹

1320

Maar myn gedachtenis zal eeuwig triomfeeren,

 

En doen den Naneef zien, hoe een verwoede maacht,¹³²¹

 

Door minnenyt vervoert, dit rykshof heeft geplaagt.

 

Een ander zoek' door lof de lykbus t'overstreeven¹³²³

 

Maar myn gevreesde naam zal door myn wanhoop leeven,

1325

Veel beeter, als een Helt, die om zyn gloridaân

1298 in 't gezicht: onder (voor) mijn ogen.

1300-1312 De klacht van Eneus. Wij zouden achter r. 1299 een dubbelpunt plaatsen.

1303 Helaas my ouden Vorst: Wee mij, oude vorst, ...

1305 het Kalidonsche hooft: aan de koning van Kalidon.

1309 naauw: na uwelijks.

1313 Dus: aldus.

1317 op 't paneel: in de schilderkunst.

1318 myn alderminste deel: bedoeld is: mijn lichaam.

1319 verwinnen: overwinnen; vry: gerust.

1321 Naneef: nakomeling; hier: het nageslacht in het algemeen.

1323 Een ander ... t' overstreeven: een ander moge na zijn dood bekend trachten te blijven door zijn loffelijke daden.

[p. 109]

 

In 't Pitisch feest verwint den krans van eikeblaan.¹³²⁶

 

En gy myn Dianier, nooit in uw trouw bezweeken,

 

Wel aan wees deelgenoot in d'eer van my te wreeken.

 

Dien zelven naam kunt gy gelukkige met my¹³²⁹

1330

Verwerven na uw doot: kom Dianira, gy

 

Moet onder 't avontmaal (de tyt eischt geen verlengen)¹³³¹

 

Een dodelyk vergift in 's Erfprins wyn vermengen,

 

Zo slurpe hy de doot vry uit het kristalyn,¹³³³

 

En breng het zyn Prinses, op dat zy, van den wyn

1335

Te samen drinkende, ook te samen barsten moogen.¹³³⁵

 

Kom Dianira, doe hen sneu'len voor onze oogen.¹³³⁶

 

Gy hebt zo dikwils naar gelegentheit getracht,

 

Om my in tyt van noot getrouw te zyn, wat wacht

 

Gy nu, myn zoete Nimf, wat aarselt g'op myn reden?¹³³⁹

1340

Deeze onderneeming wekt een schrik door alle uw leden;

 

Schep moet, ei schroom niet myn kloekmoedige heldin.

 

dianira.

 

Ja 'k schroom Mevrouw, helaas wat dolheit zwaait uw zin,¹³⁴²

 

Gy wilt u zelve, en my, en hen, o gruwelstukken!

 

Neêrwerpen in een kolk van eeuwige ongelukken,

1345

En pryzen my die daat met zoete woorden aan;

 

Een, die in euvlen moet een schelmstuk durft begaan,

 

Is machtig, om door zyn godtloosheit, na zyn sterven,

 

Een naam, die ieder moet vervloeken, te verwerven.

 

o Neen Prinses, zoek liefst een eernaam door uw deucht,

1350

De Deucht, verzelschapt met een schoone en frisse jeucht,

 

Riekt kruidiger, dan al d'Araber speceryen;¹³⁵¹

 

De Deucht laat altyt na een voorwerp van verblyen,

1326 't Pitisch feest: de Pythische spelen welke om de vier jaar ter ere van Apollo te Delphi werden gehouden; verwint: verovert.

1329 zelven: zelfden.

1331 de tyt eischt geen verlengen: de tijd dringt.

1333 vry: voorwaar; het kristalyn: het kristallen glas.

1335 barsten: sterven.

1336 sneu'len: ongebruikelijke samentrekking van sneuvelen.

1339 myn reden: mijn woorden.

1342 wat dolheit zwaait uw zin: wat voor een razernij maakt uw zinnen zo verward.

1351 Araber: Arabische.

[p. 110]

 

Maar d'ondeucht prikkelt met den angel van berouw.

