Meleager en Atalante

III. De verspreiding van de fabel

De Meleagerfabel blijkt van de oudheid tot heden veelvuldig beeldhouwers, schilders, schrijvers en componisten te hebben geboeid². De verspreiding is veel groter dan wij aanvankelijk vermoedden. Het thema komt het eerst voor bij

2 Zie Dr. Herbert Hunger, Lexikon der griechischen und römischen Mythologie (mit Hinweisen auf das Fortwirken antiker Stoffe und Motive in der bildenden Kunst, Literatur und Musik des Abendlandes bis zur Gegenwart), 4de dr., Wenen 1953, blz. 57-58 en 216-218.

[p. 18]

Homerus¹. Sophocles en Euripides bewerkten de stof tot een drama². Op een antieke sarcofaag is het verhaal in reliëf gehouwen.

Ovidius neemt de fabel op in zijn Metamorfosen³. Op een van de wandschilderingen in Pompeji zien wij Meleager de zwijnskop aan Atalante overhandigen.

De grootste verspreiding vond het motief in de renaissance. A. Pigler⁴ noemt niet minder dan zeventig afbeeldingen op doek, gobelin, gravure en tekening. Onder de schildersnamen vinden wij die van de Italianen Lippi en Tibaldi, de Fransen Lebrun en Poussin, de Zuidnederlanders Rubens en Jordaens en de Noordnederlanders Bloemaert, Van Honthorst, Hoet en Van Mieris.

Vóór Lukas Schermer kozen vijf Franse dichters, Pierre de Bousy (1582), Alexandre Hardy (± 1570-1632), Jean Boissin de Gallardon (1618), Isaac de Benserade (1612-1691) en François Joseph de Chancel de La Grange (1677-1758), de fabel van Meleager en Atalante tot stof van hun drama's⁵.

Op 29 februari 1788 wordt te Parijs de tragedie Méléagre van de dan vijftienjarige Népomucène Lemercier in eerste en enige uitvoering opgevoerd⁶. Het spel is nooit gedrukt, het handschrift wordt bewaard in de archieven van de Comédie Française. De Engelse dichter Swinburne werd in 1865 op slag beroemd door zijn eerste drama Atalanta in Calydon⁷.

Vele componisten hebben op het thema dat ons bezig houdt een opera geschreven. Van Antonio Draghi wordt in 1669 te

1 Zie hierover de Inleiding III, 1a van de uitgave in de reeks ‘Zwolse drukken en herdrukken’.

2 Zie hierover de Inleiding III, 1b van de uitgave in de reeks ‘Zwolse drukken en herdrukken’.

3 Zie hierover de Inleiding III, 2a van de uitgave in de reeks ‘Zwolse drukken en herdrukken’.

4 Borockthemen (Eine Auswahl von Verzeichnissen zur Ikonographie des 17. und 18. Jahrhunderts), dl. II, Budapest 1956, blz. 164 e.v.

5 Zie hierover de Inleiding III, 3a t/m e van de uitgave in de rccks ‘Zwolse drukken en herdrukken’.

6 Enige indruk van de behandeling van het thema door Lemercier geeft Albert Le Roy in L'Aube du théâtre romantique, Parijs 1904, blz. 132-135.

7 The collected poetical works of Algernon Charles Swinburne, dl. IV, Londen 1920, blz. 235 e.v.

[p. 19]

Wenen de Italiaanse opera Atalanta opgevoerd¹. Als bij alle hierna nog genoemde Atalanta's is het mogelijk, dat deze opera's de geschiedenis van Atalanta en Hippomeneus of nog een geheel ander verhaal behandelen. Nicolaus Adam Strungk exploiteerde in het laatste decennium van de zeventiende eeuw te Leipzig een Opernhaus, waarvoor hij ook zelf opera's schreef, waaronder misschien de in 1695 in zijn theater opgevoerde Atalanta². Te Hamburg wordt in 1698 de Duitse opera Atalanta van Agostino Steffani opgevoerd¹. Marc Antonio Ziani, die vijftig opera's heeft geschreven, had met een vijftal hiervan vooral succes, één daarvan was Meleagro, op 16 augustus 1706 te Venetië in première opgevoerd. Het libretto werd geschreven door Pietro Antonio Bernardoni³. Voor de tekst van de opera Méléagre van Jean Baptiste Stuck (of Struck), meer bekend onder de naam Batistin, welke te Parijs in de Académie Royale de Musique op 24 mei 1709 een eerste opvoering beleefde, koos de tekstdichter François Antoine Jolly de van De La Grange soms letterlijk ten voorbeeld⁴. Uit het jaar 1713 vond ik een opera Atalanta vermeld van Chelleri op cen tekst van Zeno¹ en van 1718 een Meleagro van Albioni op een tekst van Antonio Bernardoni¹. Georg Friedrich Händel componeerde op een tekst van Apostolo Zeno een opera Atalante. Op 12 mei 1936 werd de opera in de Covent Garden te Londen opgevoerd⁵. Het was ook een Zeno, die de tekst schreef voor de opera Atalanta van J.A.P. Hasse in 1737 te Dresden opgevoerd¹ en eveneens een Zeno, die het libretto schreef voor de Atalanta van G. Giordani in 1792 te Turijn gespeeld¹ en de Athalanta e Meleagro van Vincenzo Righini, in

1 Dictionnaire des opéras, Larousse, Parijs z.j.

2 Zie Riemann Musik Lexikon, Personenteil L/Z, Mainz 1961, blz. 751 en Grove's Dictionary of music and musicians, 5de dr., dl. VIII, Londen 1954, blz. 151-152. Een gedrukte tekst van de opera is niet voorhanden.

1 Dictionnaire des opéras, Larousse, Parijs z.j.

3 Zie Grove's Dictionary of music and musicians, 5de dr., dl. IX, Londen 1954, blz. 413.

4 Zie Otto Nietzelt, Le Grange-Chancel als Tragiker, Leipzig 1908, blz. 90 en Larousse de la musique, Parijs 1957, dl. II, blz. 382.

1 Dictionnaire des opéras, Larousse, Parijs z.j.

1 Dictionnaire des opéras, Larousse, Parijs z.j.

5 Zie Riemann Musik Lexikon, Personenteil A/K, Mainz 1959, blz. 714 en H. Rutters, Händel, Haarlem-Antwerpen 1955 (Componistenserie No. 30), blz. 271. Over Apostolo Zeno (1668-1750) zie Arntzenius' Encyclopedie van de muziek, Amsterdam-Brussel 1957, blz. 712.

1 Dictionnaire des opéras, Larousse, Parijs z.j.

1 Dictionnaire des opéras, Larousse, Parijs z.j.

[p. 20]

1797 te Berlijn opgevoerd¹. Kort voor het einde van de achttiende eeuw componeerde Nicolo Antonio Zingarelli, een tijdlang kapelmeester van de Sint Pieter te Rome, toondichter van 34 opera's, zijn Meleagro, in januari 1798 in het Teatro alla Scala te Milaan voor de eerste maal opgevoerd².

1 Zie Rob. Eitner, Biographisch-Bibliographisches Quellen-Lexikon der Musiker und Musikgelehrten, dl. VII, Leipzig 1902, blz. 235-236. In Die Musik in Geschichte und Gegenwart, Kassel 1949 - (nog niet voltooid), wordt als tekstdichter van Hasses opera S.B. Pallavicino genoemd en van Righini's opera A. Filistri de Caramandani.

2 Zie Grove's Dictionary of music and musicians, 5de dr., dl. IX, Londen 1954, blz. 421.