Dwaaltocht, een stukje eigen leven

[p. 103]

De eerste zolder

Met zwijgende nachtwandelingen had dit alles niets te maken. Druk en levendig en de fantasie prikkelend was onze omgang.

Het begon met het inrichten van de zolder: zo ver mogelijk af van een modern interieur moest het wezen. Al waren wij ons daarvan niet bewust, er was één principe, dat we nastreefden: Niet mooi, vooral niet duur mocht het er uitzien, waar het op aankwam was dat de sfeer een zekere ongehoorzaamheid aan geldende opvattingen verried. Van rechtenstudie was geen sprake meer. Bernard was met iets toneelachtigs bezig en terwijl ik beneden poseerde voor de kleurenfoto van mijn man lag ik na te denken over dingen, die met boeken en met theater te maken hadden. Toen ik bij mijn komst in Leiden gekeurd werd naar geschiktheid om lid te worden van de v.v.s.l. (Vereniging van Vrouwelijke Studenten te Leiden) las ik eerst een eind voor uit de ‘Belijdenis van de Stilte’ van Adriaan Roland Holst en wou, naar ik me herinner, maar niet ophouden, zo mooi vond ik dat pas uitgekomen gedicht. Daarna wilde het bestuur, dat ik nog een kort scènetje toneel zou voorspelen.

Ik had daartoe gekozen een fragment uit een toneelstuk

[p. 104]

van mijn oom Bernard Canter. Het begon zo:

‘Op jullie plaats, op jullie plaats, sujetten.

Het stuk dat we vandaag vertonen heeft te maken met de liefde en het goud.

De bruid is nog niet aan de man, ongerept, wat nog niet zeggen wil, dat ze zich niet reppen zal.’

Ik begon gebaren en stem na te doen van een autoritair leider, die de mensen met strengheid dwingt hem te gehoorzamen, maar terwijl ik bezig was, dacht ik opeens: ‘Het is een mooi sarcastisch grapje, dat die man daar debiteert. Het bevel heeft in zijn bodem een groot gat, waardoor men uitzicht krijgt op iets heel anders, in feite op het innerlijk van de schrijver. Moet dit aspect, die ironie, misschien wel het gevolg van een ontgoocheling niet de nadruk krijgen, moet de scène niet meer de ontmaskering van de waarheid, dan de imitatie van de leugenachtige facade van de werkelijkheid wezen?’

Dit probleem is me lang blijven vervolgen en hield me nog steeds bezig in de jaren, dat ik als toneelcritica werkzaam was. Nu, liggend op mijn bank, met bloemen uit de tuin tegen me aan gegroepeerd, begon dit vraagstuk aan te gloeien. In ieder geval wou ik dadelijk naar boven rennen om er met Bernard over te praten.

In de weken van verademing ging ik, eigengereid en gespeend van ervaring als ik was, flink te keer tegen mijn zolderbewoners gebrek aan durf, gelijk ik het noemde. ‘Als je geen zin hebt in rechten’, zei ik, ‘dan doe je het

[p. 105]

toch niet. Een mens moet zijn eigen leven leiden. Wat kan het jou schelen, dat je broer Joop zijn studie leuk heeft gevonden? Tegenwoordig krijgen mensen soms best een baan aan het toneel, die helemaal nooit les in het vak hebben gehad. Als het moet, kun je die lui altijd nog “to be or not to be” voorspelen’.

Bernard luisterde naar de onwijze raad. Bij Verkade ving hij bot. Maar op den duur lukte het hem een kans te krijgen bij een nieuwe groep, die men bezig was op te richten: ‘Het Groot Toneel’, dat in de Plantageschouwburg zijn tenten zou gaan opslaan. Als hij zich 1 augustus 1918 meldde wilden ze het wel eens met hem proberen. Hij vond een dakkamertje in de Marnixstraat, vlak bij de Stadschouwburg. Maar voor het zover was ontstond er een crisis.