Brieven van een zeeman

Singapore, 2 sept. '51

Beste Hilbers,

Het wordt nu wel de hoogste tijd om je te schrijven. Ik schrijf haast nooit meer, zit maar op die boot en vaar heen en weer tussen allerlei gekke plaatsen waar ik totaal niets te zoeken of te doen heb en waar ik evenmin thuis raak. Laatst in Saigon ontmoette ik een juf, die Hunh Que heet, maar zich Madeleine noemt wanneer zij ‘in business’ is. Met haar viel ook nog wat te praten, en ze heeft me laten beloven dat ik wat voor haar kopen zou in Bangkok. Dat is wel aardig. Ze was ook aardig, daar gaat niets van af. 't Is maar als je eens in Saigon mocht komen! Dat is verreweg het aardigste stadje hier; de Fransen hebben zich ingericht alsof ze thuis waren. Ze trokken bij elkaar ineen stad-achtig centrum, en wijd daaromheen tiert het Chinese en Indochinese leven.

Maar ik ben geen vent om daarmee mijn maal te kunnen doen. Ik kom steeds meer tot de conclusie, als er dan een conclusie is, dat ik helemaal geen ‘man van de practijk’ ben. Dus dan blijft er niets over, nietwaar. Niet, zolang ikzelf niet begin. Enfin, ik ben geen achttien jaar meer.

Of het verstandig is, weet ik niet (misschien heel onverstandig), maar begin december komt Nettie over. 22 november met de Ruys uit Rotterdam en II december in Singapore. Ik zou haar graag gaan afhalen daar, liever nog in Djakarta, vanwege alle bekende gezichten daar. Weet niet of dat te regelen valt op die

[p. 44]

manier. En of het te betalen valt. Vooral Singapore beleeft een hausse-periode, en al zijn onze gages vrij hoog naar Hollandse begrippen, hier betekent het nog niet bijster veel. Niet om eens lekker naar Singapore te gaan en weer terug! Met de passage erbij zouden drie dagen daar me toch zeker 500 dollar kosten. Bietje veul, als extra. Zit intussen te draaien en te wurmen om een dergelijk weerzien toch voor elkaar te krijgen. Daarom had ik het zoëven over Djakarta.

We komen te wonen op Sungei Buah, Huis No. 7, tussen Chinese en Indonesische families. Er woonde sinds twee jaar het gezin van een hoofdmachinist in, maar vanwege de eenzaamheid heeft die vrouw aldoor om een huis ergens anders lopen vragen. Nu heeft ze een ander huis, tussen een groep, waar hoofdzakelijk zeemansgezinnen wonen, en het gevolg is dat ze weer terug wil naar haar eenzame tem pat. Vanwege het geroddel van de andere dames! Nu, ik zit (hoewel, ik zal er tenslotte maar weinig zijn) eigenlijk liever apart van het zeevolk, en daarom lijkt mij dat huis op Sungei Buah wel. Niet één Europeaan woont er. Chinezen die op het kantoor werken en grote aantallen kinderen hebben. Heel zoete kinderen, vanwege het straffe regiem in een Chinezenhuis.

Hierbij een schetsje, ter oriëntatie. Kun je je tenminste iets voorstellen, als ik het eens over Sungei Lais of zoiets heb. Ik zal je

[p. 45]

foto's sturen, als ik mijn drie weken verlof heb, en als ik van die boot los ben. Varen werkt op mij, ach jessis. Ik word hoe langer hoe meer een somber mens, moet ik bekennen. Heb soms het gevoel dat ik ben doodgegaan op het ogenblik dat ik na mijn verlof in het vliegtuig stapte. En tegelijk weet ik niet wat ik anders had moeten doen, gezien alle verplichtingen. Het is niet erg mannelijk, dat gejeremieer.

