De bijekening

Goaitsen is de fijân

Yn de tredde klasse fan de HBS gyng it wat better mei Hermanna Camstra Simonides. Dat kaam, fertelde hja Peter, om't mademoiselle Lessines fuort wie en yn har plak in dame kommen wie dy't wat mear wist en wat minder yn akte hie. It wie in mefrou Van Wevelghem, widdo fan in Flaming dy't nei de oarloch út België flechtsje moatten hie. Hy hjitte in ferrieder west te hawwen, mar neffens mefrou Van Wevelghem hie hy allinne mar heechlearaar west oan de fernederlânske universiteit fan Gent. Hja mocht wol weromkomme, mar hja woe net. Hermanna bearde frijwat oer har kundichheden. In âldere frou, al frijwat yn de fyftich op. No't dy mademoiselle opkroaske wie like der in kâns te wêzen dat har mem werom kaam.

Peter frege dêr mar net op troch. Thús hie mem it hân oer praat dat it der op it Mienskar net sa goed foarstie. Hja hie it al fan mear as ien kant heard. It wiene minne tiden, de boeren koene de hier net opbringe en mynhear Camstra syn hynders wûnen noch wol prizen, mar de kosten wiene heger as de baten. Sa waard alteast sein; it wie oars wol goed dat sok folk ek syn swierrichheden hie. Mem har eigen swierrichheden gouwen fansels heit dy't yn wat er syn laboratoarium neamde, wer ris flitich en hast mei grime mei syn prôven út 'e ein set wie. En dat wie it net allinnich; hy

[p. 125]

klage ek oer Goaitsen op in wize dy't har wierlik wat bang makke. De man wurke him tsjin, sei er, op in stikeme en genipige wize en hy fertocht der him sels fan, dat er stiltsjes yn syn laboratoarium kaam om dêr de boel yn ûnstjoer te bringen. Syn fleskes stiene faak nuver troch mekoarren en syn buiskes brieken fierste maklik. Hy hie de timmerman al in goed slot op 'e doar oanbringe litten, mar tsjin Berber sei er, dat hy twivele oft it holp.

In inkelde kear kaam Anders van Keimpema noch wolris by harren; hy die tige syn bêst om Bouwe Caesar in goede en ferstannige man te achtsjen, mar hy hie in skalk each op de bijen as wrâldferbetterders.

Hûnen, hynders, kninen en sels bargen koe men fange yn de rede, men koe se spanne yn de beage fan de beskaving; mar de bijen pasten dêr, nei syn betinken, net yn. Nuttich, nijsgjirrich, mar dochs yn in hiel oare foarm en betsjutting.

Bouwe Caesar syn betinken wie as altyd: de bijen hawwe neat fan ús te learen, wy hawwe alles fan de bijen te learen. Hja libje yn in harmonyske oarder. Hja ferpartsje it wurk sûnder striid. Hja dogge gjin oare skepsels skea en libje fan wat hja meiinoar sammelje. Underwilens binne hja ek noch bemidlers yn it befruchtsjen fan beammen en planten. Jimme boeren wurkje yn 'e grûn en witte watfoar spekrûpen en oare parasiten dêr libje. En dan moat men ris sjen hoe skjin en wyt en suver de bijerûpen binne yn har sellen.

Sa koene hja dochs noch wol wat prate, mar Hommema fertelde net mear as er kwyt woe. Van Keimpema hoegde net te witten, dat hy socht nei wat er in elikser neamde; de substânsje yn de bijen dy't se har sosiale eigenskippen joech. Dy substânsje woed er frijmeitsje en dêr de skiekundige formule fan útfine. Dan wie it einlings mooglik om op in punt te kommen dat safolle grutte geasten mei goede wurden en treflike ferkundiging nea net berikt hiene, dat fan de ombûging fan de geasten nei de grutte harmony. De fersprieding fan dat elikser ûnder alle kréatueren soe ferplichte leafdewurk wêze moatten; fansels, der soe foar him in rom bestean yn sitte moatte dat in ein makke oan dy ferneder-

[p. 126]

jende kuratele fan notaris; mar winlik wiene dat gjin problemen mear as de minsken ienkear wiene as de bijen.

Dêr moast it hinne; en dan wie dêr sa'n Goaitsen dy't him dwers siet. Wie it Goaitsen allinne? Of hied er help fan oaren? Bouwe Caesar ferbylde him, dat der in komplot tsjin him bestie mei Goaitsen as lieder. Tsjin Berber doarst er it ek te sizzen en it wie him mar min nei't sin dat hja it net leaude. Of die hja allinne mar sa? Hysels soe nei bûten neat blike litte want hy woe de bijekasten by syn hûs net kwyt en men wist net wêr't sa'n Goaitsenklub ta yn steat wie.

En doe gyng de âlde professor Rollingswier ynienen dea, Hommema krige in útnoeging foar de begraffenis. Feitlik ferromme it him mear as it him oandearde, want de man siet tenei net mear as in stille krêft him oan te trunen. Mar op 'e begraffenis mocht er net ûntbrekke; de famylje en de oaren moasten dochs de man sjen dy't de ideeën hoede dêr't de wrâld mei foar de ûndergong bewarre wurde soe. Hy moat sunich wêze, Bouwe Caesar, mar hy nimt dochs in hierauto foar dy dei. Der binne noch gjin tweintich man, âld almeast. Wol der ien sprekke, freget de foargonger; ja, mynhear Hommema wol sprekke. Hy is de iennichste en hy seit dat de gelearde en humane man, dêr't no it omskot fan oan de goede ierde tabetroud wurdt, him, Bouwe Caesar Hommema, syn boadskip foar de neiteam oerjûn hat. De ierde sil net fertoarkje en ôfstjerre; wat in woastyn drige te wurden sil bloeie as in roas. De minsken sille leare wat hy dien hat en him de ieuwen troch der tankber foar wêze.

