Meleager en Atalante

[p. 75]

III. Bedryf.

DE Ryksprins offert hier zyn buit aan Atalant;

Zyne ouders zoeken hem dit opzet af te smeeken:²

Doch hy volhart, terwyl Alkmeens verwoede hant³

Haar medeminnares de hartaâr af wil steeken;

Men keert dien slag, en bidt, om 't onheil te voorzien,⁵

Dat zy uit Kalidon en 's Erfprins oog wil vlien.

2 zoeken ... af te smeeken: proberen door hun smeken hem van dit plan af te houden.

3 verwoede: krankzinnige, razende (indirect gebruikt bijv. n.w.).

5 bidt: verzoekt, smeekt; om 't onheil te voorzien: om het onheil te voorkomen.

[p. 76]

Derde Bedryf.

Eerste Tooneel.
Eneus, Althea, Atalante, Meleager, Plexippus, Griekenlantsche Ridders met de vacht van het Everzwyn.

eneus.

WEes welkoom ed'le spruit, na zulk een grooten zegen,
Die overwinnaar zyt, alwaar g'uw strytb'ren degen⁶⁶⁴
Met uwe handen zwaait, verlosser myner kroon,
Dat ik met tederheit u als myn' waarden zoon
Omarme, en myne liefde en vreucht door deeze traanen
Bevestige.⁶⁶⁸

althea.

Geluk, o eer der Aziaanen!

Gun uwe Moeder dat z'uit blytschap u begroet.

griekenlantsche ridders.

Lang leeve d'Erfprins!⁶⁷⁰

atalante.

Die, door dapperheit en moet,

Dit gruuwzaam monster slachtte, een pest voor deeze Staaten.⁶⁷¹

meleager.

Na zo veel' rampen, door uw' treurende onderzaaten
Ten koste van hun bloet zo lang vergeefs bestreên,
Ziet g'uwen zoon in 't eint verwinnaar tot u treên,⁶⁷⁴

664 alwaar: overal waar.

668 Aziaanen: Aziaten; Azië genomen in de betekenis van het oosten in het algemeen.

670 dapperheit en moer: stijlfiguur: tautologie, verdubbeling.

671 slachtte: doodde.

674 in 't eint verwinnaar (overwinnaar) zouden wij tussen komma's plaatsen.

[p. 77]

675

En brengen deezen buit ten blyke zyner daaden.

 

Men naad're nu de Goôn in reine feestgewaaden

 

Ten dank van zo veel heil, dat door het gantsche Lant

 

Het plechtig offer op 't geheiligde auter brandt;

 

Want zyn wy waardig, dat wy heden zegevieren,

680

Voldoet den Hemel dan met hondert offerstieren.

 

Geen' Goden worde weêr hun offerhande ontrooft.⁶⁸¹

 

Want hy verwachte vry den bliksem op zyn hooft,⁶⁸²

 

Al wie vermetel hen in 't aangezicht durft trotsen.⁶⁸³

 

Zo leit Enceladus verplettert door de rotsen,⁶⁸⁴

685

Waar mee hy 't starrendak zo fier bestormen dorst,

 

Aldus straft Jupiter den ongastvryen Vorst

 

Likaon, en hervormt zyne eerelooze leden.⁶⁸⁷

 

Atheensche Aglauros, die Minervaas heiligheden⁶⁸⁸

 

Ontdekte, wordt gestraft voor zulk een euveldaat.⁶⁸⁹

690

Ik spreek van Penteus niet, die Bacchus macht versmaat,⁶⁹⁰

 

Van een gescheurt door 't heir der dolle Wynpriestressen.

 

Zelf Ceres, toen zy zou haar dorst aan 't hutje lessen,⁶⁹²

 

Verdraagt niet wraakeloos den laster van een kint.

681 Geen ... ontrooft: toespeling op de vroeger gemaakte fout om welke de rampen over het land kwamen.

682 vry: voorzeker, voorwaar.

683 trorsen: trotseren, weerstaan.

684 Enceladus: een der Giganten (reuzen die zich tegen het geordende gezag der goden verzetten en deswege vernietigd werden), door de bliksem gedood en onder de Etna begraven.

687 Likaon: Lycaon, Arkadisch koning, door Zeus om zijn wreedheid in een wolf veranderd (Ovidius, Met., I, 216).

688 Aglauros: dochter van de grondlegger van Athene, Kekrops; de godin Pallas Athene of Minerva vertrouwde haar en haar zusters Pandrosos en Herse de moederloze, uit aarde geboren Erechtheus, de latere koning van Athene, in een gesloten kist toe; toen Aglauros de kist uit nieuwsgierigheid opende en zij het kind, half mens, half slang, zagen, stortten zij zich van de Akropolis; Ovidius Met. II vs. 552 e.v. verhaalt wel hoe Aglauros de secreta Minervae (vs. 749) zag, maar laat haar in steen veranderen.

689 ontdekte: openbaarde.

690 Penteus: Pentheus, koning van Thebe, kleinzoon van Cadmus; verzette zich tegen het invoeren van de dienst van Dionysos (Bacchus) en werd door de Bacchanten (zie noot bij r. 407), onder wie zijn eigen moeder, hem houdende voor een wild dier, in razernij verscheurd; Ovidius, Met. III, vs. 692 e.v.