Toch zijn de tien maanden dat ik hier nu weer ben, vlug voorbij gegaan. Min of meer als in een droom. Actieloos, emotieloos. Nu Nettie komt, gaan we pas in november 1954 met verlof naar Holland. We hebben heel wat gevechten moeten leveren, om het zover te krijgen. Laatst nog de kwestie-bagage. Nettie zou maar 2 m³ vrije vrachtruimte krijgen, d.w.z. precies wat bij de passageprijs voor haar en de kinderen is inbegrepen. Aangezien de vracht per m³ f 109.- is en ik zeker 8 m³ vracht verwacht, was dat een onverwachte tegenvaller. Ik heb, als gewoonlijk, tegen de dierbare reglementen geprotesteerd, nogal krachtig ook, temeer omdat ik in mijn hart helemaal geen prijs stel op dit baantje, en ik schijn succes te hebben. Er komt een ‘regeling’ voor vtm-ers. (Je moet weten dat walpersoneel op het ogenblik liefst 27 m³ vrij mogen meenemen, bij eerste keer uitkomen van het gezin, terwijl dan nog ¾ van de emballagekosten wordt vergoed. Ik vond het te gek dat wij van de schepen dan maar weer helemaal niets kregen, en dat schijnen ze met me eens te zijn.) Eigenlijk is ‘de Maatschappij’ nog zo gek niet. Alleen ben je meestal afhankelijk van kleine baasjes, die erg dik en despotisch (is dat een woord, eigenlijk?) doen en overal een prestige-kwestie van maken. Ik heb al wat keren tegen de prestiges aangebokst, en zelfs m.o.m. de naam gekregen van een lastige vent te zijn. Het ligt hoofdzakelijk aan mij, want ik ben geen zeeman. Ik kan niet‘gehoorzamen’, zoals men zegt, en dat is ook zo. Bovendien let ik niet op dingen, maar op mensen. En dus kan ik vrij tevreden leven op een lelijke roestige boot en me dood-ongelukkig voelen op een paleis als evt. de Queen Mary. En een stuurman die doodkalm langs roest en vuiligheid heenleeft, is als een directrice van een huishoudschool die toelaat dat melk flink over-

[p. 46]

kookt en de viezigheid rustig laat zitten. Een onding. Ik hou ook al niet van het eeuwige geduvel met reddingboten, met de motoren daarin, de inventaris, de roei-oefeningen, de brandrol, de brandslangen, etc. etc. En dan ‘de voeding’, niet te vergeten. Hier aan boord is het wat dat betreft niet slecht. Ik zorg, als het even kan (sommige kapiteins verhinderen dat, uit verkeerde zuinigheid, en soms ook uit andere, meer obscure redenen) dat er heel goed en veel te eten valt. Voor de meesten wordt dat gevreet zo'n belangrijk punt (het is ten slotte een soort ontspanning op reis) dat het nooit goed is. Mijn recept voor dezulken is altijd: schrijf je klachten maar op een grote rol closetpapier en breng die naar kantoor. Waarna ik er verder het zwijgen toe doe en doorga als gewoonlijk. De ellende is steeds dat je de mensen aan boord niet ontlopen kan. ‘Wij moeten charmant doen tegen elkaar’, schreefiemand voor de oorlog over Indië, want je komt elkaar overal tegen en het is onmogelijk elkaar te ontlopen. Temeer nog op zo'n akelig klein bootje als dit. En dat ‘charmant doen’ past niet bij al dat zeevolk, dus je begrijpt hoe het hier vaak toegaat. Als herrie wordt bijgelegd, gebeurt dat meestal met veel bier en jenever.

De steward koopt tegenwoordig bier in en dat kunnen wij bij hem kopen op zee, tegen 65 dollarcent per flesje. Dat is dik betaald, maar enfin. In augustus had ik 70 flesjes, wat iets meer is dan het gemiddelde. In de warmte smaakt bier zo goed, maar je wordt er dik van, beweert men.

Intussen ben ik niet erg rustig. Er zijn twee wegen om aan het varen te ontkomen: 1e zoveel geld dat ik minstens drie jaar aan de wal zou kunnen leven, en 2e zoveel fut dat ik hier aan boord een diploma haal waarmee ik aan de wal iets kan bereiken.