Der is by de lytse skare in ferheard preuveljen en in rideling fan oandienens tsjocht troch Bouwe Caesar hinne, dit binne no de lju dy't him begrepen hawwe en efter him steane. Net sa folle faaks, mar it tal wierheidssikers is altyd lyts, oant oan de wierheid net mear te ûntkommen is en dan, ja dan, komt elkenien om der syn part fan te krijen.

Binne jo famylje, freget in âld minske. Bouwe Caesar sjocht har oan. Nee, ik bin mear as famylje, ik bin syn opfolger yn de striid tsjin it fersâltsjen en fernielen fan de deugdsume grûn. En hja

[p. 127]

sjogge him rinnen, ynbleke man mei wapperjend sulverskier hier. Hja moatte wol tinker dêr giet in profeet hinne.

Gjerryt Veldema hie wol yn 'e rekken, dat it net goed gyng mei Bouwe Caesar. It like him ta dat de heechmoed Hommema langer slim yn 'e macht krige. Hy wie gau ûngeduldich as Veldema by him yn it laboratoarium kaam en syn each gean liet oer de buiskes en de potsjes fol frjemde produkten. En der hinge altyd in nuvere lucht. Mar Veldema bleau net wei. Ik sjoch, jo binne drok dwaande, Hommema. Krije jo wol genôch rêst? Rêst, sizze jo? Rêste kin immen dy't fûn hat wat er siket. Ik ha it noch net fûn, mar ik sis jo, ik sil it fine! It is wichtich, Veldema, ek foar jo en foar de hiele wrâld. Ja, jo binne wolkom, mar altefolle kin ik net steurd wurde. Dan ferdwynt de konsintraasje, dan docht men de dingen net mear yn de rjochte oarder.

Veldema besocht it yn goedens. Ik haw wolris heard Hommema dat in minske it helderst en it iepenst bliuwt by wat ôfwikseling. Wat soene jo sizze as wy hjoed of moarn ris by de ekers lâns gyngen dêr't nêst mekoarren it gewaaks keunstdong en natuerdong hân hat. Dan binne jo ek efkes bûten, it is in rite mei goed waar en alles is op syn moaist. Hommema woe net ûnfatsoenlik wêze, de man bedoelde it fansels bêst. Mar men koe him fansels min útlizze dat as hy, Bouwe Caesar, syn elikser ienkear hie, alle misbegryp en ûnferstân gau ferballe wêze soene. Dan gyng de minsken wol in ljocht op en hoegde men de boeren net mear muoisum út te lizzen wêrom't hja dy keunstdong mar better yn 'e see smite koene, want dêr kaam in bytsje salt mear of minder der net sa op oan. Goed Veldema, dan moatte wy der mar ris hinne, mar net foar nije wike; ik sit no krekt mei in skiekundich kontinuperses dat ik net ûnderbrekke kin. Ik soe sizze, kom oer in dei of wat mar ris wer.

Dochs mar ris wer prate mei dokter Groothof, tocht Veldema. Hy hie in swiere mûtse op oer Hommema. Hy besocht noch al even it pratende te hâlden. Dat is dan ôfpraat, dan sjogge jo my ynkoarten hjir wol wer. Sjitte jo oars wat op? Hommema grommele earst dat hy net ûntefreden wie, mar doe woe er dochs wol

[p. 128]

wat kwyt. No ja, jo meie it wol witte, ik sykje in elikser dat yn lytse bytsjes yn 'e hunich sitte moat. It is in Stoffe dy't it sosiaal bestean fan de bijen regelet en dat ek fan tige belang wêze kin foar de minsken mei har ivige strideraasjes. Bouwe Caesar hold efkes op, wat kjel wurden, want dat hie er ommers net fertelle wold. Mar de wurden kamen der no hast út as koed er se net tsjinhâlde. As ik it elikser fyn is de tiid kommen fan de grutte harmony, fan de ienriedige minskheid dy't it dwaan kin sûnder oerheidstwang en wurket neffens it biedwurd fan ien foar allegearre, allegearre foar ien.

Nee, hy hie it geheim hâlde wollen, mar hy koe himsels net wjerhâlde. It drôvige is, Veldema, dat ik te krijen haw mei in soad tsjinwurking. Der binne minsken en krêften dy't it my net gunne. Ik sis it jo, der bestiet in komplot tsjin my fan minsken dy't faaks wol oars woene, mar ûnder twang my oer alle boegen dwerssitte. Ik fiel it, ik wit it. En de grutte opperteur is Goaitsen. Goaitsen is de fijân. Mar ik nim myn maatregels. Ik bin fier op wei nei myn doel en nimmen kin my tsjinkeare.

It wie der út en Bouwe Caesar begriep ynienen, dat hy syn mûle foarby praat hie. Hy seach Veldema dêr stean, in wat ferbjustere man. Nee Veldema, ik leau dat ik my fersin. Goaitsen is in goede en warbere man. Der stie swit op Hommema syn troanje. Dom hied er west, want as Goaitsen de bijekasten der weihelle, dan wie alles ferlern. Praat der mei nimmen oer Veldema, mar ik wie even op in dwylpaad.

Veldema knikte wat muoilik. Sa hie ik it al begrepen. Hy liet syn eagen nochris om him hinne gean. Der leine ek stikkene buiskes op 'e wurktafel, en seach er it goed dat der stjurre bloed siet oan Bouwe Caesar syn fingerseinen? Ja, hy moast perfoarst mei dokter Groothof prate.