692 Ceres: Ceres op zoek naar haar geschaakte dochter Proserpina vraagt bij een hutje een oude vrouw een dronk water. Een voorbijkomende jongen scheldt haar uit. Ceres verandert de jongen in een hagedis; Ovidius, Met. V, vs. 438 e.v.

[p. 78]

 

althea.

 

Wat haalt gy and'ren op? Hoe droevig ondervindt

695

Ons ryk Dianaas wraak, en vreeselyke slagen,

 

Die het niet onverdient zo lang heeft moeten draagen!

 

Wel aan men off're haar een hinde in 't heilig wout,

 

Een ieder toone door zyn' godtsdienst, hoe 't hem rout,⁶⁹⁸

 

Dat haare majesteit vermetel is geschonden,⁶⁹⁹

700

Licht zalft zy wederom de straf om onze zonden,⁷⁰⁰

 

En licht zal Kalidon, zo lang in 't hart geknaacht,⁷⁰¹

 

Zo lang door 't everzwyn in 't harnas uitgedaagt,

 

Weêr bloeien als voorheen: ja 'k zie reets met myne oogen;⁷⁰³

 

Hoe d'Akkerman, zo dik in zyne hoop bedroogen,^704-711704

705

Met overvloet van graan zyn' schuuren overlaat;

 

Hoe 't opgesloote Vee weêr zorg'loos graazen gaat,

 

En vrolyk huppelt in de klaverryke dalen.

 

Ik zie een' zegezon op onze landen straalen,

 

En, daar de doren in de lentehoven stont,⁷⁰⁹

710

De roos en hiacinth ontspruiten uit den gront,

 

Waar langs de honig zal by droppen nedervloeien.

 

Dus zal de welvaart ook in hof en steden bloeien,⁷¹²

 

De welvaart wordt gekocht voor eerbiet tot de Goôn,⁷¹³

 

Die deeze zegenen, die straffen van hun troon,⁷¹⁴

715

Wier onbepaalde wil u d'eer heeft weg doen draagen;⁷¹⁵

 

Dat zulk een monster door uw staal is neêrgeslaagen.

698 godtsdienst: hier letterlijk: eredienst aan de godin.

699 geschonden: aangetast.

700 Licht zalft zy wederom de straf om onze zonden: misschien is zij dan weer genegen de straf die zij ons om onze zonden opgelegd heeft, weg te nemen.

701 in 't hart geknaacht: op het ergst geteisterd.

703 Achter oogen zouden wij een komma plaatsen.

704-711 De beschrijving van de gelukkige tijd die misschien komen gaat, bezit alle kenmerken van het gouden tijdperk, zie de noot bij r. 175.

704 dik: dikwijls.

709 daar: waar; -hoven: tuinen.

712 Dus: aldus.

713 voor: in ruil voor.

714 deeze ... die: de enen ... de anderen; van: vanaf.

715 onbepaalde: onbeperkte.

[p. 79]

 

meleager.

 

Gy braave Ridders van het strytbaar Griekenlant,⁷¹⁷

 

Die ooggetuigen zyt; dat deeze rechtehant⁷¹⁸

 

Het zwyn, in weêrwil van zyn kracht, heeft neêrgedreeven,

720

Benyt my niet, gy hebt ook mede uw dierbaar leeven

 

Gewaacht, gy zyt in d'eere ook mede deelgenoot,

 

Gy, die het harnas aan uw' dapp're leden schoot,

 

Niet om uw ryk voor een verwoesting te bewaaren,

 

Als ik, maar om van d'aardt ten Hemel op te vaaren

725

Als Halvegoden, door uw' Ridderlyke daân,

 

Gy wint meer roem, als ik, en meerder Lauwerblaân,⁷²⁶

 

Die maar alleen uit plicht met u heb moeten stryden.⁷²⁷

 

Ik bidde u andermaal, wilt my doch niet benyden,

 

O Helden, gy hebt ons door uwen dienst verplicht,

730

En ach gebeurde 't my, dat gy met uw gezicht⁷³⁰

 

Het binnenst van myn hart aanschoude, 't zou u melden

 

Eene eeuw'ge pooging, om uw' diensten te vergelden,

 

En eene dankbaarheit, die nimmer scheiden kan,⁷³³

 

Zo lang ik 't licht geniete. En gy Prinses, die van

735

Den Hemel herwaarts koomt, o schoone Jagerinne,

 

Die, 'k twyffel, of gy zyt geen mensch, maar een Godinne,⁷³⁶

 

(Zo deeze twyfeling my vry staat) welk een loon⁷³⁷

 

Wordt u begaafde van uw' Dienaar aangeboon:⁷³⁸

 

Gy hebt den lof, dat gy voor d'and're strytgenooten⁷³⁹

740

Met uwen werpschicht hebt het everzwyn geschooten,

 

Dat het zich ieder schaamde, en Anceus wiert verstoort.⁷⁴¹

 

Bevallige gy hebt alleen my aangespoort.

 

Zo ras het my gelukte, en ik uw lonkende oogen

 

Aanschouwen mocht hebt gy door wonderlyk vermoogen

717 braave: dappere.

718 Achter zyt zouden wij een komma plaatsen.

726 Lauwerblaân: met kransen van laurierbladeren werd een overwinnaar gekroond.

727 Die sluit aan bij ik (r. 726) vgl. r. 10-11.

730 met uw gezicht: met uw ogen.

733 scheiden: (van mij) heengaan.

736 Die ... Godinne: aangaande wie ik twijfel of gij een mens zijt, maar van wie ik geloof dat gij een godin zijt.

737 loon: beloning.

