Menschen en boeken. Verspreide opstellen. Deel 5

[p. 52]

Mr. A.H. des Amorie van der Hoeven.

Indien ik op deze plaats spreken mocht naar de inspraak van het innigst harteleven, dan zou ik spreken van den echtgenoot en vader, door trouw en liefde onvergetelijk. Ik zou durven gewagen van den vriend, met geen te vergelijken, die mijn meester was en kameraad, dien ik eenmaal toeriep:

‘Zoo zijt gij mij in 't gisteren en in 't heden,
Mijn trouwe vriend, mijn echte gave Gods,’

en dien ik nu dit woord toeroep als een:

‘Indien ik u vergete’,

ten borg van onuitwischbare herinnering.

Maar deze dingen des harten bewaart men in het hart en voor het hart alleen. Wat ik beproeven mag dat is een laatste hulde te brengen aan den man, die in dit graf werd neergelaten - en welke betere hulde breng ik hem dan door een omtrek te beproeven van zijn beeld.

Deze Herman Agatho des Amorie van der Hoeven behoorde tot hen die bij hun geboorte de schoone, maar zware erfenis ontvangen van een beroemden naam. Geboren worden in het licht der eere, verplicht tot wandelen en handelen in der eere licht. Op de breede heirbaan van het leven behoort een, die aldus geboren werd, steeds te gaan in de eerste rij, in het voorste gelid. Hier is geen ijdelheid, hier is geen hoovaardij; de eerzucht om tot de besten van zijn tijd te behooren, is voor de zoodanigen een eisch van onderwerping aan Gods hooge voorzienigheid.

In schoonen eenvoud heeft Des Amorie van der Hoeven dezen eisch vervuld. Hij heeft zijn vader en zijn broederen

[p. 53]

geëerd en gehuldigd, niet alleen door het woord, maar ook door de daad. Hij sprak van zijn vader en van zijn broederen met blijde hartelijke bewondering. Hij getuigde van hun naam en faam als onbewust van de grootsche faam, door hem voor dien ouden naam gewonnen. Hij gewaagde van hen als van onbereikbaar grooten, en hij-zelf is uit ons midden heengegaan:

‘de laatste van zijn stam, maar ook der grootsten één.’

Het geheim van die grootheid ligt in twee dingen: geniaal talent en stoere arbeid. In schijn tegenover elkander staande, gaan zij in werkelijkheid hand aan hand. Zij zijn de onafscheidelijke levensgezellen van ieder waarachtig groot man.

Waarlijk ook van dezen. Wat er in hem stak, heeft hij ontwikkeld en tot vollen wasdom gebracht. De arbeid heeft hem niet vermoeid, maar zijn geest bewaard in frissche en ongerepte jeugd. Een jeugd te schooner en te bekoorlijker, omdat zij zichtbaarlijk aan het veege lichaam leven gaf en kracht.

Ik sprak van geniaal talent . . . . Waarom waag ik, staande voor de majesteit des doods, niet het machtige woord uit te spreken: ‘genie’? Daar was genie in dezen man, die op zoo menig gebied zich heeft bewogen, en op elk gebied met vorstelijken tred. Bij hem was het gevoel, dat niet alleen vleugelen leent aan de eigen ziel, maar andere zielen meevoert in zijn vlucht. Bij hem was de verbeelding, die niet alleen sieraden schept en verdichtselen, maar die in het beeldwerk van het leven het wezen der dingen bevroedt en zoekt. Bij hem was de heldenmoed, die hem voor alle groote en heilige leuzen deed opvlammen in geestdrift, die hem maakte tot een der helden van het heldentijdperk der richting, aan welke de Christenstaat der Nederlanden een waardiger optreden tegenover den kleinen broeder in zijn overzeesche bezittingen dankt, die hem mede deed optreden voor de rechten van het kind, voor het goed recht der vrije school! Bij hem was meer nog dan heldenmoed, bij hem was dat zelfvergeten, 't welk iemand in staat stelt alleen dàn rekening met zich-zelven te houden, wanneer het geldt

[p. 54]

blijmoedig een offer te brengen, dat door de liefde gevraagd of door de waarheid gevorderd wordt.

Bij hem was eindelijk dat verheven kinderlijke, 't welk de harten wint en de zielen verovert, dat naar een goddelijk woord als de hoogste en heiligste wijsheid gelden moet.

Al deze gaven openbaarden zich bij hem in een groote en wonderbare gave, zijn welsprekendheid. Wat zal ik hier zeggen van zijn welsprekendheid? Dat zij hoorbaar en voelbaar was in alles wat hij sprak, in dartele scherts soms, in geweldigen ernst, in hooge verrukking? Dat zij de harten veroverde en sloeg en uit de harten de beste dingen deed voortkomen als Mozes' staf, die uit de steenrots de levende wateren stroomen deed? Dat zij machtig was en levendig en lenig als het leven zelf? Ziet, ik vat dit alles te zamen. Men zegt dat het woord vergaat, vervliegt, vergaat als de ijlste tocht in de ijlste lucht, - voorwaar, het woord van zulk een man verkondigt ons volheerlijk, dat het woord de souvereine gave is van den God, die is het Woord.

Er rest mij nog iets te zeggen. Mannen als Des Amorie van der Hoeven behooren tot het leven en leven het leven in zijn geheel. Het leven in zijn uiterlijke verschijning, het leven in zijn hoogten en laagten. Zij genieten, en zij lijden, zij juichen, en zij lijden.

Soms heeft het den schijn als gingen zij op in den gouden dampkring der levensvreugde, maar de gedachtenis blijft en sterft niet, en, heeft hij het ons niet verkondigd: ‘Denken is smart, en niet minder zwaar drukt het kruis op de schouders van den zoeker der waarheid, dan op die van den zoeker des dagelijkschen broods?’

Voor zulke mannen, voor zulke denkers en zoekers der waarheid komt eens het groote, het geweldige oogenblik: voor hun geest, voor hun ziel wordt het waarheid, het alles beheerschende woord: ‘Tout passe, tout casse, tout lasse. Dieu seul reste.’

Ook voor des Amorie van der Hoeven is dat woord geworden tot de werkelijkheid van het leven. Toen het woord gekomen is, heeft hij niet geaarzeld. Wat voorbij was heeft hij verlaten, wat gebroken was heeft hij verbrijzeld,

[p. 55]

wat hem vermoeid had, wat hem belastte en belaadde heeft hij afgeworpen, en hij heeft zich gewend tot God.

Hij heeft zijn God gezien en zich gegeven aan de Moederkerk, aan de Kerk van Christus, door welke ‘de denker en het kind verkrijgen de zekere wetenschap der dingen, die noodig zijn ter zaligheid.’

Dieu seul reste! Laat ons met dit woord van zijn berusting heengaan van zijn graf. Heengaan met een laatsten, weemoedigen groet, heengaan met een schoone, blijvende herinnering. Heengaan met de gedachte, dat over dit veelbewogen leven de Waarheid haar harmonischen glans heeft gespreid, de Waarheid, voor welke hij zijn offer heeft gebracht, de Waarheid, die hem heeft leeren zeggen: ‘Uw barmhartigheid, o Heer, gaat boven alle leven!’

Laat ons heengaan, heengaan met de broederlijke bede, dat de God van alle leven aan dezen zoeker der Waarheid moge geven de volle aanschouwing der Waarheid in zijn heerlijke, zalige, eeuwige rust.