Een paar maanden gelden alweer heb ik geschreven naar de Vereniging ‘Cornelis Douwes’, een vereniging van leraren die opleidt voor acte wis- en zeevaartkunde. In de waarschijnlijk waanzinnige hoop dat ik die acte hier aan boord zou kunnen veroveren, in de eerstkomende drie jaar. Er is nog geen antwoord van die Douwes, behalve een bericht van ontvangst van mijn brief. Ik zie er weinig van komen.

[p. 47]

's Avonds, 7 sept. Bangkok.

Ik ben vandaag gestruikeld over een juffrouw die Labyap heet, wel lief is, enkele woorden Engels spreekt, nogal stevig van vormen is, en op het ogenblik in mijn bed ligt te slapen.

Ik bedenk, op het ogenblik, behalve de gewone dingen (van dat ik dit moet laten, vooral nu Nettie komt, van mijn kater na het gebeurde, een soort van schaamte tegenover Nettie ook weer, die immers zoveel mooier is dan Labyap en die niet op avontuur gaat terwille van mij en de kinderen enz. enz.) dat ik toch eigenlijk maar weinig moed heb gehad om het leven in Utrecht niet door te zetten. Nu word ik gedwongen om dit leven door te zetten. Aan de schrijverij, als middel van bestaan vooral, geloof ik niet meer, dat is misschien nog het ergste.

En verder dat ik weinig moed heb tegenover vrouwen, en dat dit waarschijnlijk wel de voornaamste reden is geweest dat ik uit Utrecht ben weggegaan. Het lijkt zo gemakkelijk, met vrouwen, hier, dat de Labyaps mij eigenlijk een soort van overtuiging, een soort van moed geven. Dan denk ik: waarom zou ik dit leven doorzetten, waarom zou ik geen ontslag nemen, en het ergens in Holland proberen. Want Indonesië, Australië, Nieuw-Zeeland, Canada, laten we wel wezen, maar het zijn je reinste verbanningsoorden, bevolkt met een soort tuig dat in Holland ook wel in de meerderheid is, maar dat daar toch niet voor 100% de bevolking uitmaakt.

En zo pieker ik. Maar het is met mij als met die domineesvrouw uit Les Faux-Monnayeurs, die ook in opstand was tegen haar lot (of was het mevrouw Profitendieu), maar die, zegt Gide, ‘sansintérêt’ is, omdat zij immers toch de daad niet bij het woord voegt. Laissons-la, en dan eindigt het hoofdstuk.

Ik heb je in een hele tijd niets geschreven, omdat ik niets te schrijven wist en had. Omdat ik alleen maar schrijven kon (kan) dat de gewone sleur me steeds meer te pakken krijgt, en dat ik niets bijzonders te vertellen heb. Er is geen nieuw begin, geen opwekkende belangstelling voor het een of ander, er is eigenlijk alleen maar het varen en het varen, en het proberen om zo goed moge-

[p. 48]

lijk om te springen met de kerels aan boord. En dan komt Nettie over, wat ik buitengewoon plezierig vind, maar wat de sleur bevestigt en zodoende tot mijn reden van bestaan maakt. En wat mij bovendien afhankelijker dan ooit maakt van de baasjes aan boord. Want zij moeten zeggen, in Sungei Gerong: best, blijf maar weg vandaag. Een regeling van de maatschappij is er niet. Van jou heb de laatste tijd weinig gehoord, behalve via Nettie. Gelukkig kom je nog geregeld bij haar, dat vind ik fijn. Het is werkelijk zo dat je eigen werk de inhoud, de substantie van je leven vormt. En waar sta ik? Jij hebt het beste deel.

Ik zal maar tot ziens zeggen, want ik hoop je terug te zien, al zal dat dan ook duren tot 1954. Ik blijf ook hopen dat je ergens wat geluk zult vinden, en ik wou dat ik daaraan iets kon doen. Steeds,

Frans.