738 begaafde: (met voortreffelijke eigenschappen) begiftigde; van: door.

739 voor: eerder dan.

741 Dat: zodat; het: hierover.

[p. 80]

745

Van my geheel en al u zelf meestres gemaakt

 

Gy naamt myn hart in, ja door u ben ik geraakt

 

Tot deeze zege, want gy hebt my kracht gegeeven

 

En zelf den zwynspriet uit myn handen weggedreeven.

 

Welaan Mevrou u komt de roem toe van dees jacht;

750

Ontfang, behaagt het u, dees borstelige vacht:

 

Waar van ik meester ben door Jupiters behaagen:

 

En ach mocht ik u ook my zelf ten dienste opdraagen,

 

'k Schonk Meleager u. Maar wyl de Vorst my paart⁷⁵³

 

Met myne nicht Alkmeen, zo bidde ik u aanvaart

755

Dees versgewonnen buit, dien ik u geef ten teken

 

Van eerbiet, die nochtans my eeuwig schuldig reken

 

Aan uwe getrouwen dienst en Heldedapperheit.

 

atalante.

 

'k Heb nimmer zo veel eer door 't jaagen ingeleit,

 

Dat ik, een sterveling, met dees' onheilge handen

760

Zou naasten 's Hemels buit, gy haalde op uwe landen⁷⁶⁰

 

Veel zwaarder plaagen, als gy nu zyt doorgestreên.

 

Zoekt gy door offerhande en vierige gebeên⁷⁶²

 

Dianaas ouden wrok te paajen, wil dan geeven⁷⁶³

 

't Geen zy u afeischt om voortaan gerust te leeven.⁷⁶⁴

765

Maar edelmoedige gy meent niet, 't geen gy zegt,⁷⁶⁵

 

't Is mooglyk dat gy my dees buit te vooren legt,⁷⁶⁶

 

Om myn vermetelheit te toetsen voor elks oogen,

 

Of wordt uw heuscheit wel tot deeze daat bewoogen,⁷⁶⁸

 

Om uwe Dienaaresse, onwaardig al deeze eer,

770

Beschaamt te maaken, en stilzwygend meer en meer

 

Haar onvermogen in 't vergelden te betoonen.

 

Vergelding heb ik niet, alleen kan ik u loonen

 

Met een' opregten wil, die, schoon hy zich verstout⁷⁷³

753 wyl: omdat.

760 naasten: mij toeëigenen; wij zouden achter buit een punt plaatsen en een nieuwe zin beginnen: Gij zoudt (dan) over uw landen veel zwaarder plagen halen dan gij nu reeds hebt moeten doorstaan.

762 vierige: vurige.

763 paajen: verzoenen.

764 u afeischt: van u opeist.

765 edelmoedige: zeer dappere.

766 te vooren: voor de voeten (zie r. 787).

768 heuscheit: beleefdheid.

773 schoon: ofschoon.

[p. 81]

 

Te poogen, om al 't geen de werelt waardig hout

775

Voor uwe diensten tot vergelding op te draagen,

 

In zyn begeerte wordt gefnuikt en neergeslaagen:

 

Zo dat my woorden zelfs ontbreeken, ik beken,

 

Om uit te drukken, welk een dank ik schuldig ben,¹

 

Wil dan myn machtloosheit, goetaardig Prins, vergeeven

780

En dat ik uwe gift met eerbiet moet weêrstreeven.

 

althea.

 

Met recht Mevrouw, schoon wy u alles zyn verplicht,⁷⁸¹

 

Dit 's 't offer van Diaan, dat onze straf verlicht.

 

meleager.

 

Men paai de Jagtgodin met andere offerhanden.⁷⁸³

 

eneus.

 

Zie toe, men haalt dus weêr haar gramschap op dees' landen.

 

meleager.

785

Ik heb het zwyn geslacht, dus stryk' het niemant meer,⁷⁸⁵

 

Dan deeze Jachtheldin, die, deelende in myne eer,

 

De Vacht geoffert wordt met eerbiet voor haar voeten.

 

Men nootzaak my dan niet, dat ik myn buit zou moeten

 

Een gryzen Tempelier in handen geeven, neen;⁷⁸⁹

790

'k Begeer myn' wil noch macht in 't minste t'overtreên.⁷⁹⁰

 

plexippus.

 

Gy hoont de Goden en uw Vader door dees reden.⁷⁹¹

1 ben, drukfout voor: ben.

781 schoon: ofschoon.

783 paai: stemme gunstig, verzoene.

785 geslacht: geveld, gedood; stryk': strele, rake...aan.

789 Tempelier: priester (in de tempel van Diana).

790 'k Begeer myn' wil noch macht in 't minste t' overtreên: ik verlang volstrekt niet te doen wat ik niet wil (nl. de vacht aan Diana offeren), noch mijn macht te buiten te gaan (ik ben meester over de vacht, ik alleen mag daarover dus beslissen).

791 dees reeden: dit spreken.

[p. 82]

 

meleager.

 

Een ander gespe dan het harnas aan zyn' leden,

 

Die zich kan troosten, dat, al 't geen zyn arm verwint,⁷⁹³

 

De vlam of 't offermes op 't slachtaltaar verslint.

 

plexippus.

795

't Past u op zulk een wys den Goden te behaagen.