 

Zo ik uw streng bevel hadt opgevolgt, Mevrouw,

1355

Myn medeweten zou my onophoud'lyk plaagen,

 

En, als Prometheus gier, myne eige lever knaagen;¹³⁵⁶

 

Ja gy zoudt zelf myn daat vervloeken, en ontzint

 

Den Prins betreuren, dien gy eertyts hadt bemint.

 

Mag ik u bidden, wil uw opzet doch beteugelen,¹³⁵⁹

1360

Verban uw Minnenyt; hy geeft den wraaklust vleugelen.

 

Gy onderwierpt u straks den Kalidonschen helt,¹³⁶¹

 

Ei toon nu, dat uw mont hem waarheit heeft vermelt.

 

Gy overtuigde u zelve al veinzende, in uw' woorden;

 

En zal de wanhoop dan u eige zelf vermoorden?

1365

Daar gy bewust zyt, hoe onbillyk gy u draagt.¹³⁶⁵

 

alkmfne.¹

 

Verveel my langer niet, oned'le en laffe maacht,

 

Uw haatelyke taal zal geenzints my verzetten:¹³⁶⁷

 

Ik zal, in spyt van hun, die 't zoeken te beletten,

 

Myn moet alleen dan wel eens koelen in hun doot.¹³⁶⁹

1370

Ach myn getrouwste zyn al mede deelgenoot

 

In Atalantes gunst, o Goden, 'k ben verlaaten!

 

Wat doch misdreef ik ooit, waarom my elk moet haaten?¹³⁷²

 

't Zweert alles samen tot Alkmeens rampzaaligheit.

1356 Prometheus: d.i. ‘die vooruitdenkt’, een Titan, tegenstander van Zeus en vriend en weldoener der mensen; voor hen roofde hij het vuur, dat Zeus hun onthield, in een vlierstok uit de hemel. Zeus zond hem daarop tot straf der mensheid Pandora en liet hem door Hephaistos, de smidgod, aan een rots ketenen, waar een adelaar (gier) overdag zijn lever, die des nachts weer aangroeide, kwam uitpikken, totdat Herakles de adelaar doodde, Prometheus bevrijdde en met Zeus verzoende.

1359 doch: toch.

1361 straks: zoëven.

1365 Daar: terwijl; draagt: gedraagt.

1 ALKMFNE. drukfout voor: ALKMENE.

1367 verzetten: van gedachten doen veranderen.

1369 moet: woede.

1372 doch: toch.

[p. 111]

Vierde Tooneel.
Plexippus, Alkmene, Dianira.

plexippus.

HElaas vinde ik u hier dus weenende, en beschreit,¹³⁷⁴
Myn waarde dochter, ei laat ik uw traanen droogen,
Die, nedervlietende uit uw' levenwekkende oogen,¹³⁷⁶
Tot paarlen stremmen door den gloet van uw gezicht.
Ik gis de rede van uw groote droefheit licht,¹³⁷⁸
Uw'droefheit, groot genoeg om ieders hart te scheuren.

alkmene.

Dan had ik macht gehadt den Ryksprins door myn treuren
Tot medelyden te verwekken, om myn smart.
Maar, als een heilige eik de felste orkaanen tart,¹³⁸²
Die met zyn' wortelen den afgront in wil breeken,¹³⁸³
Zo onbeweegelyk staat d'Erfvorst op myn smeeken.
Hy mint zyn' Jagerin, ik word van hem gehaat,¹³⁸⁵
En deeze Woutnimf durft noch met een trots gelaat
Alkmeen met schimp en hoon in 't aangezicht braveeren.¹³⁸⁷
Is dit geen oorzaak, om myn droefheit te vermeeren?
Ja Vader zullen wy lafhartig deezen hoon
Verkroppen, en ons zien geworpen van den troon,
Waar op wy noch van daag met luister zouden treeden.
O neen, heb deernis met myn zuchten en gebeden,
En wees docb d'eenigste myn Vader, dien het smart,¹³⁹³
Dat Atalante praalt met Meleagers hart.
Kom wreeken w'ons, 'k eisch wraak, doe Meleager sterven,
Wyl ik zyn fiere Nimf zal in de leden kerven.¹³⁹⁶

1374 dus: aldus, zo.