 

Gy stort u willens in de vreeselykste plaagen;⁷⁹⁶

 

Ja gy, die even voor de Goden hebt gepleit,⁷⁹⁷

 

Zyt d'eerste hoonder van de Hemelsche achtbaarheit.⁷⁹⁸

 

meleager.

 

Hy hoont de Goden, die met opzet zoekt te hoonen,

800

Dus ben ik vry van schult.^800-802

 

plexippus.

 

‘En ik zal 't schelmstuk loonen,

 

Meinedige, 't past my als vader, vol van moet,⁸⁰¹

 

Den hoon van droeve Alkmeen te wreeken in uw bloet.

793 Die zich kan troosten: die ermee tevreden is.

796 willens: met opzet.

797 even: zoëven.

798 achtbaarheit: eerbiedwaardigheid, aanzien.

800-802 De aanhalingstekens geven een terzijde aan.

801 Meinedige: trouweloze; moet: woede.

Tweede Tooneel.
Eneus, Meleager, Althea, Atalante.

eneus.

LAat af, myn waarde zoon, dit opzet te beweeren,⁸⁰³
Zo schaad'lyk voor ons Ryk, wil tot u zelven keeren;
Deeze edelmoedige wil zelf uw gaave niet,
Mits zy van veer hier door ons onheil naad'ren ziet.⁸⁰⁶
Ei laat de traanen doch, die uit myne oogen vlieten,⁸⁰⁷

803 dit opzet te beweeren: dit plan naar voren te brengen.

806 Mits: omdat; veer: ver.

807 doch: toch.

[p. 83]

 

Uw hart beweegen: laat ik eens die vreucht genieten,

 

Dat ik, schoon zuchtende van ouderdom, myn Lant⁸⁰⁹

810

In vrede bloeien zie, door Meleagers hant.

 

Dit bid ik, om de wil der kuische Jachtgodinne,^811-813811

 

Dit bid ik, om my zelf, en om de Ryksvorstinne;

 

Dit bid ik, om uw bruit, de minnelyke Alkmeen,

 

En zelf, om dees Prinses, vergeet die spoorloosheên.⁸¹⁴

815

Of weigert gy hier in gehoorzaamheit te toonen,⁸¹⁵

 

Zo moet myn Majesteit, die 't niemant past te hoonen,

 

U dwingen tot ontzag, op dat myn blank gemoet,

 

Gants onbevlekt van schult, Dianaas haat verzoet,⁸¹⁸¹

 

meleager.

 

Gy kunt als Ryksvorst, en als Vader, my gebieden:

820

Maar waan niet, dat uw wil zal met myn wil geschieden,⁸²⁰

 

Gewillig offer ik myn lichaam u ten straf,

 

Maar nimmermeer myn wil, al zwoert gy by uw staf

 

En elpenbeenen troon, dat ik naar Stix zou daalen,⁸²³

 

Gy zoudt van 't lichaam, maar myn wil niet zegepraalen.⁸²⁴

825

Kom Vader, kom, stil uw geweten, door myn bloet,

 

Dring 't staal in myne borst, wat wacht gy doch? myn moet⁸²⁶

 

Is immers groot genoeg myn boezem voort t'ontblooten,⁸²⁷

 

Of schrikt g'om zelf 't geweer door 't hart uws zoons te stooten,⁸²⁸

 

Kan 't Vaderlyk gemoet dees wreetheit niet begaan,

830

Daar zyn wel beulen, die ten dienste u zullen staan,

 

Om my, die niet verdien de morgenzon te groeten,

809 schoon: ofschoon.

811-813 Driemaal dezelfde inzet van de versregels: stijlfiguur: anaphora of anafoor.

811 om de wil der...: ter wille van de.

814 zelf: zelfs.

815 Of weigert gy...: of anders, indien gij weigert ...

818 Dianaas haat verzoet: Diana's haat verandere in welwillendheid (door haar genoegdoening te verschaffen).

1 verzoet, drukfout voor: verzoet.

820 dat uw wil zal met myn wil geschieden: dat uw wil met mijn instemming zal geschieden.

823 elpenbeenen: ivoren; Stix: de rivier die naar de onderwereld, het dodenrijk, leidt.

824 van: over.

826 doch: toch.

827 voort: terstond.

828 geweer: wapen.

[p. 84]

 

Op 't hooge moortschavot te slachten voor hun' voeten:

 

De doot, die 'k nimmermeer gevreest heb, zal dan nu

 

Myn smarten eindigen, die ik, o Vorst, om u

835

Als Vader met gedult zo lang heb moeten draagen.

 

Alkmene, ik schrik, ach dat myne oogen haar nooit zaagen,^836-838

 

Zal 'k noch van deezen nacht, wat hartzeer my geschiet,

 

Omhelzen als myn vrouw! Ik veins nu langer niet,

 

Mits 't eenen troostelooze is voor een troost te houwen,^839-840

840

Zyn opgekropte smart in tyt van noot t'ontvouwen.

 

Eer ziet gy, dat Jupyn my bliksemt naar beneên,

 

Eer ik myn vryheit zal voor zulk een prys besteên.

 

Hoe schrikt gy Vader! ach myne Ouders, 'k moet betuigen,

 

t Is recht, door my valt al uw hoop en troost in duigen,

845

Ik moorde u door myn rede, ik, 't eenigste overschot⁸⁴⁵

 

Van uwe telgen, moet, o al te droevig lot!

 

U ongehoorzaam zyn, of ongelukkig leeven.

 

Hoe droevig het my valt u dus te wederstreeven,

 

Dat weet de Hemel, als getuigen van myn hart,⁸⁴⁹

850

Maar, die geen balsem geeft, tot zalving van myn smart,⁸⁵⁰

 

Als gy Arkadische, gy schoonheit, die myn' zinnen⁸⁵¹

 

Door uwe Majesteit alleen hebt kunnen winnen.

 

Gy hebt myn quelling wel door d'eer van uw gelaat⁸⁵³

 

Vermindert, maar my ook onschuldig in een staat

855

Van 't dreigenste ongeluk geworpen door uw lonken,

 

En aan de ketens van uw liefde vastgeklonken.

 

Dit pynigt my, maar o hoe zoet is deeze pyn!

 

z'Ontziet geen stormen, zelf hoe vreeselyk die zyn,⁸⁵⁸

 

Zy tart de wreede doot, en schynt veel glori t'erven,

836-838 Alkmene... vrouw!: Wij zouden aan het einde van deze zin een vraagteken plaatsen.

839-840 aangezien voor iemand die voor zijn problemen geen oplossing meer ziet, het althans een troost is zijn tot dan toe verborgen gehouden smart op het ogenblik van de hoogste nood te openbaren.

845 myn rede: mijn woorden.

849 getuigen: incongruentie van Hemel (sing.) en getuigen (plur.), waarschijnlijk door de gedachte aan de goden.

850 die: de Hemel.

851 Als: zoals.

853 d'eer van uw gelaat: de gunst van uw (vriendelijke) blik.

858 zelf: zelfs.

[p. 85]

860

Indien een Minnaar mag voor zyne liefde sterven.

 

Wel dan aanminnige Heldin, zo kloek van aart,

 

'k Bid andermaal ontfang dit offer, u zo waart,

 

Ontfang het als een merk van liefde uit myne handen.

 

Ach had ik zekerder en vaster minnepanden! ...

 

eneus.

865

Hou op ontaarde zoon, wat razerny is dit?

 

meleager.

 

Verwondert g'u, dat een, die niet zich zelf bezit,⁸⁶⁶

 

Zyn zwakke driften in uw byzyn niet kan toomen.

 

atalante.

 

Ach edelmoedig Prins, wat hebt gy voorgenomen!

 

Wat vergt gy my, 't geen gy te laat beklaagen zult;

870

Zal ik onschuldige, dan torsen al de schult

 

Van 't onheil, dat u dreicht, zal ik den haat dan schraagen⁸⁷¹

 

Van uwe Bruit, die ik heb nimmer haat gedraagen;

 

Zal ik uw Oud'ren zyn een voorwerp van verwyt,

 

En Prins Plexippus, die my reets in 't hof benyt

875

Om zyne Dochter. Welk een ongeluk van booven⁸⁷⁵

 

Stort tevens neder, om myn blytschap weg te rooven!

 

Wat baat myn glori nu, door 't jaagen ingeleit,⁸⁷⁷

 

Myn schoonheit is een straf voor myne dapperheit,

 

Die nu vermetelheit en reukloosheit zal heeten.⁸⁷⁹

880

Geen schult nochtans doorknaagt myn zuivere geweeten;

 

Daarom, o Majesteit, gaat u myn smeeken aan,

 

Vergeef my 't geen ik u heb buiten schult misdaan.

 

eneus.

 

Laat af, Mevrouw, voor ons uw onschult te betoonen,

 

Die niet misdoet, hoeft niet, dat and'ren hem verschoonen.

866 die niet zich zelf bezit: die geen baas is over zichzelf.

871 schraagen: dragen.

875 Wij zouden achter Dochter een vraagteken plaatsen.

877 ingeleit: verworven.

879 reukloosheit: roekeloosheid, oubezonnenheid.

[p. 86]

885

Ontfang geen' mindere genegentheit van my,

 

En 't gantsche Hofgezin. Alleen verzoeken wy,

 

Vergeef ons, dat wy u de vacht van 't zwyn ontrekken,

 

Op dat w'ons niet weêrom met nieuwe schult bevlekken:

 

Help ons veel liever van d'onsterfelyke Goôn

890

Afsmeeken, dat zy doch myn spooreloozen zoon⁸⁹⁰

 

De rechte indruksels van zyn' dwaasheit willen schenken.⁸⁹¹

 

meleager

 

Noem my vry spooreloos, en wat gy kunt bedenken,⁸⁹²

 

My ongelukkige, die, onder Venus macht

 

Geboogen, als verhart uw grimmigheit verwacht.

895

o Febus, die 't heel al¹ doortintelt met uw' straalen,

 

Hebt deernis met myn leet: gy, die langs berg en dalen

 

Van 't hoog Tessalië, daar Peneus oude stroom⁸⁹⁷

 

Al nedervlietende den groenbewassen zoom

 

Van 't bronryk Tempe schuurt, uw minnewont liept klaagen,⁸⁹⁹

900

Toen schoone Dafnes liefde u was om 't hart geslaagen;⁹⁰⁰

 

Waarom weêrstont gy niet den schicht vermogent Godt,⁹⁰¹

 

Den schicht van Venus zoon, die, u alleen, ten spot⁹⁰²

 

Van uwe dapperheit, die Pithon neêr kon vellen,⁹⁰³

 

Wou zonder wedermin met liefdeprikk'len quellen,

905

Maar zegt gy, wie weêrstaat Kupidoos groote macht?

890 doch: toch; spooreloozen: bandeloze.