1376 levenwekkende: liefelijke, milde, inspirerende.

1378 licht: gemakkelijk.

1382 als: zoals.

1383 wil: dreigt te; r. 1383 is bepaling bij eik (r. 1382).

1385 van: door.

1387 braveeren. trotseren, weerstaan.

1393 Wij zouden achter d'eenigste een komma plaatsen.

1396 Wyl: terwijl.

[p. 112]

 

plexippus.

 

Myn dochter wees gerust, bezwalk u met geen bloet.

 

'k Zal toonen, dat uw smart my prikkelt in 't gemoet,^1398-1399

 

'k Zal toonen, dat ik niet ontaart ben van uw Vader:¹³⁹⁹

1400

Myn vreeselyke straf vervolgt den Ryksprins nader,

 

Als hy vermoeden kan. Gy dapp're rechtehant,

 

Zo menigmaal beproeft ten dienst van 't Vaderlant,

 

Wanneer gy maaide een oogst van Heldebekkeneelen,¹⁴⁰³

 

Wel aan verbryzel nu de sterke liefdezeelen,¹⁴⁰⁴

1405

Die Meleagers ziel aan Atalante hegt.¹⁴⁰⁵

 

d'Alheerschende Natuur eischt zulk een dood'lyk recht.

 

Oneedle beeren zelfs, van Jageren besprongen,

 

Beschermen met hun bloet hun' weerelooze jongen,

 

En zouden, wy¹ naar 't beelt der Goden gebootzeert,

1410

Wy edle Schepzels, door de billikbeit geleert,¹⁴¹⁰

 

Die diamante wet van vrouw Natuur vertreeden,¹⁴¹¹

 

Zo waaren wy onwaart de menschelyke reden?¹⁴¹²

 

Neen droeve Alkmene ik zweer by Zee- en hemelgoôn.

 

'k Zal wreeken naar myn kracht den onverdraagbren hoon.

1415

Kom gaan w', elk ommezien verquisten wy met draalen.¹⁴¹⁵

 

alkmene.

 

Zo ryst myn heilzon weer met nieuwherboore straalen!

1398-1399 Nadrukkelijke herhaling aan het begin van de regels: stijlfiguur: anaphora of anafoor.

1399 dat ik niet ontaart ben van uw Vader: dat ik waarlijk uw vader ben (letterlijk: dat ik niet van het uw vader zijn ontaard ben).

1403 Heldebekkeneelen: hoofden (eigenlijk schedels) van helden.

1404 liefdezeelen: liefdesbanden.

1405 hegt: fout voor hegten.

1 zouden, wy drukfout voor: zouden wy,

1410 door de billykheit geleert: door de redelijkheid onderwezen.

1411 diamante: (heeft de bijbetekenis van) sterke, strenge.

1412 Het vraagteken hoort bij de vraag in de vooropstaande bijzin (r. 1409-1411) gesteld, maar is geplaatst achter de mededelende hoofdzin. Vgl. ook r. 1609.

1415 elk ommezien verquisten wy met draalen: met dralen laten wij slechts het ogenblik telkens weer ongebruikt voorbijgaan.

[p. 113]

Vyfde Tooneel.

dianira.

O Vreeslyke aanslag, onuitspreekelyke noot!
Ach zult gy Dianier gehengen in hun doot,¹⁴¹⁸
Die gantsch Etoliën alle eeuwen zou beklaagen,
Alleen om uw Prinses, die wraak zoekt, te behaagen.
Neen Dianira, red hun leeven, eer te laat
d'Ontstooke wanhoopstoorts hun in het aanzicht slaat.
Gy zult uw trouwheit door ontrouwheit niet bevlekken,
Mits het uw trouw vereischt dien wreeden moort t'ontdekken.¹⁴²⁴

Einde van 't vierde Bedryf.

1418 gehengen: toestaan, berusten in.

1424 Mits: omdat; moort: (hier) moordplan; ontdekken: openbaar maken.