891 De rechte ...schenken: het juiste inzicht in de dwaasheid van zijn voornemen zullen verschaffen.

892 vry: maar, gerust.

1 heel al misschien drukfout voor: heelal

897 Tessalië: zie noot bij r. 546; daar: waar; Peneus: rivier in Thessalië die tussen de Ossa en de Olympus door het dal Tempe stroomde, bekend om zijn kristalhelder water.

899 Tempe: bekoorlijke vallei in Thessalië; door de dichters in figuurlijke zin gebruikt voor paradijselijk oord; uw minnewont liept klaagen: liept te klagen over uw minneverdriet.

900 Dafne: dochter van de riviergod Peneus in Thessalië, die door Apollo vervolgd, op haar bede door de goden in een laurier werd veranderd.

901 Achter schicht (: pijl) zouden wij een komma plaatsen.

902 Venus zoon: Cupido (zie ook r. 905), de god van de liefde.

903 Pithon: monsterachtige draak, uit het slijk van de zondvloed geboren en door Apollo gedood bij de verovering van Delphi; vandaar droeg Apollo de bijnaam Pythius.

[p. 87]

 

En ik, een sterveling vol zwakheit, zou, zyn' kracht

 

Alleen verachtende, myn' driften overheeren,⁹⁰⁷

 

Die zelf de groote Apol onmoogelyk kon keeren.⁹⁰⁸

 

Hebt dan meer deerenis, myne Ouders, met myn smart,

910

Dan gramschap. Ach was ik doch meester van myn hart,⁹¹⁰

 

Ik schonk het aan Alkmeen, om u myn dienst te toonen!⁹¹¹

 

Gena myne Ouders, wilt doch uwen zoon verschoonen,⁹¹²

 

En denk, dat ik u niet maar Venus zelf misdoedt,

 

Die telkens meer en meer myn' minnevlammen voedt.

907 overheeren: beheersen, bedwingen.

908 zelf: zelfs; keeren: weerstaan.

910 doch: toch.

911 myn dienst: mijn nederige hulde, zich uitend in 't voldoen aan uw wensen.

912 doch: toch.

Derde Tooneel.
Alkmene, met een blooten deegen, Eneus, Althea, Meleager, Atalante, Dianira.

dianira.

LAat af Prinses, ach dat myn smeeken u verwinne!⁹¹⁵

alemene.

Waar vinde ik den Barbaar met zyne Jachtgodinne,
Op dat ik hun het hart afsteeke met myn staal.

Hoe durft gy dan noch stout meinedige in den zaal⁹¹⁸

Van 't koningklyk paleis uw schelmsche voeten zetten,
En schroomt gy niet, dat u het dak zal nederpletten,⁹²⁰
Of d'aarde zwelgen in haar duister ingewant?
Ja denkt gy noch, dat gy, in spyt van my, uw hant⁹²²
Uw vreemde Nimf ten trouw voor 't echtaltaar zult geeven?⁹²³
Daar ik uw Nicht, door al de Furiën gedreeven,⁹²⁴
Eer dulden zal, dat my Jupyn ten afgront slaat,⁹²⁵

915 Laat af: houdt op; verwinne: overwinne, bedwinge.

918 stout: vermetele; meinedige: trouweloze.

920 schroomt: vreest.

922 in spyt van my: tegen mijn wil.

923 vreemde: buitenlandse; Nimf: maagd.

924 Daar: terwijl toch; Furiën: zie de noot bij r. 396.

925 Eer: eerder.

[p. 88]

 

Eer ik verdraagen zou, dat 't voorwerp van myn haat,⁹²⁶

 

Alkmeen belachende, op den marm'ren troon zou praalen:

 

Eerst zal 'k haar leeren, hoe een maacht de heete straalen

 

Der wraak kan sling'ren in haar baat'lyk aangezicht.

930

o Schoone Jachtgodin, wat zyn wy u verplicht?⁹³⁰

 

Door Meleager hebt gy 't everzwyn verslaagen,

 

En daarom is door hem de vacht u opgedraagen,

 

Daarom durft gy in 't hof met zulk een fierheit treên,

 

En noemen u Prinses: elk waant het: maar o neen⁹³⁴

935

'k Heb die gedachten niet. Gy zyt in een der dorpen

 

Van 't arm Arkadië door een' boerin geworpen,⁹³⁶

 

Uw Vader liep op weg zyn lantheers ossen na,⁹³⁷

 

Of dolf om 't sober kosje in 't aartryk met de spaa.

 

O welk een Prinslykheit! noch durft g'u hier vertoonen,

940

En trots zyn op den glans van geblankette koonen,

 

En valsche vlechten, zo bevallig, dat gy 't oog

 

Van Meleager tot zyn ondergang bedroog.

 

Zie daar uw einde.⁹⁴³

 

meleager.

 

Hou! wat wilt gy doen verwoede?

 

alkmene.

 

Myn wraaklust boeten in uw Atalantes bloede.

945

Hoe, wat ontrukt gy my meineedige dees dolk!⁹⁴⁵

 

Dat u der Goden straf volg tot den jammerkolk.⁹⁴⁶

 

althea.

 

Laat gy u dan geheel door wanhoop overheeren?⁹⁴⁷

926 Eer: voordat.

930 o Schoone Jachtgodin: ironische aanspreking van Atalante.

934 waant het: gelooft net.

936 Arkadië: zie de noot bij de lijst van de Vertoonders; geworpen: gebaard.

937 liep ... na: liep ... achter.

943 Zie daar uw einde: Alkmene poogt Atalante met een dolk te doorsteken.

945 meineedige (: trouweloze) hoort bij gy.

946 jammerkolk: onderwereld.

947 overheeren: beheersen, bedwingen.

[p. 89]

 

eneus.

 

Kunt gy, door wraak verblint, niet tot u zelve keeren,

 

Dat gy d'onschuldige durft stooten, naar het hart?

950

Bedaar Alkmeen.

 

alkmene.

 

Ziet daar, de Vorst lacht met myn smart,

 

En hy is, my ten spyt, dees vreemde mee geneegen.

 

ô Wankelbaar geluk wat loopt g'Alkmene tegen!

 

atalante.

 

Ik achte my gehoont Prinses, bespeurde ik niet,

 

Dat gy door razerny u heel vervoeren liet.⁹⁵⁴

 

alkmene.

955

Ja zulk een razerny, die daag'lyks u verbolgen,

 

Met geesselzweepen van haar wraaklust, zal vervolgen.

 

meleager.

 

Uitzinnige koelt gy niet eerder uwen moet,⁹⁵⁷

 

Voor gy u hebt gepaait in Atalantes bloet,⁹⁵⁸

 

Die onbevlekte, die onschuldige van leeven,⁹⁵⁹¹

960

Wil Meleager eer den wreeden dootsteek geeven,

 

Hy heeft uw wrok verdient, mits hy uw trouw versmaat.⁹⁶¹

 

Kom offer hem terstont aan uw vervloekten haat,

 

Daar is uw staal weêrom, ik ben bereit te sterven,

 

Mag ik hier door de rust van dees Prinses verwerven.

 

alkmene.

965

Helaas! aan d'eenen kant worde ik tot wraak gespoort,

 

Aan d'and'ren kant verbiet de liefde my dees moort.

954 heel: geheel.

957 moet: woede.

958 gepaait: tevredengesteld.

959 Die ... leeven: incongruente bijstelling bij Atalante(s) uit r. 958.

1 leeven, misschien drukfout voor: leeven?

961 mits: omdat; uw trouw: een huwelijk met u.

[p. 90]

 

althea.

 

Kom gaan w'Alkmene, laat ons in den hof wat rusten,⁹⁶⁷

 

Daar 't koel prieel ons in den lommer kan verlusten,

 

By 't ruisschen van een bron, wyl 't pluimgedierte fluit,⁹⁶⁹

970

Dus bant men licht de zorg ten angen boezem uit.⁹⁷⁰

 

eneus.

 

En gy myn zoon, ga heen, 'k heb dees Prinses te spreeken.

 

meleager.

 

o Goden! kunnen myn gebeen uw harten weeken,

 

Zo ziet d'ellendigheit van Meleager aan.

967 hof hier: tuin.

969 wyl: terwijl.

970 Dus: aldus; licht: gemakkelijk of misschien; angen: bange, benauwde.

Vierde Tooneel.
Eneus, Atalante.

eneus.

HOe dunkt u doch Mevrou, dat het met my moet staan,⁹⁷⁴
Kunt gy u zo veel smart verbeelden, als 'k moet lyden?
Driewerf rampzaalige, ja haatelyke tyden!
Ach waarom stort ik niet, eer gy my duizent doôn⁹⁷⁷
Deedt sterven, om 't verdriet van myn verharden zoon!⁹⁷⁸
Wat baat my nu 't getal van afgeleefde jaaren,⁹⁷⁹
Wat baat my d'achtbaarheit van zilverblanke haaren,
Die 't voorwerp strekken moet van 's Hemels strenge straf,⁹⁸¹
Die my allengs vervolgt met geessels tot in 't graf!
Nu moest ik immers, veer van zorgen afgescheiden,⁹⁸³
In mynen ouden dagh een eenzaam leeven leiden,
En Meleager zien, verheerlykt met de kroon,

974 doch: toch.

977 stort: val neer, (hier) sterf.

978 Deedt: zoudt doen.

979 't getal van afgeleefde jaaren: dat ik zo hoogbejaard ben.

981 Die 't voorwerp strekken moet: (mij) die moet dienen tot voorwerp.

983 veer: ver.

[p. 91]

 

Orakels spreeken op zyn Vaderlyken troon,⁹⁸⁶

 

Wyl hem Alkmene in 't hof des avonts met verlangen,⁹⁸⁷

 

Vermoeit van heerschappye, in d'armen koomt ontfangen,

 

Zyn zorg verpoozende, met lieffelyke reên,⁹⁸⁹

990

Met kusjes, lonkjes en met duizent tederheên;

 

Maar onbedachte hoop, hoe hebt gy my bedroogen!

 

Nu my voor blytschap niet als droefheit komt voord'oogen.⁹⁹²

 

atalante.

 

Ja schoon 't d'orakelstem van Delfos hadt voorspelt,⁹⁹³

 

't Scheen ongeloofelyk, dat nu den Vorst ontstelt.⁹⁹⁴

 

eneus.

995

Wat raat Mevrouw, hoe raakt men uit dees' holle stroomen?⁹⁹⁵

 

Hy maakt zich 't onheil waart, die 't niet zoekt voor te koomen,⁹⁹⁶

 

Men¹ blust een kleene vlam, eer dat zy verder gaat,

 

Maar dwaas is hy, die wacht, tot zy het dak uitslaat.

 

Kom zalven wy de wont, eer zy door lang te marren⁹⁹⁹

1000

Wordt ongeneeselyk, 't is tyt dien draat t'ontwarren.

 

Gy weet Prinses, met welk een zucht tot uw persoon,¹⁰⁰¹

 

w'U hebben in ons hof gastvryheit aangeboôn,

 

Ja zelfs genoodigt om dees zegedagh te vieren:

 

Maar wyl wy menschen met gedachte een ding bestieren,¹⁰⁰⁴

1005

Daar d'uitkomst dikwils leert, hoe 't nootlot ons bedriecht,¹⁰⁰⁵

 

Zo moeten wy ook zien dat onze hoop vervliegt;

986 Orakels spreeken: wijze uitspraken doen, (hier) zijn beslissingen afkondigen.

987 Wyl: terwijl.

989 reên. woorden.

992 voor: in plaats van; niet als: niets dan.

993 schoon: ofschoon; Delfos: Delphi, stad in Phocis, aan de voet van de Parnassus, de voornaamste Griekse orakelplaats, waar Apollo vereerd werd; een heilige steen in zijn tempel werd voor het middelpunt van de aarde gehouden; boven de voorhof stond de bekende spreuk ‘γνῶθι σεαυτόν’, d.i. ‘kom tot zelfkennis’, gebeiteld.

994 dat: wat.

995 holle: met grote golven; uit dees' holle stroomen: uit het onheil dat ons meesleept.

996 voor te koomen: te voorkomen.

1 De regel heeft een zeer geringe inspringing.

999 marren: talmen, dralen.

1001 zucht: genegenheid.

1004 wyl: omdat; bestieren: besturen, een richting geven.

1005 Daar: waar, terwijl.

[p. 92]

 

Schoon gy onschuldig zyt, nochtans uw lieflyk weezen,^{10071007-1009}

 

Van Meleager voor Alkmenes veer gepreezen;¹⁰⁰⁸

 

Is 't fundament, waar op dees rampspoet is geleit.

1010

Misschien, indien gy u van Meleager scheit,

 

De tyt, waar door men ziet dat alles wordt versleeten,

 

Zal hem allengskens ook zyn liefde doen vergeeten.

 

Licht raakt die duist're wolk van Kalidon dus weg.¹⁰¹³

 

Vergeef Prinses dat ik u dit te vooren leg':¹⁰¹⁴

1015

Ik word door noot geperst, uw heuschheit ons gebleeken¹⁰¹⁵

 

Zal 't niet misduiden, noch stilzwygend tegenspreeken;

 

Dit dunkt my 't veiligst tot behouding van myn kroon.

 

atalante.

 

Zo het den Vorst behaagt, 'k ontvlie zyn' dapp'ren zoon.

 

eneus.

 

Zo zal 'k u dan terstont lyfwachten gaan bezorgen,

1020

Op dat gy heimelyk heen trekken moogt op morgen,

 

Gelyk uw staat vereischt: Prinses, ik bid verlof.¹⁰²¹

1007 Schoon: ofschoon; weezen: gelaat.

1007-1009 1007-1009 en 1010-1012 Wij zouden in beide gevallen in de hoofdzin inversie gebruiken.

1008 Van: door; voor Alkmenes: boven Alkmenes (gelaat); veer: verreweg.

1013 Licht: misschien; dus: aldus.

1014 te vooren leg': voorstel.

1015 heuschheit: beleefdheid.

1021 ik bid verlof: staat u mij toe heen te gaan.

Vyfde Tooneel.

atalante.

ZO bant men u dan weg uit dit ondankbaar hof,
Rampzaalige Atalante, is dit uw dienst beloonen,¹
Neen; 't is u, onder schyn van een beleeftheit hoonen;
U, die tot rust van 't ryk geweigert hebt een gift
Van zulk een waarde hant: u, die Alkmenes drift

1 beloonen, drukfout voor: beloonen?

[p. 93]

 

En schennis met gedult verachtte: u, die van binnen¹⁰²⁷

 

Een liefde voedende, niet mooglyk t'overwinnen,

 

Toen gy den Erfprins zaagt, ontvonkt in wedermin,

1030

Dien grooten hartstogt moest verbergen tegen zin.

 

Wat raat getergde maacht? zal ik, vol liefdequaalen

 

Myn jeucht verquynende, door Griekenlant gaan dwaalen,

 

En sleepen overal myn' minneboeien mee?

 

Neen; 'k zal noch, eer Apol neerstruikelt in de zee,¹⁰³⁴

1035

Myn' hoopelooze min den Prins te kennen geeven,

 

En dien beroemden buit niet langer tegenstreeven,¹⁰³⁶

 

De noot maakt hier een deucht, schoon het de deucht verbiet,¹⁰³⁷

 

En my 't gevaar reets dreicht, een' dappere acht het niet.

Einde van 't derde Bedryf.

1027 schennis: belediging (of aanranding met de dolk); verachtte: als niet ernstig opvatte.

1034 neerstruikelt: neervalt; Apollo (zie de noot bij r. 548), de Zonnegod, voerde de zon op een wagen langs het hemelgewelf en dook des avonds in de zee; het woordgebruik in neerstruikelt is aangepast bij de stemming van Atalante.

1036 regenstreeven: (hier) afwijzen.

1037 schoon: ofschoon. De gehele regel is een paradoxaal woordenspel met het gezegde ‘van de nood een deugd maken’.